Κατάθλιψη: Μια συχνή διαταραχή της διάθεσης

Κατάθλιψη

Κάποιες φορές στη ζωή μας μπορεί να νιώσουμε θλιμμένοι ή με κακή διάθεση, αλλά υπάρχουν άνθρωποι που βιώνουν αυτή την κατάσταση πιο έντονα και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (εβδομάδες, μήνες ή ακόμη και χρόνια). Η κατάθλιψη είναι κάτι περισσότερο από την πεσμένη διάθεση, είναι μια ψυχική νόσος που επηρεάζει την σωματική και την ψυχική μας υγεία. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι μία στις έξι γυναίκες και ένας στους οχτώ άνδρες βιώνουν κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή τους.

Τα καλά νέα είναι ότι η κατάθλιψη είναι θεραπεύσιμη και υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες διαθέσιμες. Όσο πιο γρήγορα ζητήσει βοήθεια κάποιος τόσο πιο γρήγορα θα αναρρώσει.

Συμπτώματα κατάθλιψης

Η κατάθλιψη επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και δρουν. Η κατάθλιψη κάνει δύσκολη τη διαχείριση της καθημερινότητας και παρεμβαίνει σε όλες τις πτυχές της ζωής, στις σχέσεις, στη δουλειά και στην καθημερινότητα. Ένα άτομο ίσως να έχει κατάθλιψη αν για περισσότερο από δύο εβδομάδες νιώθει θλίψη, είναι δυστυχισμένο για την περισσότερη ώρα της ημέρας ή έχει χάσει το ενδιαφέρον του ή την ευχαρίστηση για συνηθισμένες δραστηριότητες, και έχει κάποια από τα συμπτώματα που αναλύονται παρακάτω.

Συναισθήματα που προκαλούνται από την κατάθλιψη

Ένα άτομο με κατάθλιψη μπορεί να αισθάνεται:

• Θλίψη
• Δυστυχία
• Στενοχώρια
• Ευερεθιστότητα
• Συναισθηματικά φορτισμένο
• Ενοχές
• Αναστάτωση
• Έλλειψη αυτοπεποίθησης
• Αναποφασιστικότητα
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Απογοήτευση

Είναι σημαντικό να θυμάστε, ότι ο καθένας μας μπορεί να βιώνει κάποια από αυτά τα συμπτώματα κάποιες φορές, και αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει κατάθλιψη. Επίσης, κάθε άτομο που πάσχει από κατάθλιψη δεν σημαίνει ότι έχει όλα τα συμπτώματα.

Σκέψεις που προκαλούνται από την κατάθλιψη

Ένα άτομο με κατάθλιψη ίσως να έχει σκέψεις όπως:

• "Είμαι αποτυχημένος"
• "Είναι δικό μου λάθος"
• "Τίποτα καλό δεν συμβαίνει σε εμένα"
• "Είμαι άχρηστος"
• "Δεν υπάρχει τίποτα καλό στη ζωή μου"
• "Τα πράγματα δεν θα αλλάξουν ποτέ"
• "Δεν αξίζει να ζω"
• "Οι άνθρωποι θα ήταν καλύτερα χωρίς εμένα"
• "Δεν έχει νόημα η ζωή"

Συμπεριφορικά συμπτώματα της κατάθλιψης

Ένα άτομο με κατάθλιψη ίσως:

• Να απομακρύνεται από την οικογένεια και τους στενούς φίλους.
• Να μην βγαίνει έξω από το σπίτι.
• Να σταματά να κάνει τις αγαπημένες του δραστηριότητες.
• Να μην κάνει τις εργασίες του (δουλειά, σπίτι, πανεπιστήμιο, σχολείο).

 Σωματικά συμπτώματα της κατάθλιψης

Ένα άτομο με κατάθλιψη ίσως να βιώνει:

• Συνεχή κόπωση, εξάντληση
• Να νιώθει άρρωστο και καταβεβλημένο
• Συχνούς πονοκεφάλους, πόνους στο στομάχι και στους μύες
• Ναυτία
• Προβλήματα στον ύπνο
• Απώλεια ή αλλαγές στην όρεξη
• Σημαντική αύξηση ή απώλεια βάρους
• Άλλα ψυχοσωματικά συμπτώματα

Αιτίες κατάθλιψης

Ένας αριθμός παραγόντων συνδέεται με την εμφάνιση της κατάθλιψης. Γενικά, η κατάθλιψη δεν είναι αποτέλεσμα ενός μόνου γεγονότος, αλλά προκαλείται από το συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην κατάθλιψη

Οι προσωπικοί παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης της κατάθλιψης περιλαμβάνουν:

• Το οικογενειακό ιστορικό. Η κατάθλιψη μπορεί να διατρέχει οικογένειες και μερικοί άνθρωποι ίσως να έχουν αυξημένο γενετικό κίνδυνο. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει αυτόματα ότι ένα άτομο θα βιώσει κατάθλιψη αν ένας γονέας ή ένας στενός συγγενής είχε κατάθλιψη.
• Την προσωπικότητα. Μερικοί άνθρωποι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν κατάθλιψη λόγω της προσωπικότητας τους, ειδικά αν έχουν την τάση να ανησυχούν πολύ, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, είναι τελειομανείς, είναι ευαίσθητοι στην κριτική ή αν επικρίνουν τον εαυτό τους και είναι αρνητικοί.
• Τις σοβαρές ιατρικές καταστάσεις. Άλλα συνοδά προβλήματα υγείας μπορεί να οδηγήσουν στην κατάθλιψη με δύο τρόπους. Τα σοβαρά προβλήματα μπορεί να προκαλέσουν άμεσα κατάθλιψη (οργανικά, βιολογικά) ή μπορεί να συμβάλλουν στην κατάθλιψη που προκαλείται από ανησυχία και στρες λόγω της κατάστασης, ειδικά αν αφορούν μακροχρόνια διαχείριση ή χρόνιο πόνο.
• Το αλκοόλ και οι ουσίες. Και τα δύο μπορεί να οδηγήσουν στην κατάθλιψη. Πολλοί άνθρωποι με κατάθλιψη έχουν προβλήματα με ουσίες και αλκοόλ.

Γεγονότα της ζωής και κατάθλιψη

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι συνεχείς δυσκολίες, όπως η μακροχρόνια ανεργία, η παραμονή σε μια κακοποιητική σχέση, η μακροχρόνια απομόνωση ή η μοναξιά ή η χρόνια έκθεση σε στρες στη δουλειά, μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο για κατάθλιψη.

Τα δυσάρεστα και επώδυνα γεγονότα της ζωής, όπως η απώλεια της δουλειάς, ένας χωρισμός ή διαζύγιο, η διάγνωση μιας σοβαρής ασθένειας, ίσως να προκαλούν κατάθλιψη, ειδικά σε ανθρώπους που είναι σε κίνδυνο λόγω γενετικών, αναπτυξιακών ή άλλων προσωπικών παραγόντων.

Αλλαγές στον εγκέφαλο

Η κατάθλιψη δεν είναι απλά αποτέλεσμα μιας χημικής ανισορροπίας, για παράδειγμα επειδή ένα άτομο έχει υπερβολικά αυξημένη ή μειωμένη μια χημική ουσία στον εγκέφαλο. Ωστόσο, οι ανωμαλίες στις φυσιολογικές χημικές διαδικασίες μεταξύ των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου (πχ στη σεροτονίνη) θεωρείται ότι συμβάλλουν στην κατάθλιψη.

Μερικοί παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε διαταραχές στη ρύθμιση της διάθεσης περιλαμβάνουν:

• Γενετική ευαισθησία
• Σοβαρούς ψυχοπιεστικούς παράγοντες
• Λήψη φαρμάκων, ουσιών και αλκοόλ
• Μερικές ιατρικές καταστάσεις

Τα αντικαταθλιπτικά νέας γενιάς επιδρούν στους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου, ειδικά στα επίπεδα της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης, οι οποίοι μεταβιβάζουν μηνύματα μεταξύ των κυττάρων του εγκεφάλου. Με αυτό τον τρόπο δρουν τα φάρμακα για την κατάθλιψη.

Άλλες θεραπείες όπως η διακρανιακή μαγνητική διέγερση (rTMS), το tDCS και το ηλεκτροσοκ (ηλεκτροσπασμοθεραπεία, ECT) μερικές φορές συστήνονται σε ανθρώπους με ανθεκτική κατάθλιψη που δεν μπορούν να κάνουν τις απαραίτητες αλλαγές στον τρόπο ζωής, δεν έχουν κοινωνική υποστήριξη, δεν μπορούν να κάνουν ψυχοθεραπεία και δεν ανταποκρίνονται στη φαρμακευτική αγωγή (αντικαταθλιπτικά). Καθώς και αυτές οι θεραπείες επιδρούν στον εγκέφαλο μέσα από μαγνητικά και ηλεκτρικά πεδία χωρίς φάρμακα, αν και ο ακριβής τρόπος με τον οποίο δρουν είναι ακόμη υπό μελέτη.

Ζητήστε υποστήριξη για τα συμπτώματα της κατάθλιψης

Η κατάθλιψη συχνά δεν αναγνωρίζεται και μπορεί να κρατήσει για μήνες ή ακόμη και χρόνια αν παραμείνει αθεράπευτη. Είναι σημαντικό να ζητήσετε βοήθεια το συντομότερο δυνατό, καθώς όσο πιο σύντομα ξεκινήσει κάποιος θεραπεία τόσο πιο σύντομα θα αναρρώσει.

Η κατάθλιψη που δεν θεραπεύεται μπορεί να έχει πολλές αρνητικές επιδράσεις στη ζωή ενός ατόμου, όπως οι σοβαρές σχέσεις και τα οικογενειακά προβλήματα, η δυσκολία στην εύρεση και στη διατήρηση της εργασίας, και τα προβλήματα με ουσίες και αλκοόλ.

Υπάρχει ένα εύρος αποτελεσματικών θεραπειών που μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αναρρώσουν. Υπάρχουν επίσης πολλά πράγματα που οι άνθρωποι με κατάθλιψη μπορούν να κάνουν για τον εαυτό τους ώστε να αναρρώσουν και να παραμείνουν καλά. Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να βρεθεί η σωστή θεραπεία και ο κατάλληλος ψυχίατρος (και όχι νευρολόγος) για τις ανάγκες του κάθε ατόμου.

Τύποι κατάθλιψης

Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι κατάθλιψης. Τα συμπτώματα για κάθε τύπο μπορεί να κυμαίνονται από ήπια ως σοβαρά.

1. Μείζονα κατάθλιψη

Η μείζονα κατάθλιψη ή η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται από τους ψυχιάτρους για να περιγράψει την πιο συχνή μορφή κατάθλιψης. Άλλες ονομασίες που χρησιμοποιούνται κάποιες φορές είναι η μονοπολική διαταραχή ή η κλινική κατάθλιψη. Η κατάθλιψη μπορεί να είναι ήπια, μέτρια ή σοβαρή.

2. Μελαγχολία

Η μελαγχολία είναι ένας παλιότερος όρος που χρησιμοποιούνταν για την κατάθλιψη και ακόμη μερικές φορές χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια πιο σοβαρή μορφή κατάθλιψης (μελαγχολική κατάθλιψη) με ισχυρό βιολογικό υπόβαθρο, όπου πολλά από τα σωματικά συμπτώματα της κατάθλιψης είναι ιδιαίτερα προφανή. Για παράδειγμα, μια από τις κύριες αλλαγές που μπορεί να παρατηρήσετε σε ένα άτομο είναι ότι κινείται πιο αργά  ή βιώνει σημαντικές αλλαγές στον ύπνο και στην όρεξη.

Ένα άτομο με μελαγχολία είναι επίσης πιο πιθανό να έχει καταθλιπτική διάθεση που χαρακτηρίζεται από πλήρη απώλεια της ευχαρίστησης για οτιδήποτε ή σχεδόν για όλα (ανηδονία).

3. Δυσθυμία

Τα συμπτώματα της δυσθυμίας (μερικές φορές αποκαλείται επίμονη καταθλιπτική διαταραχή) είναι όμοια με εκείνα της μείζονος κατάθλιψης, αλλά λιγότερο σοβαρά και πιο επίμονα. Για ένα άτομο που έχει αυτή την πιο ήπια μορφή κατάθλιψης για περισσότερο από δύο χρόνια η διάγνωση είναι δυσθυμία.

4. Ψυχωσική κατάθλιψη

Μερικές φορές, οι άνθρωποι με καταθλιπτικά συμπτώματα μπορεί να εμφανίσουν ψυχωσικά στοιχεία. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει παραληρητικές ιδέες, παραισθήσεις (όταν κάποιος βλέπει ή ακούει πράγματα που δεν υπάρχουν) ή ψευδαισθήσεις (ψευδείς πεποιθήσεις που δεν μοιράζεται με άλλους), έτσι καθώς ένα άτομο πιστεύει ότι κάτι είναι κακό, ή ότι τον παρακολουθούν ή τον ακολουθούν συνεχώς ή ότι όλοι είναι εναντίον του και θέλουν να τον βάψουν ή τον απειλούν. Αυτό είναι γνωστό ως ψυχωσική κατάθλιψη.

5. Προγεννητική και μεταγεννητική κατάθλιψη

Οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν κατάθλιψη στη διάρκεια της εγκυμοσύνης (προγεννητική κατάθλιψη) και στον πρώτο χρόνο μετά τη γέννηση ενός παιδιού (μεταγεννητική κατάθλιψη). Αυτή η χρονική περίοδος (το διάστημα της εγκυμοσύνης και ο πρώτος χρόνος μετά τη γέννηση του παιδιού) ίσως επίσης να αναφέρεται ως περιγεννητική περίοδος.

Οι αιτίες της κατάθλιψης αυτή την περίοδο μπορεί να είναι πολύπλοκες και συχνά είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων. Τις ημέρες αμέσως μετά τον τοκετό, πολλές γυναίκες βιώνουν μελαγχολία, η οποία είναι μια πολύ συχνή κατάσταση που συνδέεται με τις ορμονικές αλλαγές, και επηρεάζει το 80% των γυναικών που έχουν γεννήσει.  Αυτή η κατάσταση προκύπτει από το γενικό άγχος της προσαρμογής στην εγκυμοσύνη ή στον ερχομό του μωρού, είναι πολύ συχνή αλλά διαφέρει από την κατάθλιψη.

Η επιλόχειος κατάθλιψη διαρκεί περισσότερο και μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο τη μαμά, αλλά και τη σχέση της με το μωρό, την ανάπτυξη του παιδιού, τη σχέση της μητέρας με το σύντροφό της και με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Περίπου 1 στις 10 γυναίκες θα βιώσουν κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αυτό το ποσοστό αυξάνεται στο 16% τους πρώτους τρεις μήνες μετά τη γέννηση ενός παιδιού.

6. Διπολική διαταραχή

Η διπολική διαταραχή είναι γνωστή ως μανιοκατάθλιψη, ή μανιακή κατάθλιψη επειδή το άτομο βιώνει περιόδους κατάθλιψης και επεισόδια μανίας ή υπομανίας με φυσιολογική διάθεση στα ενδιάμεσα χρονικά διαστήματα (νορμοθυμία). Τα συμπτώματα της μανίας είναι αντίθετα από αυτά της κατάθλιψης. Περιλαμβάνουν:

• Ελαχιστοποιημένη ανάγκη για ύπνο (πχ 2-3 ώρες)
• Αυξημένη δραστηριότητα/ενεργητικότητα
• Υπερβολική αυτοπεποίθηση
• Σκέψεις που τρέχουν (ιδεοφυγή)
• Λογόρροια (γρήγορη ομιλία)
• Έλλειψη συγκέντρωσης
• Ανησυχία και ευερεθιστότητα
• Υπερβολική σεξουαλική δραστηριότητα
• Μεγάλα οικονομικά έξοδα/αγορές
• Υψηλού ρίσκου δραστηριότητες

Και στη διπολική διαταραχή μπορεί να εμφανίζονται ψυχωσικά στοιχεία, στη φάση της μανίας/υπομανίας ή τη φάση της κατάθλιψης.

Όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό διπολικής διαταραχής αυξάνεται ο κίνδυνος ένα άτομο να βιώσει διπολική διαταραχή. Επειδή η διπολική διαταραχή περιλαμβάνει περιόδους κατάθλιψης, δεν είναι ασυνήθιστο για ένα άτομο με διπολική διαταραχή να λαμβάνει τη διάγνωση της "μείζονος κατάθλιψης" μέχρι να εκδηλώσει ένα μανιακό ή υπομανιακό επεισόδιο. Η διπολική διαταραχή μπορεί επίσης μερικές φορές να συγχέεται και με άλλες ψυχικές καταστάσεις, όπως η σχιζοφρένεια.

Η θεραπεία της διπολικής διαταραχής είναι συχνά διαφορετική από αυτή της μείζονος κατάθλιψης (χρησιμοποιούνται σταθεροποιητικά φάρμακα σε συνδυασμό ή χωρίς αντικαταθλιπτικά, και νευροληπτικά). Επομένως, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε αν η κατάθλιψη είναι μέρος της διπολικής διαταραχής.

7. Κυκλοθυμική διαταραχή

Η κυκλοθυμία (ή κυκλοθυμική διαταραχή) είναι διαταραχή ομοιάζουσα της διπολικής διαταραχής, αλλά ηπιότερη. Το άτομο βιώνει χρόνια μεταβαλλόμενη διάθεση για τουλάχιστον δύο χρόνια, με περιόδους υπομανίας (ήπια ως μέτρια μανία) και περιόδους με καταθλιπτικά συμπτώματα, με πολύ μικρές περιόδους (όχι περισσότερους από δύο μήνες) με φυσιολογική διάθεση (νορμοθυμία). Τα συμπτώματα διαρκούν για μικρότερο χρονικό διάστημα , είναι λιγότερο σοβαρά, και δεν είναι  τυπικά, έτσι δεν πληρούνται τα κριτήρια της διπολικής διαταραχής ή της μείζονος κατάθλιψης.

8. Εποχιακή συναισθηματική διαταραχή 

Αυτή η διαταραχή της διάθεσης έχει ένα εποχικό μοτίβο. Η αιτία δεν είναι ξεκάθαρη, αλλά ίσως να σχετίζεται με την μεταβολή της έκθεσης στο φυσικό φως στις διαφορετικές εποχές. Χαρακτηρίζεται από διαταραχή στη διάθεση (περιόδους μανίας ή κατάθλιψης) που ξεκινούν και τελειώνουν σε μια συγκεκριμένη εποχή. Η κατάθλιψη το χειμώνα είναι πιο συχνή για τους ανθρώπους με εποχιακή συναισθηματική διαταραχή.

Η διάγνωσή της γίνεται αφού ένα άτομο έχει τα ίδια συμπτώματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα για δύο ή περισσότερα χρόνια. Οι άνθρωποι με εποχιακή συναισθηματική διαταραχή είναι πιο πιθανό να νιώθουν έλλειψη ενέργειας, να κοιμούνται πολύ, να τρώνε πολύ, να παίρνουν βάρος και να έχουν λαχτάρα για υδατάνθρακες. Αυτή η διαταραχή είναι πιο συχνή στις χώρες με μικρή διάρκεια ημέρας και περισσότερο σκοτάδι.