Μονοκλωνικά αντισώματα

Μονοκλωνικά αντισώματα

Το ανοσοποιητικό μας σύστημα προστατεύει το σώμα μας με τη βοήθεια των αντισωμάτων. Αναγνωρίζει τους ξένους εισβολείς στον οργανισμό μας και παράγει μεγάλο αριθμό αντισωμάτων για να τους καταστρέψει. Τα αντισώματα είναι  πρωτεΐνες που αναγνωρίζουν τα αντιγόνα και έχουν την ικανότητα σύνδεσης σε αυτά. Από τη στιγμή της σύνδεσης αντισώματος και αντιγόνου, ενεργοποιούνται άλλοι μηχανισμοί του ανοσοποιητικού συστήματος για να καταστρέψουν τα κύτταρα που περιέχουν το αντιγόνο.

Στις μέρες μας τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορούν να στοχεύουν σε συγκεκριμένα αντιγόνα, όπως αυτά που υπάρχουν στα καρκινικά κύτταρα. Μπορούν να παραχθούν πολλά αντισώματα σε ένα εργαστήριο. Αυτά είναι τα γνωστά μονοκλωνικά αντισώματα (mAbs ή Moabs).

Μονοκλωνικά αντισώματα και καρκίνος 

Τα μονοκλωνικά αντισώματα αποτελούν θεραπεία για πολλές ασθένειες, όπως κάποιες μορφές καρκίνου. Για να γίνει η σύνθεση ενός μονοκλωνικού αντισώματος, πρέπει αρχικά να γίνει η αναγνώριση του κατάλληλου αντιγόνου.  Η εύρεση του σωστού αντιγόνου για τα καρκινικά κύτταρα δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση και για αυτό τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι ωφέλιμα για συγκεκριμένες μορφές καρκίνου.

Η χρήση των μονοκλωνικών αντισωμάτων για την θεραπεία κάποιων μορφών καρκίνου αποτελεί στοχευμένη θεραπεία επειδή έχει συγκεκριμένο στόχο. Αυτός ο στόχος περιλαμβάνει τον εντοπισμό, την προσκόλληση και την επίθεση στο αντιγόνο. Όμως άλλα μονοκλωνικά αντισώματα αποτελούν την γνωστή ανοσοθεραπεία επειδή βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα να ανταποκρίνεται καλύτερα και το σώμα να εντοπίζει και να επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα πιο αποτελεσματικά. Πώς όμως μπορεί να γίνει η παραγωγή των μονοκλωνικών αντισωμάτων;

Παραγωγή μονοκλωνικών αντισωμάτων

Τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι πρωτεΐνες που δρουν όπως τα ανθρώπινα αντισώματα του ανοσοποιητικού συστήματος. Η παραγωγή των μονοκλωνικών αντισωμάτων μπορεί να γίνει με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους:

• Ποντικού: η σύνθεση περιλαμβάνει πρωτεΐνες ποντικού και το όνομα της θεραπείας τελειώνει σε –omab.

• Χιμαιρικά: αυτές οι πρωτεΐνες είναι συνδυασμός από ποντίκι και άνθρωπο και τα ονόματά τους τελειώνουν σε –ximab.
• Ανθρωποποιημένα: αυτές αποτελούνται κατά ένα μικρό μέρος από πρωτεΐνες ποντικού που συνδέονται με ανθρώπινες πρωτεΐνες και τα ονόματά τους έχουν την κατάληξη –zumab.
• Ανθρώπινα: είναι ανθρώπινες πρωτεΐνες και το όνομα της θεραπείας έχει την κατάληξη  –umab.

Τύποι μονοκλωνικών αντισωμάτων 

Γυμνά μονοκλωνικά αντισώματα

Τα γυμνά μονοκλωνικά αντισώματα δεν φέρουν κάποιο φάρμακο ή ραδιενεργό υλικό,  αποτελούν τον πιο συχνό τύπο μονοκλωνικών αντισωμάτων για τη θεραπεία του καρκίνου και είτε έχουν την ικανότητα σύνδεσης με τα αντιγόνα των καρκινικών κυττάρων ή τα αντιγόνα άλλων μη-καρκινικών κυττάρων ακόμη και ελεύθερων πρωτεϊνών.

Τα γυμνά μονοκλωνικά αντισώματα λειτουργούν με διαφορετικούς τρόπους:

• Κάποια ενισχύουν την απόκριση του ανοσοποιητικού ενάντια στα καρκινικά κύτταρα, έχουν την ικανότητα σύνδεσης σε αυτά και λειτουργούν σας δείκτες. Με αυτό το τρόπο μπορούν να καταστρέψουν τα καρκινικά κύτταρα. Ένα παράδειγμα είναι το alemtuzumab (Campath^®), το οποίο χρησιμοποιείται για την θεραπεία των ασθενών με χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία και αναγνωρίζει το CD52 αντιγόνο, το οποίο υπάρχει στα λεμφοκύτταρα, και από τη στιγμή που θα συνδεθεί το αντίσωμα προσελκύει κύτταρα του ανοσοποιητικού για να καταστρέψουν τα καρκινικά κύτταρα.
• Βέβαια, υπάρχουν και μερικά γυμνά μονοκλωνικά αντισώματα ενισχύουν την απόκριση του ανοσοποιητικού στοχεύοντας σημεία ελέγχου του ανοσοποιητικού συστήματος.
• Άλλα γυμνά αντισώματα παρεμποδίζουν την ανάπτυξη και την διασπορά των καρκινικών κυττάρων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το trastuzumab (Herceptin) είναι ένα αντίσωμα κατά της πρωτεΐνης HER2. Όταν η HER2 είναι ενεργή, βοηθά στην ωρίμανση των καρκινικών κυττάρων. Το Trastuzumab έχει την ικανότητα σύνδεσης σε αυτή την πρωτεΐνη με αποτέλεσμα την απενεργοποίησή της. Η πρωτεΐνη HER2 υπάρχει σε υψηλά ποσοστά στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων του μαστού και του στομάχου .

Εκτός από τα γυμνά μονοκλωνικά αντισώματα υπάρχουν επίσης τα συζευγμένα και τα διπλής ειδικότητας μονοκλωνικά αντισώματα που θα αναλύσουμε παρακάτω.

Συζευγμένα μονοκλωνικά αντισώματα

Τα συζευγμένα μονοκλωνικά αντισώματα είναι συνδυασμός με ένα χημειοθεραπευτικό φάρμακο ή ραδιενεργό μόριο. Αυτά τα μονοκλωνικά αντισώματα κυκλοφορούν σε όλο το σώμα μέχρι να βρεθεί το αντιγόνο-στόχος. Στη συνέχεια μεταφέρουν το φάρμακο στις περιοχές που υπάρχει περισσότερη ανάγκη. Με αυτό τον τρόπο μειώνεται η βλάβη στα φυσιολογικά κύτταρα στα υπόλοιπα τμήματα του σώματος. Τα συζευγμένα μονοκλωνικά αντισώματα μπορεί να είναι:

• Αντισώματα με ραδιενέργεια: τα συγκεκριμένα αντισώματα περιέχουν μικρά ραδιενεργά μόρια. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Ibritumomab tiuxetan (Zevalin). Αυτό είναι ένα αντίσωμα ενάντια στο αντιγόνο CD20 , το οποίο υπάρχει στα β-λεμφοκύτταρα. Το αντίσωμα μεταφέρει τα ραδιενεργά μόρια άμεσα στα καρκινικά κύτταρα. Αποτελείται από ένα μονοκλωνικό αντίσωμα (rituximab) και ένα ραδιενεργό μόριο το (Yttrium-90). Αυτή η μορφή θεραπείας είναι γνωστή ως ανοσοθεραπεία. Το φάρμακο και η ακτινοβολία δρουν άμεσα στα κύτταρα-στόχους.
• Αντισώματα με χημειοθεραπευτικά φάρμακα: αυτά τα μονοκλωνικά αντισώματα έχουν πανίσχυρα χημειοθεραπευτικά φάρμακα πάνω τους. Παραδείγματα περιλαμβάνουν:

1. Το Brentuximab vedotin (Adcetris), ένα αντίσωμα που στοχεύει στα CD30+ λεμφοκύτταρα και φέρει το φάρμακο με την ονομασία MMAE.
2. Το ado-trastuzumab emtansine , ένα αντίσωμα που έχει ως στόχο την πρωτεΐνη HER2 μαζί με ένα χημειοθεραπευτικό φάρμακο που ονομάζεται DM1.

Διπλής ειδικότητας (bispecific) μονοκλωνικά αντισώματα

Τα μονοκλωνικά αντισώματα διπλής ειδικότητας περιλαμβάνουν δύο διαφορετικά αντισώματα, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να γίνει ταυτόχρονη σύνδεση σε 2 διαφορετικές πρωτεΐνες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το blinatumomab (Blincyto) για την θεραπεία κάποιων μορφών λευχαιμίας. Ένα τμήμα του blinatumomab αναγνωρίζει την πρωτεΐνη CD19, η οποία υπάρχει σε κάποια κύτταρα της λευχαιμίας και του λεμφώματος. Ένα άλλο κομμάτι αναγνωρίζει την πρωτεΐνη CD3 , μια πρωτεΐνη που υπάρχει σε όλα τα Τ-κύτταρα. Με τη σύνδεση σε αυτές τις δύο πρωτεΐνες , το φάρμακο φέρνει τα καρκινικά κύτταρα και τα κύτταρα του ανοσοποιητικού κοντά, και έτσι το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα.

Ποιες είναι οι παρενέργειες των μονοκλωνικών αντισωμάτων;

Τα μονοκλωνικά αντισώματα χορηγούνται ενδοφλέβια (εγχέονται σε φλέβα). Τα αντισώματα είναι πρωτεΐνες, για αυτό κάποιες φορές προκαλούν αλλεργική αντίδραση. Αυτό είναι πιο συχνό την πρώτη φορά της χορήγησης. Πιθανές παρενέργειες περιλαμβάνουν τον πυρετό, το ρίγος, την αδυναμία, την ναυτία, τον εμετό, τη διάρροια, τη χαμηλή αρτηριακή πίεση, τα εξανθήματα.

Συγκριτικά με τα φάρμακα της χημειοθεραπείας, τα γυμνά μονοκλωνικά αντισώματα έχουν λιγότερες σοβαρές παρενέργειες. Όμως προκαλούν προβλήματα σε κάποιους ανθρώπους. Μερικά μονοκλωνικά αντισώματα έχουν παρενέργειες που σχετίζονται με τα αντιγόνα που στοχεύουν, για παράδειγμα:

• Το bevacizumab (Avastin) είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που στοχεύει την πρωτεΐνη VEGF που επηρεάζει την ανάπτυξη των αιμοφόρων αγγείων των όγκων. Προκαλεί παρενέργειες όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, η αιμορραγία, η δυσκολία στην επούλωση των πληγών, οι θρόμβοι στο αίμα και η βλάβη στους νεφρούς.
• Το Cetuximab (Erbitux) είναι ένα αντίσωμα που στοχεύει την πρωτεΐνη EGFR  που υπάρχει στα φυσιολογικά κύτταρα του δέρματος (και σε κάποιες μορφές καρκινικών κυττάρων). Το συγκεκριμένο φάρμακο μπορεί να προκαλέσει σοβαρό εξάνθημα σε μερικούς ανθρώπους.

Μονοκλωνικά αντισώματα και covid-19

Με την βοήθεια των μονοκλωνικών αντισωμάτων, οι γιατροί έχουν τον τρόπο να προλάβουν τα σοβαρά συμπτώματα σε ανθρώπους υψηλού ρίσκου. Πρόσφατα ο FDA ενέκρινε την χορήγηση των μονοκλωνικών αντισωμάτων για προληπτικούς λόγους σε ανθρώπους υψηλού ρίσκου που έχουν εκτεθεί στον covid-19.

Στόχος της θεραπείας με τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι η μείωση των ανθρώπων που χρειάζονται νοσοκομειακή περίθαλψη και η πρόληψη των σοβαρών συμπτωμάτων. Φυσικά, τα συγκεκριμένα αντισώματα μοιάζουν με αυτά που που το σώμα μας συνθέτει φυσιολογικά ως απόκριση στις λοιμώξεις. Ωστόσο, η παραγωγή των μονοκλωνικών αντισωμάτων είναι μαζική και ο σχεδιασμός τους είναι τέτοιος, ώστε να αναγνωρίζουν ένα συγκεκριμένο τμήμα του ιού, την πρωτεΐνη ακίδα στο εξωτερικό περίβλημα του ιού.

Όταν τα αντισώματα αναγνωρίζουν την πρωτεΐνη ακίδα του ιού, παρεμβαίνουν στην ικανότητα του ιού να εισέρχεται στα ανθρώπινα κύτταρα. Δίνουν μια ώθηση στο ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να ενεργοποιήσει τους δικούς του μηχανισμούς.

Αυτή η θεραπεία μπορεί να είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, αλλά δεν αντικαθιστά τον εμβολιασμό. Οι άνθρωποι είναι ανάγκη να εμβολιάζονται ώστε να σπάσει η αλυσίδα μετάδοσης του ιού.

Ποιος μπορεί να λάβει θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα;

Τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι διαθέσιμα για άτομα που:

• Έχουν υψηλό ρίσκο βαριάς νόησης
• Είναι θετικά στον ιό και δεν έχουν κάνει εισαγωγή στο νοσοκομείο
• Είναι 12 χρονών ή μεγαλύτερα

Η προληπτική θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα για όσους έχουν εκτεθεί στον ιό μπορεί να εφαρμοστεί σε:

• Υψηλού ρίσκου ανθρώπους που έχουν σοβαρή νόσο covid-19
• Άτομα που δεν έχουν ολοκληρώσει τον εμβολιασμό
• Ανθρώπους πλήρως εμβολιασμένους που είναι σε ανοσοκαταστολή
• Άτομα ηλικίας 12 ετών ή μεγαλύτερα

Σε κάποιες περιπτώσεις, η άμεση έκθεση στον ιό δεν είναι κριτήριο για την θεραπεία. Αν κάποιος πληροί τις παραπάνω προϋποθέσεις μπορεί να λάβει θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η προληπτική χορήγηση μονοκλωνικών αντισωμάτων μετά την έκθεση δεν υποκαθιστά τον εμβολιασμό. Οι άνθρωποι υψηλού κινδύνου είναι:

• Όσοι είναι 65 ετών ή μεγαλύτεροι
• Παχύσαρκοι
• Έγκυες
• Όσοι έχουν χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
• Διαβήτη (τύπου 1 και 2)
• Αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα
• Ανοσοκατεσταλμένοι
• Νοσήματα του καρδιαγγειακού/υπέρταση
• Πνευμονοπάθεια
• Δρεπανοκυτταρική αναιμία
• Νευροαναπτυξιακές διαταραχές

Μπορώ να λάβω την θεραπεία με τα μονοκλωνικά αντισώματα αν δεν έχω συμπτώματα;

Τα μονοκλωνικά αντισώματα για να είναι αποτελεσματικά είναι ανάγκη να λαμβάνονται το συντομότερο δυνατό, ακόμη και αν κάποιος δεν έχει συμπτώματα.

Σε ασθενείς υψηλού κινδύνου, όταν η θεραπεία χορηγείται γρήγορα, τα συμπτώματα είναι λιγότερο έντονα, και αυτό συμβάλλει στην πρόληψη εξέλιξης της νόσου και στη μείωση των πιθανοτήτων για νοσοκομειακή περίθαλψη.

Πώς χορηγείται η θεραπεία με τα μονοκλωνικά αντισώματα;

Η θεραπεία με τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι ενδοφλέβια και χρειάζεται μια ώρα για την έγχυση και μια ώρα παρακολούθησης. Μια πιθανή παρενέργεια της θεραπείας με μονοκλωνικά αντισώματα είναι η αλλεργική αντίδραση. Αυτές οι αντιδράσεις τυπικά συμβαίνουν στη διάρκεια της έγχυσης ή αμέσως μετά, και ο γιατρός που σας παρακολουθεί, αξιολογεί τα σημάδια της αλλεργικής αντίδρασης. Ωστόσο, επειδή η αλλεργική αντίδραση μπορεί να εμφανιστεί αργότερα είναι σημαντικό να επικοινωνήσετε αμέσως με τον γιατρό σας αν παρατηρήσετε οποιοδήποτε από τα ακόλουθα σημάδια:

• Πυρετό/ρίγος
• Ναυτία
• Πονοκέφαλο
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Χαμηλή αρτηριακή πίεση
• Πρήξιμο στα χείλη, στο πρόσωπο ή στο λαιμό
• Μυϊκούς πόνους
• Εξανθήματα ή κνησμό

Η θεραπεία με τα μονοκλωνικά αντισώματα σημαίνει ότι δεν θα μείνω σε απομόνωση;

Ο κάθε άνθρωπος που είναι θετικός στον covid-19 είναι ανάγκη να μένει σε καραντίνα είτε έχει λάβει είτε όχι θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα. Μόνο μετά από συγκεκριμένο αριθμό ημερών μπορεί κάποιος να επιστρέψει στη δουλειά του και να βγει από το σπίτι (τηρώντας τις αποστάσεις και φορώντας μάσκα).

Μπορώ να λάβω θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα αν είμαι έγκυος ή θηλάζω;

Επειδή υπάρχουν περιορισμένα δεδομένα για το πως τα μονοκλωνικά αντισώματα επηρεάζουν τις εγκύους και τα έμβρυα, ο κίνδυνος μπορεί να ξεπερνά τα οφέλη. Αν ανήκετε σε ομάδα υψηλού κινδύνου ή έχετε νοσείτε ενώ είστε έγκυος ή θηλάζετε , είναι σημαντικό να συζητήσετε με το γιατρό σας τις θεραπευτικές επιλογές.

Τι πρέπει να γνωρίζω αν λάβω θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα;

Μετά την θεραπεία με τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορείτε να κάνετε το εμβόλιο μετά από 90 ημέρες. Αν έχετε κάνει την πρώτη δόση του εμβολίου πριν την θεραπεία, οι οδηγίες λένε ότι πρέπει να περιμένετε 90 μέρες για να κάνετε τη δεύτερη δόση.