Οιδιπόδειο σύμπλεγμα (μητέρα και γιος)

Οιδιπόδειο σύμπλεγμα: μητέρα και γιος

Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα πήρε το όνομά του από την ελληνική μυθολογία και τον Οιδίποδα, τον βασιλιά της Θήβας. Σύμφωνα με την τραγωδία, ο Οιδίποδας είχε γυναίκα την μητέρα του εν αγνοία του. Επίσης χωρίς να το γνωρίζει σκότωσε τον πατέρα του και τελικά κατέληξε να τυφλωθεί. Η τραγωδία έδωσε το όνομα Οιδιπόδειο σύμπλεγμα στην θεωρία του Φρόυντ, η οποία εξερευνάει τα συναισθήματα έλξης του γιου προς τη μάνα, ή γενικότερα των ετεροφυλόφιλων παιδιών προς τον γονέα του αντίθετου φύλου (ή άτομα που τους θυμίζουν τον εν λόγω γονέα). Έτσι λοιπόν το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα εστιάζει κυρίως στα αγόρια, ενώ το σύνδρομο της Ηλέκτρας είναι πιο ειδικό για τα κορίτσια.

Τι είναι το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα στην ψυχολογία;

Ο όρος Οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι μια θεωρία του Φρόυντ, τον πατέρα της ψυχανάλυσης, ο οποίος πίστευε ότι το σύμπλεγμα κάνει την εμφάνισή του στη διάρκεια του "φαλλικού σταδίου" της ανάπτυξης από την ηλικία των 3-6 ετών. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, τα παιδιά βιώνουν ασυνείδητη σεξουαλική επιθυμία για τον γονέα του αντίθετου φύλου και ζήλια προς τον γονέα του ίδιου φύλου. Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα επιλύεται με επιτυχία όταν αργότερα το παιδί ταυτιστεί με τον ίδιο γονέα του ίδιου φύλου.

Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, μπορεί να έχει πολλές μορφές. Για παράδειγμα, μπορεί ένα μικρό αγόρι να νιώθει θυμό και οργή προς τον πατέρα του. Ίσως να θέλει να είναι το κέντρο της προσοχής της μητέρας του. Έχει ασυνείδητες φαντασιώσεις για την απομάκρυνση του πατέρα, αλλά επίσης βιώνει έντονο το άγχος ευνουχισμού ( το οποίο συνήθως αφορά το φόβο ότι ο πατέρας θα τον ευνουχίσει). Για να μετριάσει αυτό το άγχος, ο γιος αρχίζει να μιμείται τον πατέρα του. Έτσι, σταδιακά αφομοιώνει την προσωπικότητα και τις ιδιότητες του πατέρα, και δημιουργεί ένα ισχυρό δέσιμο μαζί του. Ο πατέρας γίνεται ο μέντορας για το μικρό αγόρι.

Φυσικά, στις μέρες μας η θεωρία του Φρόυντ είναι αντικείμενο έντονης κριτικής. Ο Φρόυντ πίστευε ότι το σύμπλεγμα του Οιδίποδα είναι πανανθρώπινο, αλλά κάποιες μελέτες έχουν δείξει ότι σε ορισμένες κοινωνίες (όπου ο πατέρας δεν έχει αναλάβει την πειθαρχία του παιδιού), η σχέση πατέρα-γιου είναι πολύ καλή, υποδηλώνοντας ότι ο Φρόυντ μπορεί να έχει υπερβολικά τονίσει τον ρόλο της σεξουαλικής ζήλιας. Στις μέρες μας, άλλα ψυχοδυναμικά μοντέλα έχουν αντικαταστήσει αυτή την θεωρία.

Ποια είναι τα σημάδια του Οιδιπόδειου συμπλέγματος στα παιδιά και στους ενήλικες;

Αν και στις μέρες μας ο όρος Οιδιπόδειο σύμπλεγμα δεν είναι δόκιμος, υπάρχει σε πολλά παραδείγματα. Δεν είναι ασυνήθιστο για τα μικρά παιδιά να νιώθουν βαθιά στοργή για τους γονείς τους. Μπορεί να κάνουν σχόλια ότι θέλουν να παντρευτούν τη μαμά ή το μπαμπά τους και να θέλουν την προσοχή του γονέα του αντίθετου φύλου. Ίσως να ζηλεύουν αν κάποιο άλλο παιδί θέλει την προσοχή των γονέων του.

Τα παιδιά φυσιολογικά δημιουργούν βαθιά σύνδεση με τους γονείς τους. Οι μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση δημιουργούν μια βαθιά σχέση ασφάλειας με τους φροντιστές τους, και αυτό αποτελεί μια πιο σύγχρονη προσέγγιση για το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα.

Όταν κοιτάμε την ενήλικη ζωή μας, παρατηρούμε ότι οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας έχουν τεράστια επίδραση στους ανθρώπους που επιλέγουμε για συντρόφους. Ένα παιδί που δεν έχει πάρει την αγάπη και τη στοργή στην βρεφική και νηπιακή ηλικία, μπορεί να ψάχνει να την βρει σε ανθρώπους που δεν έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη του, ενώ άλλα παιδιά μπορεί να είναι απόμακρα.

Την ίδια στιγμή, αν ένα παιδί έχει λάβει αρκετή προστασία ή υπερπροστασία μπορεί  όσο μεγαλώνει να αποζητά την ανεξαρτησία του. Επιπλέον, μπορεί να μην δείχνει την ευαισθησία του στους άλλους. Ενώ άλλα παιδιά μπορεί να έχουν μια αντίστροφη αντίδραση και να συνεχίζουν να  αποζητούν την προστασία στις σχέσεις τους.

Συμπτώματα του Οιδιπόδειου συμπλέγματος

Γενικά, τα σημάδια του Οιδιπόδειου συμπλέγματος διαφέρουν από το ένα παιδί στο άλλο. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτά τα συμπτώματα είναι πάντα σεξουαλικά. Ωστόσο, αυτό δεν είναι πάντα αλήθεια. Στην πραγματικότητα, το παιδί εκδηλώνει αυτά τα συμπτώματα με έμμεσο τρόπο.

Τα παιδιά με Οιδιπόδειο σύμπλεγμα συνήθως εμφανίζουν τα εξής:

• Είναι προσκολλημένα στο γονέα του αντίθετου φύλου.
• Είναι κτητικά.
• Νιώθουν θυμό και ανταγωνισμό προς το γονέα του ίδιου φύλου.
• Δεν φιλούν και δεν αγκαλιάζουν τον γονέα του αντίθετου φύλου παρουσία του γονέα του ίδιου φύλου.
• Ζηλεύουν και είναι εχθρικά και επιθετικά προς τον γονέα του ίδιου φύλου.
• Έχουν βαθιά σύνδεση και στοργή προς τον γονέα του αντίθετου φύλου.
• Έχουν την ασυνείδητη επιθυμία να παντρευτούν το γονέα του αντίθετου φύλου.
• Δεν εμπιστεύονται τον γονέα του ίδιου φύλου.
• Νιώθουν θαυμασμό για τον γονέα του αντίθετου φύλου.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι επειδή απλά ένα αγόρι είναι εχθρικό προς τον πατέρα του ή ένα κορίτσι εχθρικό προς τη μητέρα του, αυτό δεν υποδηλώνει πάντα την ύπαρξη του Οιδιπόδειου συμπλέγματος. Μπορεί για παράδειγμα ένα κορίτσι να είναι στην εφηβεία, ή να είναι θυμωμένο με τη μητέρα του για άλλους λόγους.

Ένα γονέας μπορεί να είναι επιφυλακτικός με τις ακόλουθες συμπεριφορές των παιδιών:

• Ένα αγόρι μπορεί να είναι κτητικό προς τη μαμά του και να λέει στον μπαμπά του ότι δεν θέλει να την αγγίζει.
• Ένα κορίτσι μπορεί να λέει ότι θέλει να παντρευτεί τον μπαμπά του όταν μεγαλώσει.
• Ένα αγόρι μπορεί να συμπεριφέρεται όπως ο μπαμπάς του ή ένα κορίτσι όπως η μαμά του.
• Ένα αγόρι μπορεί να μην θέλει να αφήσει τη μαμά του και να κλαίει ή να έχει βαθιά σύνδεση μαζί της.
• Η απαίτηση για προσοχή και αγάπη από τον γονέα του αντίθετου φύλου.

Πώς το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα επηρεάζει τις σχέσεις;

Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι μια πολύπλοκη κατάσταση ειδικά για τους ανθρώπους που έχουν κακή σχέση με τους γονείς τους και δεν έχουν πάρει την φροντίδα που είχαν ανάγκη. Μερικοί άνθρωποι που έχουν πληγωθεί συναισθηματικά, έχουν βιώσει την παραμέληση σε μικρή ηλικία συχνά προσπαθούν να κατανοήσουν , να ξεπεράσουν και να διορθώσουν τις αποτυχίες των γονιών τους, αλλά αντιθέτως νιώθουν έλξη για συντρόφους που επαναλαμβάνουν τα ίδια μοτίβα συμπεριφοράς των γονέων. Αν κάποιος ως παιδί δεν πήρε στοργή όταν έκλαιγε ή τον τιμωρούσαν για αυτό, τότε θα ψάξει να βρει συναισθηματικά μη διαθέσιμους συντρόφους που δεν θα του δίνουν στοργή.

Όταν κάποιος επιλέγει μη διαθέσιμους συναισθηματικά συντρόφους,  τότε αυτοί αρνούνται να του προσφέρουν την αγάπη που επιθυμεί. Αυτός είναι ένας τρόπος να αποδείξει στον εαυτό του ότι οι γονείς του ήταν σωστοί και ότι δεν αξίζει την αγάπη.

Ωστόσο, δεν είναι ανάγκη κάποιος να επιλέγει συντρόφους που θα μιμούνται τα χειρότερα χαρακτηριστικά των γονέων του. Αλλά ούτε να επιλέγει συντρόφους με ακριβώς αντίθετα χαρακτηριστικά από αυτά των γονέων του.

Ποιες είναι οι επιπλοκές του Οιδιπόδειου συμπλέγματος;

Αν το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα μπορεί να οδηγεί σε θέματα όπως:

• Το παιδί μπορεί να είναι προσκολλημένο στην μητέρα ή στον πατέρα, πράγμα που σημαίνει ότι θα έχει εμμονή με τον γονέα για το υπόλοιπο της ζωής του.
• Δυσκολίες στην δημιουργία ώριμων σχέσεων στην ενήλικη ζωή.
• Ανταγωνισμό με τα άτομα του ίδιου φύλου.
• Άλλα ψυχολογικά προβλήματα όπως η διαχείριση του θυμού, η κατάθλιψη, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Αντιμετώπιση Οιδιπόδειου συμπλέγματος

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για την αντιμετώπιση του Οιδιπόδειου συμπλέγματος και περιλαμβάνουν:

1. Αλλαγή συμπεριφοράς

Καλό είναι το παιδί να λάβει καθοδήγηση για την ανάπτυξη του "υπερεγώ" του πράγμα που μπορεί να γίνει μετά την επιτυχή επίλυση των εσωτερικών συγκρούσεων.

Το υπερεγώ είναι ο κώδικας που καθορίζει την προσωπικότητα ενός ατόμου. Η ανάπτυξη του υπερεγώ σημαίνει ότι το παιδί αναγνωρίζει τις απαράδεκτες επιθυμίες του.

Έτσι, συνειδητοποιεί ότι η μαμά είναι πηγή ασφάλειας και αγάπης, αλλά πρέπει να υπάρχει μια υγιής σχέση μεταξύ τους.

2. Επίλυση των εσωτερικών συγκρούσεων

Κάθε παιδί πρέπει να αντιμετωπίζει τις εσωτερικές συγκρούσεις για να καταφέρει να ξεπεράσει το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Μέσα από την ψυχοθεραπεία και τις διάφορες μορφές της (όπως ψυχανάλυση, EMDR, κα), ένα άτομο μπορεί να επιλύσει τις εσωτερικές συγκρούσεις που κουβαλά από την παιδική του ηλικία.

3. Οικογενειακή ψυχοθεραπεία

Μια ακόμη επιλογή είναι η οικογενειακή ψυχοθεραπεία. Κύριος σκοπός της είναι να υπάρχει υγιής δυναμική μέσα στην οικογένεια και δέσιμο του παιδιού και με τους δύο γονείς. Για να μπορέσει κάποιος να κάνει υγιείς επιλογές στις σχέσεις του πρέπει να κατανοήσει από που προκύπτει η επιθυμία για κάποιον που μοιάζει ότι δεν είναι ο κατάλληλος για αυτόν.