Κολεόσπασμος – ψυχολογικά αίτια και θεραπεία (κολπικός σπασμός)

Κολεόσπασμος - ψυχολογικά αίτια και θεραπεία (κολπικός σπασμός)

Ο κολεόσπασμος είναι η επαναλαμβανόμενη ή επίμονη σύσπαση των μυών του κόλπου, η οποία παρεμβαίνει στη σεξουαλική επαφή. Προκαλεί ιδιαίτερο στρες στις περισσότερες γυναίκες και μαζί με άλλες σεξουαλικές δυσλειτουργίες μπορεί να οδηγεί σε συζυγικά και διαπροσωπικά θέματα, και είναι πιθανό να οδηγεί σε υπογονιμότητα. Ο κολεόσπασμος έχει συνδεθεί με τον υψηλό κίνδυνο για προβλήματα στη σχέση, άγχος, κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Τύποι κολεόσπασμου

Ο κολεόσπασμος μπορεί να είναι πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής. Ο πρωτοπαθής κολεόσπασμος συμβαίνει όταν μια γυναίκα δεν μπορεί να έχει σεξουαλική επαφή λόγω της ακούσιας συστολής των μυών του κόλπου. Πολλές φορές αυτό αναφέρεται ως "ανολοκλήρωτος γάμος". Ο δευτεροπαθής κολεόσπασμος συμβαίνει όταν μια γυναίκα προηγουμένως δεν είχε πρόβλημα με τη διείσδυση αλλά πλέον δεν μπορεί να την αντέξει, λόγω των ακούσιων μυϊκών σπασμών. Ο δευτεροπαθής κολεόσπασμος μπορεί να είναι περιστασιακός και συχνά συνδέεται με τη δυσπαρεύνια (τον πόνο στη διάρκεια του σεξ), και αυτό υποδεικνύει την ανάγκη για την ειδική διαχείριση του πόνου. Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-5 ο κολεόσπασμος και η δυσπαρεύνια αποτελούν διαφορετικές κατηγορίες.

Ο κολεόσπασμος είναι μια από τις πιο συχνές ψυχοσεξουαλικές δυσλειτουργίες στις γυναίκες. Ωστόσο, μπορεί να προκαλεί άγχος, κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση και να επηρεάζει σημαντικά την σεξουαλική ζωή των ζευγαριών.

Ψυχολογικά αίτια και κολεόσπασμος

Πολύ συχνά τα αίτια του κολεόσπασμου έχουν ψυχολογικές ρίζες:

• Ψυχικά τραύματα: πολλές γυναίκες που εμφανίζουν κολεόσπασμο έχουν βιώσει ορισμένες τραυματικές εμπειρίες (σεξουαλική παρενόχληση, σεξουαλική κακοποίηση) στην παιδική ή ενήλικη ζωή, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χαλαρώσουν κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης. Σε αυτές τις περιπτώσεις πολύ καλά αποτελέσματα μπορεί να έχει η θεραπεία με EMDR.
• Αρνητικές πεποιθήσεις: πολύ υπάρχουν συχνά αρνητικές πεποιθήσεις γύρω από το σεξ και τη γυναικεία σεξουαλικότητα, λόγω αυστηρής ανατροφής από τους γονείς (ιδίως τη μητέρα). Έτσι οι γυναίκες μπορεί να βιώνουν έντονες ενοχές για τη σεξουαλική πράξη, ιδίως πριν τον γάμο.
• Συναισθηματική ανασφάλεια: αν μια γυναίκα αισθάνεται ανασφάλεια στη σχέση της, μπορεί αυτή να εκφράζεται σωματικά με τον κολπικό σπασμό κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης.
• Βιασύνη: ορισμένες φορές οι άντρες μπορεί να είναι πολύ βίαιοι, απότομοι ή να βιάζονται για την ολοκλήρωση της σεξουαλικής πράξης, χωρίς να υπάρχει επαρκές προκαταρκτικό στάδιο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να χαλαρώσει ψυχικά και σωματικά μια γυναίκα. Συχνά μπορεί να υπάρχει ο φόβος του πόνου.

Πώς γίνεται η διάγνωση του κολεόσπασμου;

Αν πιστεύετε ότι έχετε κολεόσπασμο, το καλύτερο πράγμα είναι να μιλήσετε με το γιατρό σας. Ο γιατρός θα σας κάνει ερωτήσεις:

• Για το πότε ξεκίνησε το πρόβλημα;
• Πόσο συχνά συμβαίνει;
• Συνέβαινε με όλους τους προηγούμενους συντρόφους ή με ένα συγκεκριμένα;
• Ποιες είναι οι περιστάσεις ή οι αιτίες που το προκαλούν;

Ο γιατρός θα σας κάνει επίσης κάποιες ερωτήσεις για την σεξουαλική σας ζωή, αν έχετε κάποιο σεξουαλικό τραύμα ή κάποια εμπειρία κακοποίησης. Πιθανόν, το πιο δύσκολο κομμάτι στη διάγνωση του κολεόσπασμου είναι η κλινική εξέταση, ώστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο λοιμώξεων. Είναι πολύ φυσιολογικό οι γυναίκες με κολεόσπασμο να φοβούνται την κλινική εξέταση, αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι για να νιώσουν άνετα.

Θεραπεία κολεόσπασμου

Για την ιδανική θεραπεία του κολεόσπασμου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η πολύπλοκη αλληλεπίδραση των βιολογικών, συναισθηματικών, ψυχολογικών παραγόντων στις γυναίκες και στη ζωή των ζευγαριών.  Η διαμόρφωση και η διατήρηση μιας αποτελεσματικής ψυχοθεραπείας ζεύγους πρέπει να περιλαμβάνει:

1. Αξιολόγηση των σεξουαλικών διαταραχών, της αιτιολογίας, των συμπτωμάτων και των συμπεριφορών.
2. Ηλικία, παράγοντες κινδύνου, στάδιο της ζωής, σεξουαλικό ιστορικό.
3. Κοινωνικοί, πολιτισμικοί και οικογενειακοί παράγοντες (π.χ. το φύλο, η εθνικότητα, η κοινωνική τάξη, η θρησκεία, η δομή της οικογένειας, ο σεξουαλικός προσανατολισμός).
4. Περιβαλλοντικοί παράγοντες (π.χ. ανισότητες στην υγειονομική περίθαλψη) και παράγοντες στρες (π.χ. ανεργία, σημαντικές αλλαγές στη ζωή).
5. Προσωπικές σεξουαλικές προτιμήσεις και αρχές (π.χ. στόχοι, πεποιθήσεις, άποψη για τον κόσμο, προσδοκίες).

Φαρμακευτική αγωγή

Τα αγχολυτικά φάρμακα, όπως η διαζεπάμη, σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη φαρμακευτική παρέμβαση. Η φαρμακευτική αγωγή συχνά συστήνεται σε περιπτώσεις ασθενών που δεν ανταποκρίνονται καλά στην ψυχοθεραπεία και έχουν υψηλά επίπεδα άγχους. Άλλες προσεγγίσεις μπορεί να περιλαμβάνουν την φαρμακευτική αγωγή με βενζοδιαζεπίνες ή αντικαταθλιπτικά σε συνδυασμό με άλλες τεχνικές χαλάρωσης.

Τα τοπικά αναισθητικά, όπως το τζελ λιδοκαΐνης, αποτελεί μια μορφή θεραπείας. Οι μυϊκοί σπασμοί μπορεί να οφείλονται στον επαναλαμβανόμενο πόνο κατά τη διείσδυση, και η χρήση τοπικών αναισθητικών μειώνει τον πόνο και κατά συνέπεια τους σπασμούς. Όμως,  αυτή η αιτιολογική σχέση δεν ισχύει πάντα. Ο πόνος και ο φόβος για τον πόνο, η δυσλειτουργία του πυελικού εδάφους και η αποφυγή είναι κάποιοι αιτιολογικοί παράγοντες.

Η βοτουλινική τοξίνη (Botox), είναι ένα προσωρινό παραλυτικό των μυών, και συστήνεται για την θεραπεία του κολεόσπασμου με σκοπό την μείωση της υπερτονικότητας των μυών του πυελικού εδάφους. Η χρήση βοτουλινικής τοξίνης είναι μια πειραματική παρέμβαση και δεν έχουν γίνει εκτενείς μελέτες.

Ψυχολογικές θεραπείες

Οι ψυχολογικές θεραπείες αποτελούν μια εξαιρετική επιλογή για τον κολεόσπασμο. Για τον κολεόσπασμο, αυτές περιλαμβάνουν συνδυασμούς συστηματικής απευαισθητοποίησης που περιλαμβάνουν την μέθοδο Masters και Johnson. Η ψυχοθεραπεία, η ψυχοεκπαίδευση, οι τεχνικές χαλάρωσης, η υπνοθεραπεία είναι ορισμένες από τις θεραπευτικές επιλογές.

Μέθοδος Masters και Johnson

Η μέθοδος των Masters και Johnson είναι η βάση για τις περισσότερες ψυχοθεραπευτικές θεραπείες για τον κολεόσπασμο. Είναι σχετικά σύντομη, εστιασμένη στο πρόβλημα και άμεση. Στη γυναίκα και στο σύντροφό της δίνονται λεπτομερείς πληροφορίες για την ανατομία του σώματος (δομή) και την φυσιολογία του (λειτουργία). Στην πρωτότυπη μέθοδο των Masters και Johnson ο άνδρας και η γυναίκα κάνει ψυχοθεραπευτική δουλειά με τους συνθεραπευτές. Επιπλέον, αυτή η τεχνική περιλαμβάνει ασκήσεις για την περιγραφή της ευχαρίστησης, την εστίαση στη σεξουαλική ευχαρίστηση χωρίς άγχος για την απόδοση.

Σε επίπεδο συμπεριφοράς, η τεχνική των Masters και Johnson έχει ως στόχο την αλλαγή των δυσλειτουργικών συναισθημάτων και των συμπεριφορών ώστε οι γυναίκες να μπορούν να αναπτύξουν πιο υγιή σεξουαλική συμπεριφορά. Κυρίως, επικεντρώνεται στο πως κάποιες συμπεριφορές ενισχύουν κατά λάθος αυτή την τάση. Έτσι, συμβάλλουν στην αύξηση της συχνότητας αυτών των σκέψεων και των συμπεριφορών.

Πώς λειτουργεί η ψυχοθεραπεία;

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ατομική ή ζεύγους. Οι ψυχολογικές παρεμβάσεις βασίζονται συνήθως στην ιδέα ότι ο κολεόσπασμος είναι αποτέλεσμα συζυγικών προβλημάτων, αρνητικών σεξουαλικών εμπειριών στην παιδική ηλικία.

Στην ψυχοθεραπεία είναι πως όταν οι γυναίκες μαθαίνουν για τον κολεόσπασμο ξεκινούν να αναπτύσσουν νέες σεξουαλικές στρατηγικές ώστε να αντιμετωπίσουν το φόβο της διείσδυσης, της αποφυγή του σεξ και την απροθυμία να συζητήσουν για σεξουαλικά θέματα με το σύντροφό τους. Γενικά, στην ατομική ψυχοθεραπεία, ο σκοπός είναι οι θεραπευόμενοι να αναγνωρίσουν και να επιλύσουν τα υποκείμενα ψυχολογικά τους προβλήματα. Μετά από την πλήρη ψυχοσεξουαλική εκτίμηση και την αξιολόγηση όλων των αιτιολογικών και προδιαθεσικών παραγόντων που μπορεί να εμπλέκονται στην κατάσταση (σεξουαλικά παράπονα, σεξουαλικές εμπειρίες και σημαντικά γεγονότα στη ζωή των συντρόφων), μπορεί να γίνει η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας.

Στην ψυχοθεραπεία ζεύγους, ο κολεόσπασμος αποτελεί ένα πρόβλημα του ζευγαριού και η θεραπεία επικεντρώνεται στην σεξουαλική ζωή του ζευγαριού και σε κάθε άλλο πρόβλημα που μπορεί να υπάρχει στη σχέση. Η δυσλειτουργία των μυών του πυελικού εδάφους μπορεί να αποτελεί έναν προδιαθεσικό παράγοντα στην ανάπτυξη του κολεόσπασμου. Οι στρατηγικές για τη μείωση της υπερτονικότητας των μυών μπορεί να συνδυάζονται με την ψυχοθεραπεία.

Ψυχοθεραπεία και άλλες ψυχοθεραπευτικές τεχνικές 

Η ψυχοθεραπεία μόνη της ή σε συνδυασμό με θεραπείες για την υπερτονικότητα των μυών του κόλπου προσπαθεί να τροποποιήσει τα δυσλειτουργικά σεξουαλικά "σενάρια" (κάποιες μορφές γνωστικών στρεβλώσεων όπως π.χ. "ο κόλπος μου είναι πολύ στενός", "Φοβάμαι μήπως πονέσω ή αιμορραγήσω") που παρεμβαίνουν στην σεξουαλική λειτουργία. Από γνωστικής άποψης, ο φόβος της διείσδυσης στις γυναίκες με κολεόσπασμο οδηγεί στην αποφυγή της σεξουαλικής επαφής. Ο σκοπός της θεραπείας είναι η ασθενής να νιώσει υποστήριξη. Έτσι, θα μπορέσει να διαχειριστεί το φόβο του και το άγχος του και να αποκτήσει ξανά σεξουαλική αυτοπεποίθηση.

Η συστηματική απευαισθητοποίηση είναι μια ψυχοθεραπευτική μέθοδος που συχνά χρησιμοποιείται για την θεραπεία του κολεόσπασμου, στην οποία η βαθιά μυϊκή χαλάρωση και η σταδιακή διείσδυση ενός διαστολέα ή ενός δάχτυλου μέσα στον κόλπο μειώνει το άγχος και το φόβο που έχουν σχέση με τη διείσδυση. Σε αυτό το ψυχοθεραπευτικό μοντέλο του κολεόσπασμου, η αντίδραση του κόλπου αντιπροσωπεύει το φόβο σε απόκριση σε συγκεκριμένα σεξουαλικά ερεθίσματα. Αυτά τα ερεθίσματα μπορούν να ξεπεραστούν με την θεραπεία έκθεσης. Οι γυναίκες μετά από τη μείωση του φόβου μπορούν να επιτύχουν τη διείσδυση. Αυτό μπορεί να γίνει με τη μείωση των αποφευκτικών συμπεριφορών και με την έκθεση σε ερεθίσματα που προκαλούν φόβο.

Τεχνικές χαλάρωσης

Η σεξουαλική θεραπεία και η εκπαίδευση περιλαμβάνει πληροφορίες για την ανθρώπινη σεξουαλική ανατομία και λειτουργία, την αναπαραγωγή και την σεξουαλική επαφή. Στο κολεόσπασμο σκοπός της θεραπείας είναι η σεξουαλική εκπαίδευση και η περιγραφή των βιολογικών και ψυχολογικών μηχανισμών που είναι υπεύθυνοι για την προέλευση και την διατήρηση της κατάστασης.

Η υπνοθεραπεία είναι μια θεραπευτική παρέμβαση και περιλαμβάνει μια συνεδρία την εβδομάδα που διαρκεί 60 λεπτά. Σκοπός της είναι να ενθαρρύνει τις σκέψεις (επιθυμητές σεξουαλικές εικόνες) για πιο ευνοϊκά αποτελέσματα και εμπειρίες κατά τη σεξουαλική επαφή. Η λεκτική αλληλεπίδραση έχει ως σκοπό να διευκολύνει την χρήση των θετικών δηλώσεων στην σεξουαλική ζωή της γυναίκας. Στη διάρκεια της ύπνωσης, εξερευνούνται όλα τα θέματα που μπορεί να προκαλούν κολεόσπασμο, ή γίνεται προσπάθεια να αντιστραφούν  τα συναισθήματα ή οι φόβοι που προκαλούν την διαταραχή. Η εξερεύνηση των αιτιολογικών σχέσεων είναι πολύ αποτελεσματική για τις γυναίκες.