Οι γενιές του ΖΑΝΑΞ και του LADOSE

Οι γενιές του ΖΑΝΑΞ και του LADOSE

Τη δεκαετία του '80 κυκλοφόρησαν δύο φάρμακα, το Ζάναξ και το Λαντόζ. Πρόκειται για φάρμακα διαφορετικών κατηγοριών: το Ζάναξ (Xanax) είναι ένα ηρεμιστικό (αγχολυτικό) και το Ladose (Λαντόζ) ένα αντικαταθλιπτικό φάρμακο. Δεν ήταν η πρώτη φορά που κυκλοφορούσαν τέτοια φάρμακα, όμως αυτά κατάφεραν και έγιναν τα πιο γνωστά και ευρέως χρησιμοποιημένα σε όλο τον κόσμο, ιδίως στην Αμερική και στην Ευρώπη.

Γιατί όμως κατέκτησαν τον κόσμο; Ο βασικός λόγος ήταν αυτό που τα διαφοροποιούσε από τα παλιότερα, ο συνδυασμός αποτελεσματικό­τητας και ασφάλειας. Είχαν δηλαδή λίγες παρενέργειες συγκριτικά με τα παλιότερα αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά αντίστοιχα, ενώ παρέμεναν πολύ αποτελεσματικά. Μέχρι τότε οι προσφερόμενες λύσεις ήταν φάρμακα με σοβαρές παρενέργειες ή περιορισμούς (και η ψυχοθεραπεία, η οποία όμως απαιτεί επένδυση χρόνου και χρημάτων).

Το Ζάναξ και το Ladose προσέφεραν λοιπόν αποτελεσματικές λύσεις, σε ένα κόσμο που απαιτούσε άμεσες λύσεις. Και από την άλλη μεριά, η οικονομία απαιτούσε την μείωση των δαπανών του συστήματος Υγείας, καθώς η ψυχοθεραπεία ήταν μακροχρόνια και ακριβή. Έτσι λοιπόν η τρομερή πίεση της ζωής, της καθημερινότητας, οδήγησε τους ανθρώπους σε αυτές τις άμεσες και οικονομικές λύσεις, με το Ζάναξ και το Λαντόζ να είναι τα πιο γνωστά αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά φάρμακα σήμερα. Τα φάρμακα έγιναν μέρος όχι μόνο της καθημερινότητας, αλλά και της κουλτούρας των ανθρώπων!

Ζάναξ και Ladose

Πιο συγκεκριμένα, το Ladose (Λαντόζ, 1988, γνωστό ως Πρόζακ στην Αμερική) θεωρήθηκε ένα "μαγικό "χάπι, "το χάπι της ευτυχίας", ένα σωσίβιο για την θεραπεία της κατάθλιψης. Για πρώτη φορά όσοι υπέφεραν από κατάθλιψη μπορούσαν να πάρουν ένα φάρμακο που με ασφάλεια θα τους έβγαζε από το σκοτάδι της κατάθλιψης. Από την άλλη μεριά, το Ζαναξ (Xanax) κυκλοφόρησε το 1981 και έδωσε λύσεις στην αντιμετώπιση του υπερβολικού άγχους.

Η ανάπτυξη των αντικαταθλιπτικών βασίστηκε στη θεωρία της σεροτονίνης, δηλαδή πως υπεύθυνα για την κατάθλιψη είναι η έλλειψη νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου - και αυτό είναι που αναπαράγει το κοινό. Όμως η κατάθλιψη είναι μία πολυπαραγοντική νόσος και η σεροτονίνη είναι ένα κομμάτι αυτής, χωρίς να γνωρίζουμε πραγματικά αν πρόκειται για το αποτέλεσμα ή τη γενεσιουργό αιτία. Η έρευνα συνεχίζεται, και αφορά ένα όργανο (τον εγκέφαλο) ο οποίος έχει περισσοτέρους νευρώνες από ότι έχει αστέρια ο γαλαξίας μας.

Όπως γίνεται με όλα τα φάρμακα, μετά την πρώτη περίοδο ενθουσιασμού, άρχισαν να συλλέγονται περισσότερα δεδομένα για τις παρενέργειες τους και να συζητούνται περισσότερο οι αρνητικές τους επιδράσεις. Για το Ζαναξ απασχόλησε το θέμα της πιθανής εξάρτησης (βιολογικής και ψυχολογικής) και τα στερητικά συμπτώματα, ενώ για το Ladose η μείωση της libido, το συναισθηματικό "μούδιασμα", καθώς και η αυξημένη πιθανότητα αυτοκτονίας (που παρατηρείται σε λιγοστές περιπτώσεις, όπως έγινε πιο ξεκάθαρο αργότερα).

Η πραγματική ρίζα του προβλήματος

Ποιο είναι όμως το πραγματικό πρόβλημα, γιατί οι άνθρωποι καταλήγουν να πέρνουν φάρμακα όπως το Ζαναξ και το Λαντοζ σαν ασπιρίνες; Η ρίζα του προβλήματος είναι σύνθετη: από τη μία είναι οι απαιτήσεις της καθημερινότητας, ο σημερινός αφύσικος τρόπος ζωής, το χαμηλό επίπεδο παιδείας και αυτογνωσίας (που καθορίζει τα όνειρα, και τον τρόπο επίτευξης των στόχων), η οικονομία και το σύστημα υγείας.

Ο κόσμος μας εδώ και δεκαετίες χαρακτηρίζεται από μια παραγωγική και καταναλωτική μανία, μία ιστορία που αρχίζει με το "Αμερικανικό όνειρο". Μέσα από τις διαφημίσεις αγαθών και ενός προβαλλόμενου "σύγχρονου" τρόπου ζωής οι οποίες στοχεύουν σε πρωτόγονα ένστικτα και ανασφάλειες, οι άνθρωποι κυνηγούν το "όνειρο", την οικονομική επιτυχία η οποία (υποτίθεται) συνοδεύεται από ευτυχία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πλέον εργάζονται πολλές ώρες, κάνουν όλο και πιο καθιστική, απομονωμένη ζωή (και ο κορωνοϊός το έκανε ακόμα χειρότερο). Το σώμα και το μυαλό μας δεν σχεδιάστηκε ποτέ για το χρόνιο στρες, τον στερημένο ύπνο, την κακή διατροφή, τον φρενήρη ρυθμό της ζωής του εικοστού πρώτου αιώνα και της παγκοσμιοποίησης. Οι άνθρωποι πλέον δεν έχουν χρόνο ούτε για τον εαυτό τους, ούτε για τα παιδιά τους, έχουν μετατραπεί σε παραγωγικές και καταναλωτικές μηχανές.

Γενιές λοιπόν έχουν μεγαλώσει με το παραπάνω διαστρεβλωμένo “όνειρο”, ιδέες και προβαλλόμενά πρότυπα που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε ψυχικό αδιέξοδο, στο άγχος και την κατάθλιψη. Δεν μιλάμε λοιπόν για μία πόλη, την Αθήνα, μία χώρα την Ελλάδα ή τις ΗΠΑ, για μία γενιά, για ένα εθνικό αγχολυτικό ή αντικαταθλιπτικό. Όλο αυτό που συμβαίνει με το Λαντόζ και το Ζάναξ αφορά ολόκληρο τον κόσμο (λόγω της παγκοσμιοποίησης και του εργασιακού ανταγωνισμού). Ζούμε σε ένα καταθλιπτικό και αγχωμένο πλανήτη, είναι πλέον ένα παγκόσμιο, διαχρονικό και διαγεννεακό φαινόμενο. Και τα πράγματα φαίνονται ακόμα πιο δυσοίωνα στο μέλλον, ένα δυστοπικό μέλλον. Ακριβώς λόγω αυτού του τρόπου ζωής και του στρες, τα ποσοστά κατάθλιψης έχουν εκτοξευθεί.

Φάρμακα, Ψυχιατρική και Προκαταλήψεις

Η αλήθεια είναι αρκετοί άνθρωποι έχουν πραγματικά σωθεί από το Ladose και τα υπόλοιπα αντικαταθλιπτικά, καθώς προσφέρουν σημαντική βοήθεια. Όπως και με το Ζάναξ. Μπορεί τα αντικαταθλιπτικά και τα ηρεμιστικά να συντογραφούνται περισσότερο από όσο ίσως χρειάζεται, ωστόσο ακόμα και αυτό δεν μειώνει την αξία και την αποτελεσματικότητά τους.

Από την πλευρά του κοινού υπάρχουν άπειρες προκαταλήψεις σχετικά με την ψυχική υγεία. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι τα αντικαταθλιπτικά και τα αγχολυτικά (τα «ψυχοφάρμακα») θα τους κάνουν "ζόμπι", θα τους κοιμίσουν, θα τους χαζέψουν, θα τους κάνουν να νιώθουν μία ψεύτικη ευφορία, ότι θα ξεχάσουν τα προβλήματά τους ή ότι θα εξαρτηθούν. Διαβάζουν σε φόρουμ γνώμες και κριτικές για τα φάρμακα, για τις εμπειρίες και τις παρενέργειες. Για να αποκα­ταστήσουμε την αλήθεια, τα νεότερα αντικαταθλιπτικά είναι ασφαλή, καλώς ανεκτά και αποτελεσματικά φάρμακα. Όμως όπως όλα τα φάρμακα, έτσι και τα αντικαταθλιπτικά έχουν κάποιες παρενέργειες. Από την άλλη μεριά (των γιατρών), τα αντικαταθλιπτικά και τα αγχολυτικά σαφώς δεν θα πρέπει να συνταγογραφούναι αδιάκριτα και γενικευμένα σαν ασπιρίνες, για το άγχος και την κατάθλιψη, οι ψυχίατροι θα πρέπει να έχουν πιο ουσιαστική ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση.

Καταρχήν χρειάζεται να διαχωρίσουμε τη θλίψη από την κατάθλιψη, και τη μελαγχολία. Η κατάθλιψη είναι μία σοβαρή νόσος, Το γεγονός ότι έχει σωματικές και ψυχολογικές συνιστώσες δεν θα έπρεπε να μπερδεύει. Η "κατάθλιψη" δεν είναι απλά μερικές ημέρες με κακή διάθεση, είναι σα να έχει κανείς ένα τόνο βάρος στο κεφάλι του και στο στήθος του, δίνει στα πάντα μία μαύρη, απαισιόδοξη ματιά, περιορίζει τη λειτουργικότητα και κάθε όρεξη για ζωή (καταθλιψη τεστ). Φαντάζομαι δεν θα φωνάζατε σε κάποιον με άνοια, "έλα θυμήσου, μπορείς να τα καταφέρεις". Γιατί λέτε σε κάποιον με κατάθλιψη "όλα είναι στο μυαλό σού”;

Για πολλούς, οι λέξεις "ψυχίατρος" και "αντικαταθλιπτικά" αποτελούν ταμπού. Βλέπω αρκετούς ασθενείς που κρύβουν από το σύντροφό τους ότι παίρνουν φάρμακα ή ότι επισκέφτηκαν ψυχίατρο, γιατί φοβούνται τη γκρίνια, την απόρριψη (αλήθεια, τι είδους σχέση είναι αυτή;). Ευτυχώς πλέον σε όλο τον κόσμο διασημότητες έχουν αρχίσει να μιλούν στα social media για την κατάθλιψη που βίωσαν (ιδίως μετά τον κορονοϊό), απομυθοποιώντας σε ένα βαθμό το θέμα.

Άλλοι πάλι δεν θέλουν να παίρνουν φάρμακα, γιατί δεν είναι "φυσιολογικό"! Μα τι είναι φυσιολογικό, μήπως η θλίψη της σημερινής ζωής, η πίεση και το άγχος, η πολυκρίση; Και πως μπορεί κάποιος να τα αντιμετωπίσει; Με βιταμίνες και συμπληρώματα, με θετική ενέργεια, με προσευχή για την κατάθλιψη;

Ανεξάρτητα από την κουλτούρα και το σύστημα υγείας που σπρώχνουν τους ανθρώπους να αναζητήσουν γρήγορες λύσεις για οτιδήποτε στραβό συμβαίνει στη ζωή τους. Το να πάρει κανείς ένα φάρμακο είναι απλό και εύκολο. Βέβαια τα φάρμακα μπορούν να είναι μέρος της λύσης, δεν είναι «η λύση». Το βασικό πρόβλημα δημιουργείται όταν το φάρμακο γίνεται η μοναδική λύση, για της ανθρώπους που είναι δυσαρεστημένοι με τις ζωές τους.

Χρησιμοποιούμε φάρμακα για να καλύψουμε τις αδυναμίες μας, να αντέξουμε το στρες, να ξεπεράσουμε τους φόβους μας, να καλύψουμε τα ελαττώματά μας. Αυτό που περιμένουμε δεν είναι να θεραπευτούμε, αλλά ένα θαύμα: “πάρε τα χάπια σου και θα ξυπνήσεις το πρωί καλά”. Και σωστά θα αναρωτηθεί κανείς, είναι δυνατόν να βάλουμε σε ένα χάπι την ευτυχία;

Ψυχοθεραπεία και εναλλακτικές λύσεις

Όσο δυσάρεστος και αν είναι, ο πόνος (ψυχικός ή σωματικός), μας φέρνει πιο κοντά στην αλήθεια, μας αναγκάζει να την αντικρίσουμε. Σημαντικότατο κομμάτι της λύσης για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και του άγχους είναι η ανάληψη της ευθύνης για τις επιλογές της ζωής μας και το να δρομολογήσουμε τις απαραίτητες αλλαγές.

Η ψυχοθεραπεία είναι ένας από τους πυλώνες της θεραπείας και της αύξησης της ψυχικής ανθεκτικότητας, και έχει αποδειχθεί ότι έχει μακροπρόθεσμα οφέλη. Όμως είναι απαραίτητο να μιλάμε για τη σωστή μορφή ψυχοθεραπείας καταρχήν, και κατά δεύτερον για την ικανότητα του ψυχοθεραπευτή. Στο κοινό είναι γνωστές κάποιες μορφές ψυχοθεραπείας, όπως η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (CBT) και η ψυχανάλυση.  Η γνώμη μου είναι ότι αυτές οι προσεγγίσεις είναι τελείως ανεπαρκείς στο να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν την κρίση του σήμερα.

Εάν δουλέψει κανείς με κάποιον ικανό ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή μπορεί να βγει γρήγορα από τη δίνη της κατάθλιψης, μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται το άγχος, να γιατρέψουν τις πληγές τους από ψυχικά τραύματα του παρελθόντος και να δυναμώσουν για να κυνηγήσουν τα όνειρά τους. Αλλά σήμερα, η ψυχοθεραπεία με τη βοήθεια της οποίας αυτά είναι δυνατά, θεωρείται μία πολυτέλεια.

Η πραγματικότητα σήμερα είναι η εξής:

• ελάχιστοι ψυχίατροι επενδύουν στην ψυχοθεραπεία, οι περισσότεροι εκπαιδεύονται στη Γνωσιακή-Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (CBT) για λίγες ώρες και χωρίς να κάνουν οι ίδιοι κάποια προσωπική θεραπεία (με τελικό αποτέλεσμα να είναι αναποτελεσματικοί ψυχοθεραπευτές σχετικά με τα πιο σοβαρά και ουσιαστικά ζητήματα της ζωής)
• οι ψυχολόγοι δεν είναι όλοι ψυχοθεραπευτές (και αυτό δεν είναι γνωστό στο κοινό) και γενικά βλέπουν τα πάντα μέσα από "θεραπευτικές σχέσεις". Οι περισσότεροι αδυνατούν να έχουν μια ρεαλιστική προσέγγιση σε ότι συμβαίνει, τόσο σχετικά με τα συμπτώματα που ταλαιπωρούν τους ανθρώπους, όσο και τη ζωή αυτή καθ'εαυτή (χρειάζεται πολύ προσωπική δουλειά, γνώση και εμπειρία ζωής για να βοηθήσεις ένα άνθρωπο).
• οι ομοιοπαθητικοί γιατροί αδυνατούν να αντιληφθούν τους περιορισμούς της ομοιοπαθητικής και την θεωρούν πανάκεια (και ούτε που συζητάω για το χάος των μη-γιατρών ομοιοπαθητικών).

Εναλλακτικές μέθοδοι όπως η ομοιοπαθητική και ο βελονισμός, μπορεί να προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια και να επιταχύνουν τη θεραπεία της κατάθλιψης και της ενδυνάμωσης απέναντι στο στρες/άγχος.

Επίσης συμπληρωματικά, μια διατροφή πλούσια σε ωμέγα-3, άσκηση (αεροβική κυρίως), άφθονο φυσικό ηλιακό φως, αρκετός ύπνος, υγιείς σχέσεις και κοινωνικές διασυνδέσεις, συμμετοχή σε ουσιαστικές εργασίες, που αφήνουν λίγο χρόνο για αρνητικές σκέψεις και δίνουν νόημα στη ζωή του ανθρώπου, βοηθούν στην αντιμετώπιση του άγχους και της κατάθλιψης.

Το μέλλον της ψυχιατρικής θεραπείας

Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια τα πάντα θα έχουν αλλάξει όσον αφορά τον εγκέφαλο και τα ψυχολογικά προβλήματα, θα κυριαρχούν «επιστημονικές» νευροψυχιατρικές θεραπείες που θυμίζουν το Star Trek, όπως οι διάφορες μορφές του TMS (μαγνητική διέγερση), tDCS (ηλεκτρική διέγερση) και νέα φάρμακα για την κατάθλιψη με πιο άμεση δράση, όπως η κεταμίνη. Αυτά όμως δεν είναι επιστημονική φαντασία, ήδη εφαρμόζονται, απλά τα επόμενα χρόνια θα γίνουν πιο προσιτά οικονομικά και ως εκ τούτου θα ξαπλωθεί η χρήση τους. Οι εναλλακτικές και πιο ήπιες θεραπείες χωρίς φάρμακα και παρενέργειες, όπως η ομοιοπαθητική και ο βελονισμός θα αναζητούνται από τους λίγους, εκτός και αν πραγματικά ενσωματωθούν στο σύστημα υγείας, όπως γίνεται στην Γερμανία, στην Ινδία και στην Αγγλία.

Η ψυχοθεραπεία που είναι και ο ουσιαστικός άξονας θεραπείας της κατάθλιψης και του άγχους θα είναι για τους λίγους που θα έχουν την οικονομική δυνατότητα αφενός, και αφετέρου για όσους κατανοούν ότι πίσω από την κατάθλιψη και το άγχος, υπάρχουν συγκεκριμένες ψυχολογικές αίτιες, ασχέτως των βιολογικών μηχανισμών που εμπλέκονται. Βέβαια το τι πραγματικά είναι "ψυχοθεραπεία" και ποιος είναι πραγματικός "ψυχοθεραπευτής", είναι θέμα μεγάλης συζήτησης...