Το άγχος μας κάνει ευάλωτους

Στρες και Ευαλωτότητα

Στις μέρες μας το χρόνιο στρες επηρεάζει τους ανθρώπους ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο ή την οικονομική κατάσταση. Όμως υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι για τους οποίους κάποιοι άνθρωποι επηρεάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με άλλους.

Άγχος

Το άγχος είναι κάτι από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς. Υπάρχουν όμως πολλοί τρόποι για να το περιορίσετε. Δεν αγχώνονται όλοι οι άνθρωποι με τα ίδια πράγματα. Ένα άτομο μπορεί να βρίσκει μια κατάσταση εξαιρετικά πιεστική ενώ κάποιο άλλο να μην επηρεάζεται καθόλου.

Μερικοί παράγοντες που προκαλούν στρες περιλαμβάνουν:

• Πίεση στη δουλειά, στο σπίτι, στο σχολείο
• Μια ψυχική ασθένεια που δεν έχει θεραπευτεί
• Μία μεγάλη αλλαγή στη ζωή, όπως η μετακόμιση, η απόκτηση ενός παιδιού, ο γάμος, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου
• Ψυχικό τραύμα της παιδικής ηλικίας
• Ψυχικό τραύμα της ενήλικης ζωής

Αυτοί οι παράγοντες είναι πολύπλοκοι ακόμη και για αυτούς που έχουν ψυχολογική και συναισθηματική υγεία. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να δούμε την σύνδεση μεταξύ άγχους και ευαλωτότητας σε αυτό.

Υπάρχουν κάποια ερωτήματα που είναι συχνά και αφορούν τις ψυχικές διαταραχές όπως:

• Τι προκαλεί τις ψυχικές διαταραχές;
• Γιατί μερικοί άνθρωποι εμφανίζουν κάποια ψυχική διαταραχή και κάποιοι άλλοι όχι;
• Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία της διαταραχής;

Το μοντέλο άγχους και ευαλωτότητας δίνει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Αυτό το μοντέλο βοηθά στην κατανόηση των αιτιών των ψυχιατρικών διαταραχών, εξηγεί πως οι ψυχικές διαταραχές και οι εξαρτήσεις επηρεάζουν το ένα το άλλο, και πως οι συνυπάρχουσες διαταραχές μπορούν να θεραπευτούν μαζί.

Η ευαλωτότητα αναφέρεται στη βιολογική μας ευαισθησία για τις ψυχικές διαταραχές. Αυτή καθορίζεται από τα γονίδια μας και τις εμπειρίες της πρώιμης ζωής. Επηρεάζεται από τα φάρμακα και τις καταχρήσεις αλκοόλ και ουσιών. Το στρες αναφέρεται σε όλες τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στη ζωή μας. Επηρεάζεται από τις δεξιότητές μας, το κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης και τις ουσιαστικές δραστηριότητες.

Βιολογική ευαλωτότητα

Αν είστε ευάλωτοι σε κάτι, αυτό σημαίνει ότι είναι πιο πιθανό να επηρεαστείτε από αυτό. Μερικοί άνθρωποι, για παράδειγμα, είναι βιολογικά πιο ευάλωτοι σε συγκεκριμένα νοσήματα όπως τα καρδιακά νοσήματα ή το άσθμα. Ίσως αυτά τα νοσήματα να είναι κληρονομικά ή κάτι στην πρώιμη ζωή να τα προκαλούν.

Μερικοί άνθρωποι είναι βιολογικά ευάλωτοι σε συγκεκριμένες ψυχιατρικές διαταραχές όπως η διπολική διαταραχή,  η μείζονα κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια ή οι αγχώδεις διαταραχές (κρίσεις πανικού, μετατραυματικό στρες). Αυτή η ευαλωτότητα καθορίζεται στην πρώιμη ζωή από ένα συνδυασμό παραγόντων που περιλαμβάνουν τα γονίδια, το άγχος, τις επιπλοκές στον τοκετό και τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας (όπως η κακοποίηση ή η απώλεια του ενός γονέα). Αυτό εξηγεί το γιατί τα μέλη κάποιων οικογενειών εμφανίζουν κάποια συγκεκριμένη ψυχιατρική διαταραχή. Αν και η ευαισθησία σε ψυχιατρικές διαταραχές είναι μάλλον βιολογική, οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν βήματα για να μειώσουν αυτή την ευαισθησία, όπως τα αντικαταθλιπτικά, η ψυχοθεραπεία και άλλες μέθοδοι. Καλό είναι να θυμάστε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ευαισθησία ενός ατόμου για μια συγκεκριμένη νόσο, τόσο πιο νωρίς είναι πιθανό να εμφανιστεί και να γίνει πιο σοβαρή.

Κάποιοι άνθρωποι είναι επιρρεπείς βιολογικά στην εμφάνιση εξαρτήσεων. Και αυτό εξηγεί το γιατί οι εξαρτήσεις μοιάζουν με τις ψυχικές διαταραχές και διατρέχουν οικογένειες.

Μοντέλο άγχους-ευαλωτότητας

Το μοντέλο άγχους-ευαλωτότητας είναι μια θεωρία που λέει ότι η γενετική ή  η βιολογική προδιάθεση για συγκεκριμένες ψυχικέςς διαταραχές και ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα των συμπτωματικών επεισοδίων. Αυτό το μοντέλο είναι εφαρμόσιμο και για τις εξαρτήσεις.

Το μοντέλο άγχους-ευαλωτότητας εξερευνά πως οι βιολογικοί παράγοντες και το άγχος έχουν επίδραση στην πιθανότητα εμφάνισης μιας διαταραχής χρήσης ουσιών ή ψυχικής διαταραχής. Είναι επίσης γνωστό ότι η εξάρτηση έχει βιολογική βάση, και αυτό σημαίνει ότι η κληρονομικότητα και τα γονίδια αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης μιας εξάρτησης, αλλά και το στρες αποτελεί παράγοντα κινδύνου για κάποιον που παλεύει με μια εξάρτηση.

Ψυχικό τραύμα και μετατραυματικό στρες

Ένας από τους συχνούς ψυχοπιεστικούς παράγοντες που συμβάλλει σε μια εξάρτηση είναι το ιστορικό τραύματος στην παιδική ηλικία. Όταν οι άνθρωποι βιώνουν ένα τραύμα, ενεργοποιείται ο μηχανισμός του άγχους. Αυτή η διαδικασία μπορεί να διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο επεξεργάζεται το τραύμα. Κοινά τραύματα της παιδικής ηλικίας περιλαμβάνουν:

• Σεξουαλική κακοποίηση, βιασμός
• Σωματική κακοποίηση, ξυλοδαρμοί
• Φτώχεια
• Συναισθηματική κακοποίηση
• Παραμέληση
• Εκφοβισμό
• Μαρτυρία βίαιων πράξεων
• Θάνατος ενός γονέα

Όταν οι τραυματικές εμπειρίες συμβαίνουν σε νεαρή ηλικία, επηρεάζουν την αντοχή ενός παιδιού ενάντια σε μελλοντικό στρες. Και αν δεν υπάρχουν οι κατάλληλες δεξιότητες τότε η άμυνα του παιδιού στο μελλοντικό στρες μειώνεται ακόμη περισσότερο. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τα παιδιά αλλά και για τους ενήλικες που βιώνουν κάποιο τραύμα, και οι οποίοι μπορεί να υποφέρουν από μετατραυματικό στρες.

Οι ενήλικες ωστόσο, είναι πιο πιθανό να μπορούν να ανταπεξέλθουν στο στρες και να διαχειριστούν το τραυματικό γεγονός. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το στρες μας καθιστά συναισθηματικά ευάλωτους. Όταν δεν γνωρίζουμε πως να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας είναι λογικό να προσπαθούμε να βρούμε ένα τρόπο για να νιώσουμε καλύτερα. Για πολλούς ανθρώπους το αλκοόλ και οι ουσίες είναι ανακούφιση. Δυστυχώς αν τα θέματα του άγχους δεν αναγνωριστούν και δεν διευθετηθούν, το αλκοόλ και οι ουσίες δεν θα απαλύνουν τον πόνο.

Παράγοντες που επηρεάζουν το μοντέλο άγχους-ευαλωτότητας

Η βιολογική ευαλωτότητα και το στρες επηρεάζονται από πολλούς άλλους παράγοντες που οι άνθρωποι μπορούν να ελέγξουν σε κάποιο βαθμό. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν:

• Την χρήση αλκοόλ και ουσιών
• Την λήψη φαρμακευτικής αγωγής
• Τις δεξιότητες διαχείρισης
• Την κοινωνική υποστήριξη
• Τις ουσιαστικές δραστηριότητες

Αν αυτοί οι παράγοντες διευθετηθούν, οι άνθρωποι μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα και τις υποτροπές και να βελτιώσουν τις συνυπάρχουσες διαταραχές.

Αλκοόλ και ουσίες

Το αλκοόλ ή οι ουσίες μπορούν να αυξήσουν την βιολογική ευαλωτότητα ενός ατόμου στις ψυχιατρικές διαταραχές. Η κατάχρηση μπορεί να προκαλέσει ψυχικές διαταραχές και να οδηγήσει σε πιο σοβαρά συμπτώματα.  Επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι με συνυπάρχουσες ψυχικές διαταραχές και εξαρτήσεις έχουν ευαισθησία σε ψυχιατρικές διαταραχές, τείνουν να είναι πολύ ευαίσθητοι ακόμη και σε πολύ μικρές ποσότητες αλκοόλ και ουσιών.

Στρες

Το έντονο ή χρόνιο στρες μπορεί να επιδεινώσει τη βιολογική ευαλωτότητα, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και να προκαλέσει υποτροπές (πχ στην κατάθλιψη). Το στρες περιλαμβάνει οποιαδήποτε πρόκληση και απαιτεί προσαρμογή. Τα σοβαρά ψυχοπιεστικά γεγονότα όπως η απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου, η απώλεια της δουλειάς, μια εγκληματική ενέργεια ή οι διαφωνίες με ανθρώπους που είστε κοντά προκαλούν έντονο στρες.

Το στρες συχνά συνδέεται με αρνητικά γεγονότα, αλλά και τα θετικά γεγονότα και οι εμπειρίες μπορούν να προκαλέσουν στρες. Μια νέα δουλειά, μια νέα σχέση, η απόκτηση ενός παιδιού όλα αυτά προκαλούν στρες.

Είναι επίσης πιθανό το στρες να προκαλείται όταν δεν έχετε πολλά πράγματα να κάνετε. Οι άνθρωποι με συνυπάρχουσες διαταραχές δεν έχουν ένα στόχο ή ενδιαφέροντα, για αυτό τείνουν να έχουν πιο σοβαρά συμπτώματα και να είναι πιο επιρρεπείς στην κατάχρηση ουσιών. Η έλλειψη ενδιαφέροντος μπορεί να αποτελεί μια άλλη πηγή στρες.

Θεραπεία διαταραχών

Υπάρχουν πολλοί τρόποι οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να διαχειριστούν τις ψυχικές παθήσεις και τα συνυπάρχοντα προβλήματα όπως η κατάχρηση ουσιών. Η σοβαρότητα της συνυπάρχουσας ψυχιατρικής διαταραχής μπορεί να βελτιωθεί με τη μείωση της βιολογικής ευαλωτότητας και την αύξηση της αντοχής ενάντια στο στρες.

Μείωση της βιολογικής ευαλωτότητας

Η βιολογική ευαλωτότητα μπορεί να μειωθεί με δύο κύριους τρόπους , την φαρμακευτική αγωγή και την αποφυγή του αλκοόλ και των ουσιών. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι ένας πανίσχυρος τρόπος μείωσης της βιολογικής ευαλωτότητας καθώς βοηθά στη διόρθωση των ανισορροπιών στους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου που πιστεύεται ότι προκαλούν ψυχιατρικές διαταραχές. Με τα φάρμακα (πχ αντικαταθλιπτικά φάρμακα) τα συμπτώματα βελτιώνονται και οι πιθανότητες υποτροπής μειώνονται.

Η αποφυγή του αλκοόλ και των ουσιών μειώνει την βιολογική ευαλωτότητα με δύο τρόπους. Πρώτον, οι ουσίες που επηρεάζουν τον εγκέφαλο μπορούν άμεσα να επιδεινώσουν τα συμπτώματα των ψυχιατρικών διαταραχών. Δεύτερον, η χρήση ουσιών μπορεί να παρέμβει στη δράση της φαρμακευτικής αγωγής για την ευαλωτότητα. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος που συνεχίζει να καταναλώνει αλκοόλ και ουσίες δεν θα επωφεληθεί από την φαρμακευτική αγωγή για την διαταραχή του, και αυτό θα επιδεινώσει τα συμπτώματα και θα αυξήσει τις πιθανότητες υποτροπής.

Αύξηση της αντοχής στο στρες

Είναι αδύνατο να ζούμε μια ζωή χωρίς στρες. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να αντιμετωπίσουν το στρες αποτελεσματικά και να προστατεύσουν τον εαυτό τους από τις αρνητικές επιδράσεις του, όπως:

• Η μάθηση αποτελεσματικών στρατηγικών διαχείρισης του στρες και των επίμονων συμπτωμάτων.
• Η συμμετοχή σε ουσιαστικές δραστηριότητες που μειώνουν το στρες.
• Η δημιουργία κοινωνικών υποστηρικτικών σχέσεων που βοηθούν στη διαχείριση των ψυχικών διαταραχών και στη διατήρηση της ηρεμίας.
• Η ενσυνειδητότητα
• Η γιόγκα
• Ο διαλογισμός

Δεξιότητες διαχείρισης

Οι στρατηγικές διαχείρισης βοηθούν στην αντιμετώπιση του στρες και στη μείωση των αρνητικών επιδράσεων της ευαλωτότητας. Αυτές οι δεξιότητες περιλαμβάνουν:

• Δεξιότητες χαλάρωσης για τη διαχείριση του στρες και της έντασης
• Κοινωνικές δεξιότητες για την αντιμετώπιση των διαφωνιών
• Δεξιότητες για τη διαχείριση των επίμονων συμπτωμάτων της κατάθλιψης και τους άγχους

Το στρες είναι φυσιολογικό κομμάτι της ζωής. Οι αποτελεσματικές δεξιότητες βοηθούν στη δέσμευση σε ενδιαφέροντες δραστηριότητες και έτσι ένα άτομο με συνυπάρχουσες διαταραχές να μπορεί ζει μια φυσιολογική ζωή χωρίς τις αρνητικές επιδράσεις του στρες.

Ουσιαστικές δραστηριότητες

Οι ουσιαστικές δραστηριότητες δίνουν νόημα και στόχο στη ζωή, και μειώνουν το στρες. Ουσιαστικές δραστηριότητες μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Τη δουλειά
• Το σχολείο
• Την ευθύνη της φροντίδας των παιδιών
• Τις δουλειές του σπιτιού

Κοινωνική υποστήριξη

Ένας άλλος τρόπος για να μειωθούν οι αρνητικές επιδράσεις του άγχους στην ευαλωτότητα είναι η κοινωνική υποστήριξη, που προέρχεται από τις ουσιαστικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Οι υποστηρικτικοί άνθρωποι μπορούν να βοηθήσουν με πολλούς τρόπους:

• Βοηθούν τους ανθρώπους να λύσουν τα προβλήματά τους.
• Υποστηρίζουν τους ανθρώπους στη χρήση στρατηγικών διαχείρισης για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της στέρησης.
• Είναι ανοιχτοί και πρόθυμοι να συζητήσουν και να λύσουν προσωπικές διαφωνίες, παρεξηγήσεις που προκαλούν στρες.
• Αφήνουν τους άλλους να γνωρίζουν ότι είναι σημαντικοί και νοιάζονται για αυτούς.
• Υποστηρίζουν τους άλλους ώστε να έχουν προσωπικούς ουσιαστικούς στόχους.

Οι άνθρωποι που έχουν κοινωνική υποστήριξη είναι λιγότερο ευάλωτοι στις επιδράσεις του στρες.  Όσο πιο ισχυρή είναι η κοινωνική υποστήριξη τόσο πιο αποτελεσματικά μπορούν να διαχειριστούν το στρες οι άνθρωποι με συνυπάρχουσες διαταραχές και να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή.