Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και προλήψεις

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και Προλήψεις

Η μαγική σκέψη και οι παράδοξες προλήψεις/ιδεοληψίες αποτελούν ένα κομμάτι της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD) που είναι κάποιες φορές εύκολα παρεξηγήσιμο. Η παρουσία μαγικών σκέψεων είναι ο κύριος λόγος που εξηγεί γιατί πολλοί άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είχαν διαγνωσθεί στο παρελθόν λανθασμένα ως σχιζοφρενείς. Όταν οι ασθενείς προσπαθούν να περιγράψουν τα συμπτώματά τους, κάνουν συχνά ένα πρόλογο όπως, "Ξέρω ότι αυτό θα ακουστεί τρελό, αλλά…". Όταν κάποιος σκέφτεται με προληπτικό τρόπο μπορεί να κάνει παράδοξες, περίεργες και μαγικές συνδέσεις ανάμεσα σε πράγματα τα οποία λογικά δεν φαίνεται να έχουν σύνδεση με τον πραγματικό κόσμο, όπως γίνεται και στη φαινομενική "σχιζοφρένεια". Μερικά συχνά παραδείγματα είναι η ιδέα ότι ένας ατυχής αριθμός μπορεί να σας καταστρέψει την ημέρα, ότι τα ρούχα που φορέσατε σε μια κηδεία θα σας φέρουν δυστυχία αν τα ξαναφορέσετε, ή η σκέψη ότι το όνομα μια νόσου θα προκαλέσεις σε εσάς ή σε κάποιον άλλο αυτή τη νόσο.

Προκαταλήψεις και μαγική σκέψη

Οι μαγικές σκέψεις και οι προλήψεις καταγράφονται από την αρχαιότητα. Αντιπροσωπεύουν τον τρόπο με τον οποίο προσπαθούμε να εξηγήσουμε όσα είναι ανεξήγητα, και να ελέγξουμε την αβεβαιότητα. Κρύβουν μεγάλη γοητεία, έλξη και ασφάλεια. Κάποιος μπορεί να πει ότι οι προλήψεις αποτελούν τάση της ανθρώπινης φύσης. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι παίζουν "τυχερούς" αριθμούς στα τυχερά παιχνίδια ή διαβάζουν καθημερινά τα ζώδια για να έχουν μια καθοδήγηση και προστασία στη ζωή. Καταλαβαίνετε λοιπόν πως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δεν έχει μονοπώλιο σε αυτές τις σκέψεις.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποια όρια. Ο μέσος άνθρωπος έχει κάποιες προκαταλήψεις που δεν ελέγχουν τη ζωή του και δεν προκαλούν προβλήματα στη λειτουργικότητα του. Ακόμη και στις πρωτόγονες κοινωνίες, όπου η "μαγεία" καθόριζε τις πιο σημαντικές αποφάσεις, η παρουσία της δεν προκαλούσε παράλυση. Χρησιμοποιούνταν ως εργαλείο και οδηγός (όπως και οι χρησμοί, για παράδειγμα). Στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή οι μαγικές σκέψεις είναι εκτός ελέγχου, μεγαλώνουν ανεξέλεγκτα σαν τον καρκίνο, ξεκινούν ως τρόπος ανακούφισης από το άγχος και εξελίσσονται σε συνεχή απασχόληση του ασθενή. Μετατρέπονται σε αιτία για ακόμη μεγαλύτερο άγχος από αυτό που υποτίθεται ότι έπρεπε να ανακουφίσουν.

Γιατί όμως αναπτύσσεται η μαγική σκέψη σε ορισμένους ανθρώπους με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή; Πολλοί άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή συχνά βομβαρδίζονται με περίεργες σκέψεις για την υποτιθέμενη βλάβη που μπορεί να προκαλέσουν στον εαυτό τους και/ή σε άλλους αν παραλείψουν να εκτελέσουν ένα καταναγκασμό (νοητικά ή πρακτικά). Η συνεχόμενη, υπερβολική αυτή απειλή τους κάνει να νιώθουν ότι δεν αρκεί να εφαρμόσουν τα συνήθη προστατευτικά μέτρα. Ο κόσμος τους λοιπόν μοιάζει να ξεφεύγει από το φυσιολογικό έλεγχο και έτσι στρέφονται στη μαγική σκέψη ως τη μοναδική βιώσιμη εναλλακτική λύση για να ανακτήσουν το αίσθημα του ελέγχου. Στην ανάπτυξη της μαγικής σκέψης σε ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή παίζει ρόλο η κουλτούρα στην οποία οι προλήψεις μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο. Φυσικά όταν κάποιος έχει αυτό το υπόβαθρο δεν εμφανίζει πάντα ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ωστόσο αν κάποιος μεγάλωσε σε μια οικογένεια όπου υπήρχαν μαγικές τελετουργίες και προκαταλήψεις, αυτά αποτελούν παράγοντα κινδύνου.

Όπως γνωρίζουμε, η ιδεοληψία είναι μια παρεισφρύουσα σκέψη (ή εικόνα) που προκαλεί άγχος και ο καταναγκασμός μπορεί να είναι οποιαδήποτε συμπεριφορά (πρακτική ή νοητική), που ανακουφίζει αυτό το άγχος. Οι ιδεοληψίες γενικά υποδηλώνουν ότι κακό συμβαίνει ή θα συμβεί στον εαυτό σας ή σε κάποιον άλλο. Οι άνθρωποι που κάνουν μαγικές σκέψεις γενικά έχουν ιδεοληψίες για πολλές μορφές απειλής: σκέφτονται ότι οι ίδιοι ή άλλοι θα πεθάνουν, θα αρρωστήσουν ή θα μείνουν ανάπηροι, θα είναι καταραμένοι, θα είναι άτυχοι, θα είναι βλάσφημοι ή αμαρτωλοί, θα έχουν μπλεξίματα, ή σκόπιμα ή τυχαία θα βλάψουν τους άλλους με κάποιο τρόπο, κλπ. Η λίστα δεν τελειώνει σε αυτά. Οι σκέψεις δεν σταματούν απλά με μια κακή συνέπεια σε αυτόν που τις κάνει. Διαφορετικά θα ήταν νοσηρές ιδεοληψίες. Αυτό που τις διαχωρίζει είναι ότι συνδέονται με κάποιο τελετουργικό. Δεν είναι ξεκάθαρο αν οι μαγικές σκέψεις οδηγούν σε αυτά τα τελετουργικά ή αν είναι κομμάτι της ιδεοληψίας. Πιστεύουν, για παράδειγμα, ότι μπορεί να πάθουν κάτι κακό αν δεν χρησιμοποιούν συγκεκριμένους αριθμούς ή τα πολλαπλάσια τους, αν δεν υπάρχει συμμετρία στα πράγματα, αν ακούνε άσχημα πράγματα που συμβαίνουν στους άλλους, αν σκεφτούν ή δουν συγκεκριμένες λέξεις ή εικόνες. Εκτελούν συγκεκριμένες πράξεις ή συμπεριφορές, έχουν άτυχα χρώματα, έχουν εμμονή με μέρη, αντικείμενα ή ανθρώπους που συνδέονται με άτυχα ή δυσάρεστα περιστατικά. Η σύνδεση σε αυτή την τελευταία περίπτωση μπορεί να είναι καθαρά νοητική ή σωματική.

Οι πιο συχνοί μαγικοί καταναγκασμοί περιλαμβάνουν την αποφυγή των "κακών" λέξεων, αριθμών, αντικειμένων, χρωμάτων, ατόμων κλπ. Αυτή η αποφυγή αποκαλείται μαγική επειδή είναι απόκριση στις μαγικές ιδεοληψίες. Μετά την αποφυγή, ακολουθεί ο έλεγχος. Υπάρχουν πολλοί πολύπλοκοι τύποι μαγικών καταναγκασμών που μοιάζουν με τελετουργικά και τείνουν να ακολουθούνται από αυστηρούς κανόνες ή συγκεκριμένα βήματα, τα οποία αν δεν τηρηθούν πιστά, πρέπει να επαναληφθούν. Συχνά αναφερόμαστε σε αυτά ως "τελετουργίες". Επειδή το άγχος τυπικά παρεμποδίζει την απόδοση των περισσότερων ανθρώπων, οδηγεί στη δημιουργία τελετουργικών για να πάνε καλά τα πράγματα.  Οι άνθρωποι τείνουν να κάνουν κάποια βήματα λάθος, να ξεχνούν κάτι ή να έχουν δυσάρεστους καταναγκασμούς, με αποτέλεσμα να "μολύνουν" ή να καταστρέφουν τη μαγεία. Όταν αυτό συμβαίνει μπορεί να οδηγήσει σε έντονο άγχος και κατάθλιψη. Μέχρι η ιδεοληψία να τους επιτρέψει να έχουν μια ακόμη ευκαιρία να το κάνουν αυτό σωστά, μια πολύ προσεκτική δραστηριότητα μπορεί να καταστραφεί σε μια στιγμή. Αν ένα τελετουργικό μπορεί να γίνει για μια συγκεκριμένη στιγμή ή μια συγκεκριμένη ημέρα, τα άτομα ίσως να μην έχουν καμιά ευκαιρία για αυτό μέχρι τον επόμενο μήνα. Έχω δει άτομα να βυθίζονται στην κατάθλιψη επειδή τα τελετουργικά που έκαναν τα μεσάνυχτα της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς δεν πήγαν καλά και έτσι ο νέος χρόνος θα καταστρεφόταν απολύτως.

Επειδή οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θεωρούν ότι οι λέξεις, οι αριθμοί και οι πράξεις έχουν μαγική δύναμη και μπορεί να τους προκαλέσουν ζημιά ή κακή τύχη, οι μαγικοί καταναγκασμοί υποτίθεται ότι αναιρούν τις ιδεοληψίες. Αυτά τα τελετουργικά χρησιμοποιούνται γενικά για να ακυρωθούν ή να αναιρεθούν τα "κακά" μαγικά στοιχεία , όπως οι σκέψεις που προάγουν την υγεία σε απόκριση στην ανησυχία για την αναφορά του ονόματος μιας ασθένειας.

Παραδείγματα καταναγκασμών περιλαμβάνουν:

• Επαναλαμβανόμενες προσευχές, λέξεις
• Μέτρημα με συγκεκριμένους αριθμούς
• Αναίρεση ή σκέψη συγκεκριμένων λέξεων, ονομάτων, ήχων, εικόνων, φράσεων ή αριθμών
• Κινήσεις του σώματος ή χειρονομίες με ένα συγκεκριμένο τρόπο
• Περπάτημα με συγκεκριμένο τρόπο ή σε συγκεκριμένα σημεία
• Αναίρεση των κακών ιδεών ή σκέψεων
• Τοποθέτηση των αντικειμένων με συγκεκριμένη σειρά ή συμμετρία
• Εκτέλεση φυσικών κινήσεων αντίστροφα
• Επανάληψη λέξεων, αντιστροφή λέξεων και σκέψεων
• Επανάληψη συμπεριφορών συγκεκριμένες φορές, σε μονό ή ζυγό αριθμό
• Συμπεριφορές που επαναλαμβάνονται συγκεκριμένες στιγμές ή σε συγκεκριμένες ημερομηνίες
• Άγγιγμα συγκεκριμένων αντικειμένων με συγκεκριμένο τρόπο ή επανάληψη για συγκεκριμένο αριθμό

Θεραπεία με φαρμακευτική αγωγή

Αυτές οι μαγικές ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί μπορούν να αντιμετωπιστούν με φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία. Τα αντικαταθλιπτικά (όπως για παράδειγμα τα Anafranil, Zoloft, Seroxat, Dumyrox) μπορούν να σας ανακουφίσουν από τα συμπτώματα, να μειώσουν τις ιδεοληψίες και την ανάγκη για τους καταναγκασμούς ώστε να επιτρέψουν στη ψυχοθεραπεία να βοηθήσει το άτομο να ξεπεράσει το υπόλοιπο πρόβλημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι αποτελεσματική χωρίς τα φάρμακα, ωστόσο, βελτιώνει αρκετά την αποτελεσματικότητά της. Από την άλλη πλευρά, η φαρμακευτική αγωγή από μόνη της δεν είναι συνήθως επαρκής για να λύσει το πρόβλημα μακροχρόνια.

Θεραπεία με ψυχοθεραπεία

Με την ψυχοθεραπεία, (α) το άτομο σταδιακά ενθαρρύνεται να αντιμετωπίσει τις ιδεοληψίες/τελετουργίες και επίσης (β) διερευνώνται τα βαθύτερα αίτια που μπορεί να έχουν οδηγήσει στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (βιώματα της παιδικής ηλικίας). Οι περισσότεροι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή γενικά δεν αντιστέκονται στις ιδεοληψίες ή στους καταναγκασμούς, ώστε να μάθουν ότι το άγχος τους θα περάσει ακόμη και αν δεν κάνουν τίποτα για να ανταποκριθούν στις ιδεοληψίες. Αυτές οι πεποιθήσεις δεν έχουν αμφισβητηθεί. Βιώνουν σοβαρές αμφιβολίες και έχουν την ανάγκη για ενθάρρυνση για να πάρουν ρίσκα αν είναι αναγκαίο για να δουν ότι αυτές οι πεποιθήσεις δεν δικαιολογούνται. Για παράδειγμα, στη συμπεριφορική-γνωσιακή θεραπεία (όπως και στην ψυχοθεραπεία έκθεσης), το άτομο σταδιακά ενθαρρύνεται να αντιμετωπίσει τις ιδεοληψίες και το άγχος που του προκαλούν, να αντισταθεί στις τελετουργίες. Οι ιδεοληψίες μπορούν να θεραπευτούν αποτελεσματικά όπως και οι καταναγκασμοί. Μερικοί άνθρωποι χρειάζεται να εκτεθούν επαναλαμβανόμενα σε καταστάσεις και κάποιοι άλλοι χρειάζονται μόνο μια φορά έκθεσης για τη θεραπεία. Η ψυχοθεραπεία γενικά απαιτεί επίμονη και συστηματική δουλειά.

Με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας, η αυτοπεποίθηση σταδιακά ενισχύεται και τα συμπτώματα σταδιακά περιορίζονται. Το άτομο συνηθίζει τις (πρώην) καταστροφικές σκέψεις σε σημείο που δεν το επηρεάζουν, ή μπορεί και να εξαλειφθούν.