Κρίσεις πανικού και Διαταραχή πανικού: συμπτώματα, αντιμετώπιση, θεραπεία

Κρίσεις Πανικού και Διαταραχή Πανικού

Τι είναι η Διαταραχή Πανικού;

Οι κρίσεις πανικού και η διαταραχή πανικού κατατάσσονται στις αγχώδεις διαταραχές. Με τον όρο κρίση πανικού, αναφερόμαστε σε ένα ξαφνικό κύμα έντονου φόβου ή δυσφορίας, που συνοδεύεται από σωματικά (όπως η ταχυπαλμία, η γρήγορη αναπνοή, η ζαλάδα, το τρέμουλο) και ψυχικά συμπτώματα (φόβος θανάτου, η αίσθηση ότι κάποιος τρελαίνεται ή ότι χάνει τον έλεγχο). Η διαταραχή πανικού χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια κρίσεων πανικού.

Η διαταραχή πανικού είναι μια διαταραχή που έχουν βιώσει πολλοί άνθρωποι, υπολογίζεται ότι το 2-3% των ανθρώπων κάθε χρόνο υποφέρουν από διαταραχή πανικού. Αυτό που χαρακτηρίζει τη διαταραχή πανικού είναι ότι οι κρίσεις πανικού είναι απρόσμενες, δηλαδή συμβαίνουν ξαφνικά χωρίς αναγκαστικά προφανή αφορμή. Αυτές οι απροσδόκητες κρίσεις πανικού κλινικά συνδέονται με σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου (αποφευκτικότητα καταστάσεων) ή ακολουθούνται για τουλάχιστον ένα μήνα από επίμονη ανησυχία για το αν θα ξανασυμβούν ή τι θα συμβεί σε μια επόμενη κρίση πανικού.

Οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να διαγνωστούν με διαταραχή πανικού από ότι οι άνδρες. Η διαταραχή πανικού είναι πιο πιθανό να συμβεί μεταξύ των ηλικιών 20-24 και αν και οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν διαταραχή πανικού, δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές λόγω φύλου. Κρίσεις πανικού σπάνια εμφανίζονται σε παιδιά κάτω των 14 ετών ή σε μεγαλύτερους ενήλικες 64 ετών και άνω. Οι πολιτισμικές διαφορές επίσης μπορεί να επηρεάζουν την κλινική εικόνα της διαταραχής πανικού όπως και τα συμπτώματα.

Πως το σώμα μας ανταποκρίνεται στις εξωτερικές απειλές

Ο ανθρώπινος οργανισμός για να μπορέσει να διαχειριστεί απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις έχει αναπτύξει την αντίδραση της “πάλης ή φυγής” (“fight or flight”). Σαν κομμάτι αυτής της αντίδρασης, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με επικίνδυνες καταστάσεις, παράγεται αδρεναλίνη, αυξάνεται η αναπνοή και ο καρδιακός ρυθμός, ώστε περισσότερο οξυγόνο και γλυκόζη να φτάσει στους μύες (χέρια και πόδια) ώστε να είμαστε έτοιμοι να παλέψουμε ή να δραπετεύσουμε από τον κίνδυνο.

Αυτές οι φυσιολογικές αντιδράσεις μας βοηθούν να επιβιώσουμε. Ωστόσο, μερικές φορές βιώνουμε αυτές τις αντιδράσεις -όπως η ταχυπαλμία- χωρίς να υπάρχει προφανής εξωτερικός κίνδυνος. Σε αυτές τις περιπτώσεις, εμείς οι ίδιοι μεταφράζουμε την ταχυπαλμία, τη δυσφορία και άλλα συμπτώματα ως απειλητικά (ότι πεθαίνουμε, ότι παθαίνουμε έμφραγμα ή εγκεφαλικό, ότι τρελαινόμαστε, ότι κάτι κακό και απειλητικό μας συμβαίνει). Για παράδειγμα, οι άνθρωποι μπορεί να βιώνουν άγχος εξαιτίας μιας προηγούμενης σύνδεσης μεταξύ της ταχυπαλμίας και των κρίσεων πανικού και ίσως ερμηνεύουν τα σωματικά συμπτώματα σαν σημάδι επικείμενου θανάτου ή απώλειας του ελέγχου. Με αυτό τον τρόπο, ίσως να ξεκινήσουμε να φοβόμαστε αυτές τις φυσιολογικές διακυμάνσεις, πράγμα το οποίο αποκαλούμε “ο φόβος του φόβου”. Αυτό συντηρεί και διαιωνίζει τις κρίσεις πανικού, και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Με άλλα λόγια, για κάποιο μη-απειλητικό λόγο βιώνετε ταχυπαλμία, αυτό προκαλεί άγχος λόγω της ανησυχίας βασισμένη στη σκέψη ότι κάτι συμβαίνει, το οποίο στη συνέχεια αυξάνει περαιτέρω τον καρδιακό ρυθμό, και αυξάνει ή διατηρεί το άγχος. Όλα αυτά συμβαίνουν σχεδόν αυτόματα, χωρίς συνειδητή σκέψη.

Συμπτώματα των κρίσεων πανικού

Τα συμπτώματα της διαταραχής πανικού περιλαμβάνουν:

Επαναλαμβανόμενες απρόσμενες κρίσεις πανικού. Μια κρίση πανικού είναι μια ξαφνική αύξηση σοβαρού φόβου ή δυσφορίας. Αυτή η δυσφορία γενικά κορυφώνεται μέσα σε λίγα λεπτά. Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, τέσσερα (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα συμπτώματα εμφανίζονται:

1. Ταχυπαλμία ή αίσθηση των παλμών της καρδιάς.
2. Εφίδρωση.
3. Τρέμουλο.
4. Αίσθηση δύσπνοιας ή πνιγμού.
5. Αίσθημα πνιγμονής.
6. Πόνος στο στήθος ή δυσφορία.
7. Ναυτία ή πόνος στην κοιλιά.
8. Ζαλάδα, αστάθεια, λιποθυμία ή απώλεια αισθήσεων.
9. Ρίγη ή εξάψεις.
10. Μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα.
11. Αποπροσωποποίηση.
12. Φόβος ότι χάνεται ο έλεγχος ή ότι τρελένεται
13. Φόβος επικείμενου θανάτου.

Επίσης για τις κρίσεις πανικού χρειάζεται να ισχύει ένα τουλάχιστον από τα ακόλουθα:

1. Συνεχής ανησυχία για μελλοντικές κρίσεις πανικού ή τις συνέπειες
2. Σημαντική αλλαγή στη συμπεριφορά (αποφευκτικότητα) που συνδέεται με τις κρίσεις πανικού (πχ αποφυγή ασανσέρ, μετρό, λοιπών μέσων μαζική μεταφοράς).

Άλλα νοσήματα που μπορεί να συνυπάρχουν με τη διαταραχή πανικού

Μέχρι πρόσφατα, η διαταραχή πανικού δεν είχε διαχωριστεί από την αγοραφοβία (το άγχος κάποιου να βγει εκτός σπιτιού, να χρησιμοποιήσει τα μέσα μαζικής μεταφοράς, να βρεθεί σε ανοιχτά ή κλειστά μέρη, ή να είναι με πολύ κόσμο και να σκέφτεται ότι αν συμβεί κάτι δεν θα μπορεί να αποδράσει). Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του ψυχιατρικού ταξινομικού συστήματος DSM-5 η αγοραφοβία είναι μία από τις πιο συχνές διαταραχές που συνυπάρχει με τη διαταραχή πανικού. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 2% των εφήβων και των ενηλίκων έχει αγοραφοβία.

Συχνά οι άνθρωποι συνδέουν τις κρίσεις πανικού ή τη διαταραχή πανικού με συγκεκριμένα μέρη, ανθρώπους ή καταστάσεις και ο φόβος για μια επόμενο κρίση πανικού οδηγεί στην αποφευκτικότητα και στην απομόνωση.

Η διαταραχή πανικού συχνά συνυπάρχει με άλλες διαταραχές άγχους, όπως η διαταραχή γενικευμένου άγχους και η διαταραχή κοινωνικού άγχους. Γενικά, αναφέρεται ότι το 93,7% των ανθρώπων με διαταραχή πανικού πληρούν τα κριτήρια για τουλάχιστον ένα ακόμα ιατρικό ή ψυχικό πρόβλημα. Η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχει με τη διαταραχή πανικού, σε ποσοστό 10-65%, ενώ το 30% των ανθρώπων με μείζονα κατάθλιψη πληρεί τα κριτήρια για τη διαταραχή πανικού.

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου για τη διαταραχή πανικού

Η διαταραχή πανικού έχει ψυχοβιολογική βάση. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν βιολογικοί παράγοντες που κληρονομούνται μέσω των γονιδίων, και έτσι κάποιοι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν τα συμπτώματα της διαταραχής πανικού. Πολλές φορές η διαταραχή εμφανίζεται σε οικογένειες. Αν κάποιο μέλος της οικογένειας έχει διαταραχή πανικού, τα άλλα μέλη της οικογένειας είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν συμπτώματα πανικού ή διαταραχή πανικού από ότι οι άνθρωποι χωρίς οικογενειακό ιστορικό. Είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί ότι η κληρονομικότητα αυτών των παραγόντων δεν καθιστά τις κρίσεις πανικού αναπόφευκτες ή μη-θεραπεύσιμες. Μπορούμε να δράσουμε τόσο προληπτικά ώστε να μειώσουμε τις πιθανότητές εμφάνισης κρίσεων πανικού, όσο και θεραπευτικά.

Επίσης, η ψυχοβιολογική προσέγγιση της διαταραχής πανικού δίνει έμφαση στην επιρροή ψυχολογικών παραγόντων για την εμφάνιση μιας κρίσης πανικού. Οι ψυχολογικοί παράγοντες αναφέρονται στο φόβο ή σε πεποιθήσεις που έχει το άτομο για ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα το να πιστεύει ότι η ταχυπαλμία μπορεί να σημαίνει έμφραγμα ή εγκεφαλικό. Μερικές φορές αυτό αναφέρεται ως ευαισθησία στο άγχος ή ως επιβλαβές άγχος. Η πεποίθηση ότι ορισμένα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι επικίνδυνα αυξάνει την πιθανότητα για κρίση πανικού, αλλά δεν την κάνει αναπόφευκτη. Αντίθετα, οι κρίσεις πανικού μπορεί να φοβίζουν επειδή συμβαίνουν απρόβλεπτα, όταν δεν υπάρχει εμφανής λόγος για να φοβηθεί κάποιος.

Διαταραχή πανικού και στρατηγικές αντιμετώπισης

Η διαταραχή πανικού είναι μια διαταραχή που έχουν βιώσει πολλοί άνθρωποι καθώς το 2-3% των ανθρώπων στην Αμερική κάθε χρόνο υποφέρουν από διαταραχή πανικού. Οι στρατηγικές αντιμετώπισης της διαταραχής πανικού περιλαμβάνουν:

Ψυχοεκπαίδευση

Ένα από τα πιο τρομακτικά πράγματα είναι κάποιος να παθαίνει κρίση πανικού και να μην γνωρίζει τι συμβαίνει στο σώμα του. Όσα περισσότερα μαθαίνετε για τις κρίσεις πανικού και τη διαταραχή πανικού, τόσο περισσότερο μπορείτε να αναγνωρίσετε όσα βιώνετε. Αν και η εμπειρία μιας κρίσης πανικού προκαλεί μεγάλη δυσφορία, δεν μπορεί να σας σκοτώσει, δεν μπορεί να σας βλάψει, δεν θα χάσετε τον έλεγχο και δεν θα τρελαθείτε. Όταν γνωρίζουμε τι συμβαίνει στο σώμα μας έχουμε περισσότερο έλεγχο και αισθανόμαστε καλύτερα. Για παράδειγμα, την επόμενη φορά που θα πάθετε κρίση πανικού, μπορείτε να πείτε στον εαυτό σας "Αυτό είναι άγχος. Το έχω ξανανιώσει και πέρασε, όλα πήγαν καλά". Η ψυχοεκπαίδευση και η ψυχοθεραπεία (όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία) μπορούν να σας βοηθήσουν σε λίγες συνεδρίες να κατανοήσετε αυτό που σας συμβαίνει κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, και να το αντιμετωπίσετε πιο λογικά.

Αποδοχή

Η αποδοχή των συναισθημάτων κάποιου είναι πολύ βοηθητική κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού. Υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι το άγχος είναι σαν κύμα, έρχεται και φεύγει. Το να παλεύετε ενάντια στην εμπειρία έχει ως αποτέλεσμα έναν φαύλο κύκλο φόβου που σας κάνει να αισθάνεστε χειρότερα. Τα συμπτώματα της κρίσης πανικού αυξάνονται σταδιακά, και μετά από λίγο παρέρχονται. Καθοδηγήστε λοιπόν την εμπειρία λέγοντας στον εαυτό σας "Θα είμαι καλά. Θα περάσει". Αποδεχτείτε την εμπειρία σας, αντί να παλεύετε, θα σας βοηθήσει να μειώσετε τα συμπτώματα του πανικού πιο γρήγορα και να αισθανθείτε καλύτερα.

Ενσυνειδητότητα

Ενσυνειδητότητα σημαίνει ότι αφιερώνετε χρόνο για να συγκεντρωθείτε στην παρούσα στιγμή, χωρίς επικριτική στάση (τα πράγματα δεν είναι τόσο καλά ή άσχημα, αυτό είναι). Αυτό ίσως να ακούγεται απλό, αλλά δεν είναι, καθώς είναι εύκολο για το μυαλό μας να τρέχει. Προσπαθήστε να αφιερώνετε λίγο χρόνο κάθε μέρα και να επικεντρώνεστε σε κάτι για 10 λεπτά. Για παράδειγμα, συγκεντρωθείτε στην αναπνοή σας, παρατηρήστε τις αισθήσεις του σώματος, τον ήχο της αναπνοής, την κίνηση στο στήθος σας όσο αναπνέετε, την αίσθηση του αέρα στους πνεύμονες σας. Προσπαθήστε να συγκεντρωθείτε σε αυτές τις αισθήσεις. Αν παρατηρήσετε το μυαλό σας να ξεφεύγει, ανακατευθύνετε τη σκέψη σας. Δεσμευτείτε σε αυτές τις ασκήσεις σε καθημερινή βάση για να αισθανθείτε καλύτερα.

Αντιμετωπίστε τις καταστάσεις και τους φόβους σας

Δοκιμάστε να μην αποφύγετε μέρη ή καταστάσεις που θεωρείτε ότι είναι υπεύθυνες για την έκλυση των κρίσεων. Είναι σημαντικό να εκτίθεστε σταδιακά και βαθμιαία σε ότι σας φοβίζει. Η αποφυγή καταστάσεων μπορεί να προσφέρει μια παροδική ανακούφιση και να μοιάζει ως λύση αλλά είναι βραχυπρόθεσμη. Μακροπρόθεσμα η αποφευκτικότητα επιδεινώνει το πρόβλημα, γιατί ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζει τη ρίζα του προβλήματος, αλλά μόνο εκλυτικούς παράγοντες καιμε αυτό τον τρόπο συνεχίζει κανείς να πιστεύει ότι οι διάφορες σωματικές αντιδράσεις είναι “συναγερμός” ή κάτι που πρέπει να φοβάστε. Αντιθέτως, αν προσεγγίσετε τις αισθήσεις και τις καταστάσεις που σας αγχώνουν, λίγο κάθε φορά, μπορείτε να αναπρογραμματίσετε τον εγκέφαλο σας ότι αυτά τα πράγματα δεν είναι τόσο τρομακτικά. Η επανάληψη της διαδικασίας έκθεσης, σίγουρα θα οδηγήσει στη μείωση των συμπτωμάτων του πανικού και θα τα κάνει πιο διαχειρίσιμα.

Θυμηθείτε ότι η αποφυγή είναι ο καλύτερος φίλος του άγχους επειδή όσο πιο πολύ αποφεύγουμε κάτι, τόσο πιο πολύ δεν το αντιμετωπίζουμε, και τείνουμε να αγχωνόμαστε για αυτό. Έτσι, προσπαθήστε όσο γίνεται να προσεγγίσετε τα πράγματα που σας αγχώνουν με την οπτική “Μπορώ να τα καταφέρω”!

Θεραπευτικές επιλογές

Υπάρχουν πολλές αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές για τη διαταραχή πανικού και τις κρίσεις πανικού. Αυτές περιλαμβάνουν ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή.

Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία θεωρείται ότι είναι ο βασικός άξονας για τη θεραπεία. Η ψυχοθεραπεία στοχεύει στο να εκπαιδεύσει τους θεραπευόμενους σχετικά με τη διαταραχή τους, να μπορέσουν να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν τις δυσπροσαρμοστικές σκέψεις και τους φόβους τους, να μάθουν να διατηρούν την ηρεμία και την ψυχραιμία τους, καθώς και άλλες στρατηγικές αντιμετώπισης που θα βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να διαχειριστούν τους φόβους τους.

Φαρμακευτική αγωγή

Χρησιμοποιούνται αντικαταθλιπτικα και ηρεμιστικά (βενζοδιαζεπίνες, όπως τα Xanax, Tavor, Lexotanil). Τα αντικαταθλιπτικά είναι κυρίως οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI's, πχ Ladose, Seroxat, Zoloft) και επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της νορεπινεφρίνης (SNRI's, πχ Cymbalta, Efexor). Αυτά τα φάρμακα ίσως έχουν κάποιες παρενέργειες και η λήψη τους να οδηγήσει σε φαινόμενα αντοχής και εξάρτησης, για αυτό είναι σημαντικό να συμβουλεύεστε τον ψυχίατρό σας σχετικά με τη λήψη και τη διακοπή των φαρμάκων.

Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η φαρμακευτική αγωγή μαζί με την ψυχοθεραπεία έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα για τους ασθενείς με κρίσεις πανικού.

Ομοιοπαθητική

Η ομοιοπαθητική είναι ένα εναλλακτικό θεραπευτικό σύστημα, χρησιμοποιεί ουσίες (κυρίως προερχόμενα από φυτά) οι οποίες δεν έχουν παρενέργειες. Μπορεί να προσφέρει πολύτιμη βοήθεια σε ασθενείς που υποφέρουν από κρίσεις πανικού, ιδίως αν αυτές έχουν ξεκινήσει μετά από κάποιο ψυχοπιεστικό γεγονός (χωρισμός, απώλεια αγαπημένου προσώπου, πίεση στη δουλειά, κα)

EMDR

Το EMDR είναι μια εξαιρετική ψυχοθεραπευτική τεχνική η οποία επιτρέπει την επεξεργασία τραυματικών γεγονότων, που μπορεί να συνέβησαν στο μακρινό παρελθόν (παιδική ηλικία) ή και στην ενήλικη ζωή. Όπως και στην ομοιοπαθητική, μπορεί να είναι πολύτιμη όταν οι κρίσεις πανικού έχουν ξεκινήσει μετά από ένα τέτοιο γεγονός.