Ο φόβος για το άγνωστο

Ο φόβος για το άγνωστο

Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που βιώνουν όλοι οι άνθρωποι. Είναι απολύτως φυσιολογικό κάποιες στιγμές να νιώθουμε ανησυχία, αρνητικά συναισθήματα ή φόβο για το μέλλον μας. Ωστόσο, ο επίμονος χρόνιος φόβος για το άγνωστο μπορεί να γίνει πρόβλημα και να επηρεάζει την συναισθηματική μας υγεία, όπως κάθε σοβαρή φοβία.

Έχουμε συνηθίσει να ζούμε με επαναλαμβανόμενους και προβλέψιμους τρόπους, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούμε να ζήσουμε χωρίς πολλή σκέψη και στην καθημερινή μας ρουτίνα, η επανάληψη μας κάνει να νιώθουμε άνετα.

Όταν αυτά τα μοτίβα αλλάζουν, τότε κάνουν την εμφάνισή τους η ανησυχία και το άγχος. Αν η αλλαγή είναι ξαφνική και δεν αποτελεί δική σας επιλογή, τότε είναι ακόμη πιο δύσκολο να την κατανοήσετε. Όταν η αλλαγή έρχεται, το σοκ και ο φόβος για το άγνωστο μπορεί να σας κατακλύζει.

Γιατί νιώθουμε φόβο για το άγνωστο;

Ουσιαστικά φοβόμαστε ότι μπορεί να υπάρχει κάποια (ψυχολογική) απειλή ή ότι δεν θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις νέες συνθήκες. Η έλλειψη προβλεψιμότητας και ελέγχου είναι παράγοντες που συμβάλλουν στο φόβο. Αν ένα άτομο δεν έχει τις απαραίτητες πληροφορίες για να προβλέψει ένα αποτέλεσμα ή να πάρει μια απόφαση, τότε νιώθει έντονο άγχος και αβεβαιότητα. Τα επίπεδα του φόβου μπορεί να είναι αυξημένα και να οφείλονται σε ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά όπως ο νευρωτισμός, την καταστροφολογία, σε ψυχικές παθήσεις όπως η Γενικευμένη Αγχώδης διαταραχή, στις εμπειρίες του παρελθόντος, σε ψυχολογικά τραύματα, και στους μηχανισμούς προσαρμογής και διαχείρισης των προβλημάτων. Κάτω από το φόβο για το άγνωστο, κρύβονται χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και προσωπικές ιστορίες. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να φοβάται ότι θα γίνει ρεζίλι ή να ξυπνούν μέσα του οι φωνές των γονιών του, που του έλεγαν ότι δεν είναι ικανός, ότι δεν θα τα καταφέρει.

Ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικά επίπεδα αντοχής στην αβεβαιότητα. Τα άτομα με έλλειψη αντοχής στην αβεβαιότητα πιστεύουν ότι το άγνωστο ή οι αβέβαιες καταστάσεις είναι ανυπόφορες. Πιστεύουν ότι η αντιμετώπισή τους είναι δύσκολη και αυτό  έχει αντίκτυπο στη λειτουργικότητά τους. Μερικές φορές, ο φόβος για το άγνωστο μοιάζει με το φόβο της αλλαγής.

Σημάδια που δείχνουν ότι ο φόβος για το άγνωστο καραδοκεί

Αν ο φόβος για το άγνωστο είναι υπερβολικός, ίσως να έχετε συμπτώματα όπως η ταχυκαρδία ή η αύξηση της αδρεναλίνης, τα οποία σας κρατούν πίσω και δεν σας αφήνουν να απολαύσετε τη ζωή σας.

Ο φόβος για το άγνωστο προκαλεί άγχους που περιλαμβάνει τα εξής συμπτώματα:

• Ταχυκαρδία
• Αύξηση των επιπέδων της αδρεναλίνης και ενεργοποίηση του μηχανισμού πάλης ή φυγής (fight or flight)
• Ευερεθιστότητα
• Ανάγκη για έλεγχο
• Αποφυγή καταστάσεων
• Αποφυγή της δουλειάς, των κοινωνικών υποχρεώσεων
• Απομόνωση
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Έντονη αυτοκριτική
• Ανάγκη για συνεχή επιβεβαίωση από τους άλλους
• Άκαμπτες συμπεριφορές ή σκέψεις
• Μηρυκασμός των σκέψεων

Τι συμβαίνει όταν μας επιβάλλονται οι αλλαγές;

Όταν μας επιβάλλονται οι αλλαγές, ο φόβος για το άγνωστο είναι πιο έντονος, γιατί χάνουμε την αίσθηση του ελέγχου. Ξαφνικά γεγονότα όπως ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, ένας θάνατος, η αποκάλυψη μιας προδοσίας ή άλλες τραυματικές εμπειρίες προκαλούν σοκ. Η αλλαγή μαζί με το φόβο για το άγνωστο είναι μια σκληρή εμπειρία.

Ο φόβος για το άγνωστο αλλάζει την χημεία του σώματος

Σε καταστάσεις στρες, υπάρχει μια αύξηση στα επίπεδα της κορτιζόλης στο αίμα και της νοραδρεναλίνης με αποτέλεσμα η καρδιά να χτυπά πιο δυνατά, να νιώθουμε νευρικότητα , ένταση και ναυτία. Περνάμε από έναν γνωστό ρυθμό σε μια άγνωστη κατάσταση.

Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στο φόβο για το άγνωστο και στις ψυχικές διαταραχές;

Ο φόβος για το άγνωστο είναι κάτι πολύ συχνό, αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι παίζει κύριο ρόλο σε πολλές ψυχικές διαταραχές όπως οι διαταραχές άγχους, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, οι διατροφικές διαταραχές, η διαταραχή πανικού (κρίσεις πανικού), η κατάθλιψη, στο μετατραυματικό στρες (PTSD).

Για πολλούς ανθρώπους, ο covid-19 έχει εντείνει το φόβο για το άγνωστο. Γενικά, η πανδημία μας κάνει να νιώθουμε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο στη ζωή μας, με αποτέλεσμα να επιδεινώνει το φόβο για το άγνωστο.

Πώς θα αντιμετωπίσουμε το φόβο για το άγνωστο;

Τη στιγμή που συμβαίνει μια απρόβλεπτη αλλαγή, η ζωή μας βγαίνει από τη συνηθισμένη ρουτίνα. Η επιβίωσή μας εξαρτάται από την προσαρμογή και την αντίδραση σε αυτές τις άγνωστες δυνάμεις. Ίσως να χρειαστούν χρόνια για να κατανοήσετε τι συνέβη. Αυτό εξηγεί γιατί οι άνθρωποι πολλές φορές καταγράφουν σε ένα ημερολόγιο τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν.

Κάποιες αλλαγές μπορεί να είναι καλές για εμάς. Μπορεί να προκαλούν άγχος, αλλά είναι αναζωογονητικές και μας ξυπνούν. Όταν σπάμε τα προβλέψιμα μοτίβα νιώθουμε ανησυχία αλλά ταυτόχρονα νιώθουμε ζωντανοί. Μπορεί να αποφεύγουμε πράγματα για χρόνια, και ξαφνικά να πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε.

Κάποιες αλλαγές μπορεί να είναι πολύ απλές. Όταν είναι δικές μας επιλογές είναι πολύ καλές. Αυτός ο νέος κύκλος προσαρμογής στο άγνωστο μας δίνει ενέργεια και ζωντάνια.

Ο φόβος για το άγνωστο μπορεί να αντιμετωπιστεί με δουλειά με τον εαυτό μας, με την υποστήριξη ενός έμπειρου ψυχοθεραπευτή και των αγαπημένων μας προσώπων. Η αναγνώριση, η αποδοχή και η δουλειά για την αντιμετώπιση του φόβου μας χρειάζεται χρόνο, επιμονή και υπομονή. Η πρόοδος είναι διαφορετική για κάθε άτομο, αλλά με την σκληρή δουλειά η επιτυχία είναι δεδομένη.

Τρόποι αντιμετώπισης του φόβου για το άγνωστο 

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ξεπεράσετε το φόβο για το άγνωστο και περιλαμβάνουν:

1. Η αποφυγή δεν είναι λύση: όσο πιο πολύ αποφεύγετε μια κατάσταση τόσο πιο δύσκολο είναι να την αντιμετωπίσετε. Η αποφυγή προσφέρει μια προσωρινή ανακούφιση αλλά μακροπρόθεσμα, μπορεί να είναι καταστροφική.
2.  Εκμάθηση τεχνικών για να μειώσετε την απόκριση στο φόβο: ο διαλογισμός, η ενσυνειδητότητα και η θετική σκέψη είναι τεχνικές που συμβάλλουν στην μείωση των συναισθημάτων της ανησυχίας και του άγχους.
3. Ενίσχυση της αυτοεκτίμησή σας: χρησιμοποιήστε τις θετικές δηλώσεις, δείξτε συμπόνια στον εαυτό σας και να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες. Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης θα σας βοηθήσει να ενισχύσετε την αυτοπεποίθησή σας.
4. Καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης: η καλύτερη κατανόηση των συναισθημάτων θα σας βοηθήσει να ανακαλύψετε τρόπους για να αναγνωρίζετε και να αντιμετωπίζετε τα συναισθήματα της ανησυχίας και του φόβου.
5. Φροντίδα του εαυτού: δέσμευση σε δραστηριότητες που προάγουν την πνευματική και σωματική υγεία και την συναισθηματική ευεξία όπως η ξεκούραση, η συμπόνια προς τον εαυτό, οι κοινωνικές επαφές και οι απολαυστικές δραστηριότητες.
6. Στήριξη από τους φίλους σας :όταν εκφράζετε το φόβο σας σε ένα άτομο εμπιστοσύνης τότε το άγχος και η ανησυχία μειώνονται. Ένας έμπιστος φίλος θα σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε το φόβο σας και θα σας στηρίξει.
7. Ψυχοθεραπεία: η ψυχοθεραπεία σας παρέχει ασφαλές και μη επικριτικό περιβάλλον για να επεξεργαστείτε τους φόβους σας και να τους αντιμετωπίσετε.

Η αντιμετώπιση των φόβων μας ενδυναμώνει

Μερικές φορές κάποιοι άνθρωποι βιώνουν την κρίση μέσης ηλικίας, η οποία αποτελεί μια αντίδραση στο φόβο για το άγνωστο. Ξεκινά με μια αίσθηση σύγχυσης και συνεχίζει με την ανάγκη για ταξίδια και νέες εμπειρίες. Όταν κάποιος φτάνει στα μισά της ζωής του, είναι ανάγκη να κάνει μια αλλαγή. Η αντιμετώπιση των φόβων μας κάνει πιο δυνατούς, καθώς κατανοούμε την αλήθεια για τον εαυτό μας και τη ζωή μας.

Η βεβαιότητα είναι μια ψευδαίσθηση

Στη ζωή δεν είναι τίποτα σίγουρο. Σπαταλάμε πολύ χρόνο και ενέργεια για να χτίσουμε προσδοκίες για το τι θα συμβεί. Κρατάμε ημερολόγια, φτιάχνουμε πλάνα, προγραμματίζουμε συναντήσεις, δημιουργούμε μια ρουτίνα με προθεσμίες και στόχους, και όλα αυτά για να καταπολεμήσουμε την αβεβαιότητα.

Αλλά μερικές φορές αυτή η επιθυμία για τάξη πάει πολύ μακριά. Το μυαλό μας μπορεί να περιπλανηθεί από την αίσθηση της βεβαιότητας, και να μένει κολλημένο σε άκαμπτες πεποιθήσεις.

Όταν η πανδημία ξεκίνησε, η αβεβαιότητα κυριάρχησε σε όλο τον πλανήτη. Αλλά δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για να καταλάβουνε οι άνθρωποι τι συμβαίνει. Τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά και ο κόσμος άλλαξε τελείως μετά από αυτό.

Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε τι θα συμβεί. Αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να μένουν στην αβεβαιότητα. Έτσι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν το φόβο για το άγνωστο είναι η φανταστική βεβαιότητα. Όλο αυτό το στρες είναι μεγάλο, για αυτό και η βεβαιότητα μας παρέχει στήριξη.

Και ακόμη, αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι επειδή νιώθουμε σιγουριά για κάτι, δεν σημαίνει ότι είναι αληθινό. Όταν ξέρουμε ότι κάτι είναι αληθινό και όταν νιώθουμε ότι κάτι είναι αληθινό είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Για να είμαστε υγιείς και ευτυχισμένοι, πρέπει να βρούμε τη χρυσή τομή. Πάντα θα υπάρχει αβεβαιότητα στον κόσμο.

Πότε χρειάζεται η βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή;

Μπορεί να είναι δύσκολο να καθορίσουμε πότε ένα άτομο έχει ανάγκη την επαγγελματική βοήθεια για το φόβο του άγνωστου, αλλά χρειάζεται μια ειλικρινής αξιολόγηση για το πόσο ο φόβος επηρεάζει αρνητικά τις διαφορετικές πτυχές της ζωής ενός ατόμου.

Οι παρακάτω ερωτήσεις θα μπορέσουν να σας βοηθήσουν να κατανοήσετε το φόβο σας:

1. Ο φόβος για το άγνωστο με αποτρέπει να κάνω πράγματα;
2. Ο φόβος με απομακρύνει από ανθρώπους, πράγματα και μέρη;
3. Υπάρχει κάποια αρνητική επίδραση του φόβου στις σχέσεις μου;
4. Τα συμπτώματα του  άγχους ή της κατάθλιψης έχουν γίνει χειρότερα;
5. Οι περισσότερες σκέψεις και οι συμπεριφορές μου έχουν άμεση σχέση με το φόβο για το άγνωστο;
6. Χρειάζομαι βοήθεια για να αντιμετωπίσω το φόβο μου;

Αν έχετε απαντήσει ναι σε οποιαδήποτε από τις παραπάνω ερωτήσεις, αυτό σημαίνει ότι η ατομική ή η ομαδική ψυχοθεραπεία θα είναι ωφέλιμες για εσάς.