Κλιματική αλλαγή, άγχος και κατάθλιψη

Κλιματική αλλαγή, άγχος και κατάθλιψη

Το άγχος για την κλιματική αλλαγή είναι μια έννοια που προκύπτει από τα θέματα ψυχικής υγείας που προκαλεί η κλιματική αλλαγή σε όλο τον κόσμο. Όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν μια φυσική καταστροφή τότε νιώθουν αδύναμοι μπροστά σε όσα συμβαίνουν με αποτέλεσμα να κάνει την εμφάνισή του το μετατραυματικό στρες, η κατάθλιψη και το άγχος.

Κάθε χρόνο γινόμαστε μάρτυρες πυρκαγιών και άλλων ακραίων καιρικών φαινομένων, τα οποία είναι όλα πιο συχνά και πιο έντονα. Τα πλημμυρικά φαινόμενα είναι μια νέα πραγματικότητα.

Όμως όλες αυτές οι ακραίες μεταβολές στο κλίμα και οι φυσικές καταστροφές κάνουν τους ανθρώπους πιο ευάλωτους. Σίγουρα,  υπάρχει μια άρρηκτη σύνδεση ανάμεσα στην κλιματική αλλαγή και στην ψυχική υγεία.

Κλιματική αλλαγή και ψυχική υγεία

Η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάζει την ψυχική υγεία σε τρεις βασικές κατηγορίες. Η πρώτη, η πιο οξεία επίδραση είναι το ψυχικό τραύμα που προκαλούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα ή οι φυσικές καταστροφές, όπως οι καύσωνες, οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές. Εν συνεχεία, η δεύτερη κατηγορία είναι μια πιο έμμεση επίδραση σε καθοριστικούς κοινωνικούς παράγοντες όπως η υγεία.

Η τρίτη κατηγορία πρόσφατα ήρθε στο φως και αφορά κυρίως τους νέους ανθρώπους. Αφορά την αίσθηση της υπαρξιακής καταστροφής και την απελπισία για το μέλλον που αυξάνουν τις πιθανότητες για κατάθλιψη και άγχος.

Στις μέρες μας, υπάρχει αρκετή ενημέρωση για την κλιματική αλλαγή και τι αντίκτυπο έχει αυτό στην κοινωνία.

Υπάρχουν πολλές νέες έννοιες που περιγράφουν αυτή την υπαρξιακή απελπισία, όπως το οικολογικό άγχος και η solastalgia (που υποδηλώνει τον έντονο ψυχολογικό πόνο για την περιβαλλοντική καταστροφή).

Οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει έντονη ανησυχία (59%) στους νέους ανθρώπους για την κλιματική αλλαγή. Οι περισσότεροι νιώθουν θλίψη, ανησυχία, θυμό, ενοχές για τις αλλαγές στο περιβάλλον.

Οικολογικό άγχος και άλλες ψυχολογικές αντιδράσεις στην κλιματική αλλαγή

Όπως συμβαίνει με την άμεση έκθεση σε κλιματικούς κινδύνους, ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων εμφανίζει ψυχολογικές αντιδράσεις σε αυτούς. Έτσι, και η κλιματική αλλαγή μπορεί να προκαλεί έντονες ψυχολογικές αντιδράσεις.

Δεν υπάρχει κλινική διάγνωση για αυτές τις αντιδράσεις, αλλά γίνεται μια προσπάθεια για την περιγραφή τους με νέους όρους, που περιλαμβάνουν:

• τη solastalgia- την αδυναμία εύρεσης παρηγοριάς σε οικεία μέρη λόγω της υποβάθμισης του περιβάλλοντος.
• το οικολογικό πένθος- την αίσθηση της απώλειας που προκύπτει από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
• το οικολογικό άγχος- αίσθημα ανησυχίας λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Οι μελέτες που έχουν γίνει σε όλο τον κόσμο δείχνουν ότι το 45% των ανθρώπων νιώθει άσχημα συναισθήματα για την κλιματική αλλαγή και αυτό επηρεάζει την λειτουργικότητά τους. Επιπλέον, τα συναισθήματα που προκαλεί η κλιματική αλλαγή έχουν σχέση με συμπτώματα όπως η αϋπνία και η κακή ψυχική υγεία.

Κάποιοι πιστεύουν πως αυτές είναι προσαρμοστικές και εποικοδομητικές ψυχολογικές αντιδράσεις στην κλιματική αλλαγή και δεν πρέπει να τις θεωρούμε παθολογικές. Τα υψηλά επίπεδα άγχους λόγω κλιματικής αλλαγής, σε κάποιες περιπτώσεις έχουν συνδεθεί με τα αυξημένα επίπεδα φιλο-περιβαλλοντικών συμπεριφορών.

Οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία και στην ευεξία

Η κλιματική αλλαγή είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που μας επηρεάζει όλους. Στις μέρες μας, το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βοηθούν στην ενημέρωση σχετικά με την κλιματική αλλαγή και στην κατανόηση της περιβαλλοντικής κρίσης. Ωστόσο, αυτό μπορεί να προκαλεί αρνητικά συναισθήματα όπως το πένθος, η κατάθλιψη, το άγχος, η ανησυχία ή ο θυμός. Επιπλέον, ο κάθε άνθρωπος βιώνει τις άμεσες και έμμεσες επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με την αυξανόμενη συνειδητοποίηση του γενικού προβλήματος με αποτέλεσμα η περιβαλλοντική κρίση να οδηγεί σε συναισθήματα για την οικολογία και το περιβάλλον.

Οικολογικό πένθος

Το οικολογικό πένθος είναι μια συναισθηματική απόκριση στην οικολογική αλλαγή που έχει σχέση με την απώλεια ενός μέρους που έχει προσωπική αξία, όπως το σπίτι, το οικοσύστημα, ή η κοινότητα. Το οικολογικό πένθος προκύπτει από την ιδέα της βιοφιλίας. Η βιοφιλία αναφέρεται σε μια έμφυτη σύνδεση με τη φύση και τα άλλα έμβια όντα, με αποτέλεσμα πολλά συναισθηματικά οφέλη. Η κλιματική αλλαγή μπορεί να προκαλεί οικολογικό πένθος για κάτι που έχει συμβεί ή πρόκειται να συμβεί. Για παράδειγμα, την απώλεια της γης λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει την εξαφάνιση κάποιων ειδών λόγω της καταστροφής των βιοτόπων.

Όταν η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε μια προσωπικά σημαντική απώλεια αυτό μπορεί να οδηγεί στην απώλεια της προσωπικής ταυτότητας ή την αποσύνδεση από την κοινότητα. Αυτό συμβαίνει επανειλημμένα σε αυτόχθονες κοινότητες σε όλο τον κόσμο με σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις στις γενιές. Πλέον, όλοι μας βιώνουμε το οικολογικό πένθος σε ένα βαθμό. Όλοι είμαστε μάρτυρες των αλλαγών στον καιρό και των αλλαγών στα οικοσυστήματα.

Οικολογική κατάθλιψη

Η οικολογική κατάθλιψη αναφέρεται στα συναισθήματα κατάθλιψης που προκαλούνται από τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής. Τα άτομα με οικολογική κατάθλιψη συνήθως νιώθουν αβοήθητα ή αδύναμα να αλλάξουν την πορεία της κλιματικής κρίσης. Αυτοί οι άνθρωποι, είναι πιο πιθανό να έχουν και άλλα θέματα ψυχικής υγείας όπως το άγχος. Η οικολογική κατάθλιψη συνήθως πυροδοτείται από τις ειδήσεις, τις έρευνες και τις πληροφορίες που αναρτώνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όταν όλη η προσοχή είναι στραμμένη σε θέματα για το περιβάλλον τότε οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι η περιβαλλοντική κρίση δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός και επηρεάζει τις ζωές όλων μας.

Οικολογικό άγχος

Το οικολογικό άγχος και η ανησυχία είναι συναισθήματα που προκαλούνται από το στρες, το φόβο ή την ανησυχία για τις μελλοντικές παγκόσμιες απειλές που έχουν σχέση με την κλιματική αλλαγή. Το άγχος είναι ένας φυσιολογικός μηχανισμός που μας βοηθά να αποφύγουμε έναν πραγματικό ή όχι κίνδυνο.

Οι μηχανισμοί αντιμετώπισης του οικολογικού άγχους περιλαμβάνουν την ενημέρωση και τις πιθανές λύσεις για όλες αυτές τις επικίνδυνες αλλαγές. Ωστόσο, επειδή η κλιματική αλλαγή είναι ένα τόσο πολύπλοκο πρόβλημα χωρίς ξεκάθαρη λύση, το άγχος για την κλιματική αλλαγή μπορεί να είναι έντονο. Ενώ κάποιοι άνθρωποι μπορεί να κάνουν ότι μπορούν για να προστατεύσουν το περιβάλλον, άλλοι παραλύουν από το φόβο και δεν μπορούν να αντιδράσουν. Νιώθουν ντροπή και ενοχές, με αποτέλεσμα να επιδεινώνουν το άγχος τους.

Η κλιματική αλλαγή μπορεί να προκαλεί συναισθήματα όπως ο φόβος, η ντροπή, το πένθος, η απελπισία. Αυτό είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό. Ωστόσο, όσο περισσότερο ενημερωνόμαστε για την κατάσταση τόσο καλύτερα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση.

Γιατί η ψυχική μας υγεία είναι ευαίσθητη στην κλιματική αλλαγή;

Οι φυσικές καταστροφές που έχουν σχέση με την κλιματική αλλαγή μπορεί να προκαλούν διαταραχές όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η διαταραχή μετατραυματικού στρες, η κόπωση, τα ψυχικά τραύματα. Μερικοί άνθρωποι, και ειδικά τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και οι άνθρωποι με θέματα υγείας, οι άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα, οι μετανάστες και οι άστεγοι, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις αρνητικές ψυχολογικές επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής. Η έλλειψη υποστήριξης έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία.

Τα έντονα καιρικά φαινόμενα όπως οι παρατεταμένοι καύσωνες και οι πλημμύρες μπορούν να επηρεάζουν άμεσα τον εγκέφαλο και την ψυχολογία μας. Αυτό μπορεί να γίνει ιδιαίτερα έντονο όταν δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο τέλος σε αυτή την κατάσταση. Οι μακροχρόνιες επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής μπορεί να οδηγούν σε αλλαγές, όπως η απώλεια προσωπικών και κοινωνικών υποδομών. Επίσης, μπορεί να οδηγούν στην έλλειψη τροφής και νερού, στην επιδείνωση των θεμάτων υγείας, στις συγκρούσεις μέσα στις οικογένειες και στις κοινότητες ή στην αλλαγή τόπου κατοικίας.

Οι βιομηχανίες που είναι ευαίσθητες στην κλιματική αλλαγή, όπως η γεωργία, μπορεί να οδηγούν σε απώλεια του εισοδήματος, ανεργία. Για παράδειγμα, η ατμοσφαιρική ρύπανση που προκύπτει από παρατεταμένες περιόδους με υψηλή θερμοκρασίας μπορεί να οδηγεί σε αύξηση των αλλεργιών. Όλοι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν αρνητικά την ευεξία.

Τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι μια δευτερογενής επίδραση της κλιματικής αλλαγής που απειλεί την οικονομική σταθερότητα των κοινωνιών, των χωρών , και αυτό επιδεινώνει την ευεξία των ατόμων. Η μετατόπιση των πληθυσμών και η οικολογική μετανάστευση λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι μείζονα κοινωνικοοικονομικά θέματα του 21^ου αιώνα. Αυτό ισχύει ειδικά για τους ανθρώπους με χαμηλό εισόδημα.

Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην αλλαγή τόπου κατοικίας. Η αλλαγή στη ρουτίνα και ο αποχωρισμός από την οικογένεια και τους φίλους μαζί με το στρες των γονέων, συμβάλλουν στο άγχος που νιώθουν τα παιδιά. Οι τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, συμβάλλουν στα θέματα ψυχικής υγείας.

Επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής

Η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε πιο συχνά και ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι πλημμύρες και οι καταιγίδες. Οι άνθρωποι που ζουν τέτοιες καταστάσεις και τραυματικά γεγονότα ίσως να είναι μάρτυρες σοβαρών τραυματισμών ή ακόμη και θανάτων. Σαν αποτέλεσμα, πολλοί άνθρωποι βιώνουν υψηλά επίπεδα ψυχολογικού στρες και ένας μικρός αριθμός μπορεί να εμφανίζει πιο σοβαρά θέματα ψυχικής υγείας, όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες, η κατάθλιψη.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα επίσης έχουν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Μπορεί να οδηγούν στην ανεργία, στην έλλειψη στέγης, τροφής ή νερού. Όλα αυτά μπορεί να έχουν καταστροφικές επιδράσεις στην ψυχική υγεία.

Τα άτομα, οι οικογένειες και οι κοινότητες εμφανίζουν ανθεκτικότητα στα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι περισσότεροι αναρρώνουν ή διατηρούν την καλή ψυχική τους υγεία με την κατάλληλη ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Ωστόσο, όσο τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται πιο συχνά, αυτή η ανθεκτικότητα μπορεί να μην είναι μακροχρόνια.

Υψηλή θερμοκρασία και ψυχική υγεία

Η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε αύξηση της θερμοκρασίας σε όλο τον κόσμο,  πράγμα το οποίο μπορεί να έχει καταστροφικές επιδράσεις στην ψυχική υγεία. Για παράδειγμα, οι εισαγωγές στα νοσοκομεία για ψυχιατρικές διαταραχές είναι αυξημένες στη διάρκεια ενός καύσωνα. Επίσης, τα ποσοστά των αυτοκτονιών είναι υψηλά σε περιόδους καύσωνα.

Βέβαια, ακόμη δεν είναι πλήρως κατανοητή και ξεκάθαρη η σύνδεση ανάμεσα στη ζέστη και στην ψυχική υγεία. Μια υπόθεση είναι ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες μπορεί να επιδεινώνουν τη διάθεση, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να νιώθουν πιο νευρικοί και ανήσυχοι. Παγκοσμίως, οι περίοδοι καύσωνα έχουν συνδεθεί με αρνητικά συναισθήματα.

Η ζέστη επίσης παρεμβαίνει στον ύπνο, και όταν κάποιος δεν κοιμάται καλά αυτό έχει επιπτώσεις στην ψυχική του υγεία. Μια μελέτη έδειξε ότι η ζέστη το βράδυ επηρεάζει τον ύπνο. Μάλιστα, αυτή η επίδραση είναι τρεις φορές μεγαλύτερη για τους κατοίκους χωρών με χαμηλότερο εισόδημα.

Επιπλέον, κάποια φάρμακα για προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να παρεμβαίνουν στην ικανότητα του σώματος να ρυθμίζει τη θερμοκρασία, πράγμα που σημαίνει ότι όσοι λαμβάνουν τέτοιες φαρμακευτικές αγωγές είναι πιο ευάλωτοι στις υψηλές θερμοκρασίες.

Ατμοσφαιρική ρύπανση και ψυχική υγεία

Η κλιματική αλλαγή και η αύξηση της θερμοκρασίας αυξάνουν τα επίπεδα των αλλεργιογόνων και των ρύπων στον αέρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την κακή ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να επηρεάζει αρνητικά την ψυχική μας υγεία, και πιο συγκεκριμένα να προκαλεί κατάθλιψη και άγχος. Οι μελέτες δείχνουν ότι η βραχυχρόνια έκθεση σε ατμοσφαιρικούς ρύπους έχει σχέση με τον υψηλότερο κίνδυνο για επείγουσα εισαγωγή στο νοσοκομείο για ψυχιατρικές διαταραχές.

Η έκθεση σε ατμοσφαιρικούς ρύπους στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας έχει συνδεθεί με την εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας στους νέους ανθρώπους και στους νέους ενήλικες. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ατμοσφαιρικοί ρύποι παρεμβαίνουν στη φυσιολογική ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Μολυσματικές ασθένειες και ψυχική υγεία

Η κλιματική αλλαγή είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες στην εμφάνιση μολυσματικών ασθενειών όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός. Η επιβίωση, η αναπαραγωγή, η αφθονία και η διασπορά των παθογόνων  επηρεάζεται από τις κλιματικές αλλαγές.

Φυσικά, η σωματική και η ψυχική υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Η έκθεση σε μολυσματικές ασθένειες μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στην ψυχική υγεία , ειδικά αν κάποιος νοσηλευτεί στο νοσοκομείο και ζει με τις μακροχρόνιες συνέπειες μια σοβαρής λοίμωξης. Οι άνθρωποι με συγκεκριμένες παθήσεις, όπως οι τροπικές ασθένειες, μπορεί να αντιμετωπίζουν το στίγμα και τις διακρίσεις.

Ποιοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να επηρεαστούν ψυχολογικά από την κλιματική αλλαγή;

Αν και η κλιματική αλλαγή είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, οι επιπτώσεις του είναι άνισα αισθητές. Το ίδιο ισχύει και για τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία, με τις κοινότητες και τις ομάδες ανθρώπων που είναι αδύναμοι να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή να βιώνουν πιο έντονες επιδράσεις στην ψυχική τους υγεία.

Οι περισσότερες έρευνες για την κλιματική αλλαγή και την ψυχική υγεία αφορούν την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και την Αυστραλία. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές περιοχές που είναι πιο ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή που έχουν χαμηλά και μεσαία εισοδήματα. Αυτές οι κοινότητες μπορεί να έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για περιόδους ξηρασίας και λιγότερες δυνατότητες προσαρμογής. Βέβαια, δεν υπάρχουν πολλά δεδομένα για αυτές τις κοινότητες, αλλά κάποιες μικρές μελέτες στους Αιθίοπες κτηνοτρόφους έδειξαν ότι η ανασφάλεια για το νερό συμβάλλει στην έντονη ανησυχία και στην κόπωση.

Οι αυτόχθονες κοινότητες είναι άμεσα συνδεδεμένες και εξαρτημένες από το φυσικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να βιώνουν έντονο άγχος λόγω της κλιματικής αλλαγής. Αυτές οι κοινότητες κατέχουν σημαντικές γνώσεις και ειδίκευση που μπορεί να συμβάλλουν στην ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή.

Άλλες ομάδες που είναι σε κίνδυνο λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι:

• οι νέοι
• οι γυναίκες
• οι ηλικιωμένοι
• οι άστεγοι
• οι άνθρωποι με προβλήματα ψυχικής υγείας

Πώς μπορούμε να αποτρέψουμε και να διαχειριστούμε τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία;

Για να αποφύγουμε τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία πρέπει να μάθουμε να μην εξαρτόμαστε από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά αντίθετα να στραφούμε προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, να σταματήσουμε την αποψίλωση των δασών και να αποκαταστήσουμε τους φυσικούς μας βιότοπους.

Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή έχει πολλαπλά οφέλη και στην ψυχική μας υγεία. Για παράδειγμα, μπορούμε να μετακινούμαστε με το ποδήλατο ή με τα πόδια όταν είναι εφικτό, και αυτό έχει σημαντική θετική επίδραση στην ψυχική μας υγεία.

Επιπλέον, η αυξημένη πρόσβαση σε χώρους πράσινου έχει θετικά οφέλη στην ψυχική μας υγεία. Μια βόλτα στη φύση για 15 λεπτά, βελτιώνει άμεσα τη διάθεση και μειώνει το άγχος.

Ακόμη και αν μειωθούν οι εκπομπές αερίων και φτάσουμε στις μηδενικές εκπομπές το 2050, κάποιες επιδράσεις στο οικοσύστημα είναι μη αναστρέψιμες. Έτσι, για την προστασία της υγείας των πληθυσμών στο μέλλον είναι ουσιαστικό να προσαρμοζόμαστε στην κλιματική αλλαγή.

Όλοι μας μπορούμε να γίνουμε μέλη ομάδων και να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε για την κλιματική αλλαγή. Δεν είναι ανάγκη να μένουμε βυθισμένοι στο φόβο και στην απελπισία, μπορούμε να αναλάβουμε δράση και να αλλάξουν τα πράγματα. Όσο πιο καλά είμαστε ενημερωμένοι για την κλιματική αλλαγή τόσο πιο πιθανό είναι να ανακαλυφθούν καινοτομίες για την προστασία του περιβάλλοντος και να αλλάξουν οι συμπεριφορές.