Πώς οι αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν την ενήλικη ζωή;

Αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι αρνητικές εμπειρίες και τα τραυματικά βιώματα της παιδικής ηλικίας αυξάνουν τον κίνδυνο για πολλές δυσκολίες αργότερα στη ζωή. Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει αρνητικές εμπειρίες στην παιδική τους ηλικία έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη ή άλλες ψυχικές διαταραχές (όπως κρίσεις πανικού, η αποπροσωποποίηση) και η ανάρρωση τους από αυτή είναι πιο δύσκολη και παίρνει περισσότερο χρόνο. Αν οι αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας περιλαμβάνουν σεξουαλική κακοποίηση, απώλεια γονέα, συναισθηματική κακοποίηση, σωματική κακοποίηση ή παραμέληση ο κίνδυνος της κατάθλιψης είναι πολύ μεγαλύτερος.

Ψυχικά τραύματα και παιδική ηλικία

Τα θέματα της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν όχι μόνο την συναισθηματική και ψυχική μας υγεία αλλά και την σωματική μας υγεία. Υπάρχουν μελέτες που έχουν δείξει ότι το οικογενειακό περιβάλλον στην ηλικία των 4 ετών μπορεί να προβλέψει αν ένα άτομο θα έχει πόνους στην πλάτη στην ηλικία των 60 ετών. Επίσης το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο  στην ηλικία των 4 ετών συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για πόνους στην πλάτη δεκαετίες αργότερα.

Ως ψυχοθεραπευτής επικεντρώνομαι στην παρούσα κατάσταση ενός θεραπευόμενου και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Την ίδια στιγμή, διερευνούμε τα εμπόδια που εμφανίζονται ξανά και ξανά στη ζωή των θεραπευομένων και προσπαθούμε να κατανοήσουμε από πού προέρχονται αυτά τα μακροχρόνια μοτίβα συμπεριφοράς. Η αναγνώριση της σύνδεσης μεταξύ της ενήλικης ζωής και της παιδικής ηλικίας είναι πολύ σημαντικό κομμάτι της εξέλιξης. Η διορατικότητα μόνη της συνήθως δεν είναι επαρκής, αλλά μπορεί να παρέχει ουσιαστικής σημασίας στοιχεία που προάγουν τη διαδικασία της επούλωσης.

Πολλοί άνθρωποι που έρχονται στο ιατρείο αναρωτιούνται γιατί αντιμετωπίζουν προβλήματα για τόσα πολλά χρόνια. Συχνά ακούν αυστηρή κριτική στον εαυτό τους, λένε ότι ʺπρέπειʺ να ξεπεράσουν όσα νιώθουν γρήγορα και αισθάνονται ότι κακομαθαίνουν τον εαυτό τους όταν συζητούν για πτυχές της παιδικής τους ηλικίας και της ανατροφής τους.

Στην πραγματικότητα, το πέρασμα του χρόνου από μόνος του δεν επαρκεί ώστε ότι οι επιδράσεις της παιδικής ηλικίας να μειωθούν. Το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει. Παρακάτω αναλύουμε κάποιους παράγοντες που εξηγούν γιατί αυτές οι εμπειρίες μας ακολουθούν στην ενήλικη ζωή.

Προσωπικότητα

Η προσωπικότητα μας απαρτίζεται από τον τρόπο σκέψης μας, τη συμπεριφορά μας και τα συναισθήματά μας ως αντίδραση στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και οι μελέτες δείχνουν ότι οι εμπειρίες από την οικογένεια επιδρούν στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας και στις σχέσεις. Η ποιότητα των σχέσεων σε μια οικογένεια αποτελεί σημαντικό δείκτη πρόβλεψης για την ικανοποίηση από τις σχέσεις με άλλους ανθρώπους.

Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας όσον αφορά τις σχέσεις επηρεάζουν τις σχέσεις στην ενήλικη ζωή, και την προσωπικότητά μας. Τα άτομα με άσχημες οικογενειακές εμπειρίες τείνουν να είναι πιο νευρικά, όπως και να έχουν αρνητικά συναισθήματα. Τα υψηλά επίπεδα νευρικότητας , με τη σειρά τους, οδηγούν σε χαμηλή ποιότητα στις σχέσεις με τους συντρόφους.

Έτσι, οι σχέσεις της παιδικής ηλικίας διαμορφώνουν την προσωπικότητά μας, η οποία επηρεάζει αργότερα τις εμπειρίες της ενήλικης ζωής (ένα σημαντικό ποσοστό διαφορών στην προσωπικότητα οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες, έτσι η οικογένεια μας επηρεάζει γενετικά και συναισθηματικά).

Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές

Όσο περισσότερο επαναλαμβάνουμε κάτι τόσο περισσότερο το συνηθίζουμε. Μέχρι τη στιγμή της ενηλικίωσης , έχουμε χιλιάδες ευκαιρίες για να εξασκηθούμε σε συγκεκριμένες συνήθειες.

Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι σαν παιδί νιώθατε ντροπή για το παραμικρό λάθος που κάνατε. Μάθατε έτσι να κρύβετε τα λάθη σας με κάθε κόστος, επειδή ήταν ο καλύτερος τρόπος να αποφύγετε την τιμωρία. Σαν ενήλικας, ίσως να συνεχίζετε να προστατεύετε τον εαυτό σας σθεναρά κατά της ντροπής, ακόμη και για καταστάσεις που δεν χρειάζεται πλέον να το κάνετε. Ίσως να έχετε παντρευτεί έναν ευγενικό και αξιαγάπητο σύντροφο ο οποίος δεν λειτουργεί με βάση την ντροπή, και ακόμη συμπεριφέρεστε με τον ίδιο τρόπο καθώς φοβάστε να μην εκθέσετε τον εαυτό σας στην κριτική.

Χρειάζεται πολλή φροντίδα και προσοχή για να αλλάξετε συνήθειες μιας ζωής. Ακόμη και όταν ξέρουμε αυτά που θέλουμε να αλλάξουμε, μπορεί να επαναλάβουμε κάποιες παλιές συνήθειες σε στιγμές κρίσης.

Έλλειψη ενημέρωσης

Πολλές φορές ίσως να αγνοούμε τις πιθανές επιδράσεις της ανατροφής μας στην τωρινή μας συμπεριφορά, υποθέτοντας ότι ανταποκρινόμαστε αποκλειστικά στην κατάσταση που έχουμε μπροστά μας. Ίσως να μην αναγνωρίζουμε το φίλτρο μέσα από το οποίο βλέπουμε τον κόσμο ή τις βαθιές πεποιθήσεις που διαμορφώνουν τις απόψεις μας. Ίσως να μην γνωρίζετε ότι υπάρχουν επιλογές στο πως μπορείτε να ανταποκριθείτε σε συγκεκριμένες καταστάσεις.

Ένας θεραπευόμενος μου ανέφερε ότι μόλις είχε τελειώσει το πανεπιστήμιο και είχε μια έντονη διαφωνία με ένα παλιό του φίλο, ο οποίος  του είπε, ʺΑντιδράς σαν να είμαι ο μπαμπάς σουʺ. Φυσικά και ο θεραπευόμενος αρνήθηκε θυμωμένα ότι η αντίδραση του δεν είχε να κάνει με τον πατέρα του, και του πήρε σχεδόν μια δεκαετία για να καταλάβει ότι ο φίλος του είχε δίκιο. Οι αντιδράσεις μας είναι πάντα μια μίξη του παρόντος και του παρελθόντος.

Επίσης ξεχνάμε ότι οι εμπειρίες μας στην πραγματικότητα μοιάζουν. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί τιμωρείται σωματικά από ένα θυμωμένο γονέα μπορεί να αισθάνεται τρομαγμένο. Ένα άτομο που κοιτάει πίσω στην τιμωρία με το πλεονέκτημα της μετέπειτα γνώσης, ίσως να βλέπει ότι ο γονέας δεν ήθελε το κακό του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το άτομο να υποβιβάζει την επίδραση της τιμωρίας στην παιδική του ηλικία, και το μακροχρόνιο σημάδι που αυτή άφησε.

Ταυτότητα

Οι σταθερές σχέσεις στην πρώιμη παιδική ηλικία μας βοηθούν να αναπτύξουμε μια αίσθηση για το ποιοι είμαστε. Η ταυτότητά μας αναπτύσσεται μέσω των αλληλεπιδράσεων με τους άλλους, και οι θετικές και προβλέψιμες σχέσεις προσφέρουν ένα ασφαλές περιβάλλον για της εξέλιξη της ταυτότητάς μας.

Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι οι αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας συνδέονται με την έλλειψη πλήρους εικόνας του εαυτού μας , η οποία οδηγεί σε μεγαλύτερο κίνδυνο για κατάθλιψη, απομόνωση, στρες και ανησυχία. Η φτωχή αίσθηση του εαυτού μας ίσως να οδηγεί σε προβλήματα ψυχικής υγείας. Αντιθέτως όταν έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα του εαυτού μας μπορούμε να προστατευτούμε από την κατάθλιψη και την απομόνωση.

Αλληλεπιδράσεις με άλλους

Μερικά από τα μοτίβα συμπεριφοράς που αναπτύσσουμε στην παιδική ηλικία ενισχύονται στην ενήλικη ζωή, ειδικά μέσω των αλληλεπιδράσεων με άλλους ανθρώπους. Σκεφτείτε τον τρόπο προσκόλλησης, ο οποίος είναι ο τρόπος με τον οποίο συνδεόμαστε (ή προσκολλούμαστε) με στενά πρόσωπα στη ζωή μας. Οι σχέσεις μας με τους ανθρώπους που μας φροντίζουν παίζουν σημαντικό ρόλο στο αν θα αισθανόμαστε ασφάλεια ή άγχος στις σχέσεις μας.

Κάποιος που έχει έναν αγχώδη τρόπο προσκόλλησης θα παίρνει δύσκολα τη στοργή από μια σχέση, πράγμα το οποίο οδηγεί σε απελπισμένες προσπάθειες για να αποφευχθεί η εγκατάλειψη. Αυτές οι συμπεριφορές, με τη σειρά τους, ίσως να κάνουν το σύντροφο απόμακρο προς εσάς, πράγμα το οποίο θα ενισχύει το φόβο της εγκατάλειψης και της προσκόλλησης και έτσι η κατάσταση επαναλαμβάνεται.

Οι αλληλεπιδράσεις με τους άλλους ενισχύουν τις τάσεις που αναπτύσσουμε στην παιδική ηλικία. Μια πρόσφατη μελέτη επιβεβαίωσε αυτό το μοτίβο σε ενήλικες που είχαν υποστεί σωματική κακοποίηση και παραμέληση σαν παιδιά. Η κακοποίηση στην παιδική ηλικία οδηγεί σε ένα αγχώδες πρότυπο προσκόλλησης , που οδηγεί στην κατάθλιψη, στο άγχος και στη χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Αλλαγές στον εγκέφαλο

Εδώ και πάνω από μια δεκαετία οι νευροεπιστήμονες έχουν επικεντρωθεί στις αλλαγές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις δυσκολίες στην παιδική ηλικία, όπως το μειωμένο μέγεθος του ιππόκαμπου (που ελέγχει τη μάθηση και τη μνήμη), την πιο δραστήρια αμυγδαλή (που ελέγχει το φόβο και άλλα συναισθήματα), και ανωμαλίες στα τμήματα του μετωπιαίου λοβού που σχετίζονται με τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά.

Αυτές οι μελέτες ξεκαθαρίζουν ότι οι εμπειρίες μας ουσιαστικά διαμορφώνουν τον εγκέφαλο μας. Ευτυχώς, οι εμπειρίες στην ενήλικη ζωή συνεχίζουν να διαμορφώνουν τον εγκέφαλό μας και την αντίδραση στο στρες με θετικό τρόπο και σωστή κατεύθυνση.

Βασικές πεποιθήσεις

Δεδομένου ότι οι εμπειρίες μας επηρεάζουν τον εγκέφαλό μας, δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι επηρεάζουν και το μυαλό μας. Στην ψυχοθεραπεία, οι βασικές πεποιθήσεις αποτελούν τον θεμελιώδη τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας, που εξελίσσεται μέσα από τις εμπειρίες μας.

Οι βασικές μας πεποιθήσεις έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν αυτόματα τις σκέψεις μας και κατά συνέπεια τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει την αρνητική πεποίθηση ότι είναι "απωθητικός", και η σύζυγός του δεν του φέρεται τρυφερά όταν γυρνάει σπίτι, η συμπεριφορά της ερμηνεύεται ως εξής, ʺΔεν νοιάζεται για εμένα. ʺ Η αυτόματη αυτή σκέψη οδηγεί στη θλίψη και στην απελπισία, και πιθανότατα στην απομάκρυνση, η οποία εξασθενεί τη σχέση.

Οι βασικές μας πεποιθήσεις μπορεί να μας δηλητηριάζουν, επειδή δημιουργούν προκαταλήψεις για την πραγματικότητα, μας οδηγούν σε αυτόματες σκέψεις, οι οποίες στη συνέχεια ενισχύουν αυτές τις πεποιθήσεις. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια να αναγνωρίσετε και να αναδιαμορφώσετε αυτές τις περιοριστικές πεποιθήσεις, και συχνά απαιτείται στοχευμένη δουλειά μαζί με ένα έμπειρο και καταρτισμένο ψυχοθεραπευτή.

Μη-επεξεργασμένες αναμνήσεις

Πολύ τραυματικές εμπειρίες στη ζωή μπορεί να επηρεάσουν το νευρικό μας σύστημα και οι μνήμες από το γεγονός να μην έχουν επεξεργαστεί. Η επιθυμία μας να αποφύγουμε αυτές τις επώδυνες αναμνήσεις μας προστατεύουν από το να τις αντιμετωπίσουμε, και να αποδεχτούμε, αυτά τα γεγονότα που μας στοιχειώνουν.

Αντίθετα με την τεράστια προσπάθεια που κάνουμε για να θάψουμε αυτές τις αναμνήσεις, εισβάλλουν στη ζωή μας, φυτρώνουν στο μυαλό μας από το πουθενά, δημιουργούν πανικό στην υπενθύμιση του τραύματος, κατακλύζουν το σώμα μας με ορμόνες του στρες και επηρεάζουν το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο γενικά.

Το ίδιο συμβαίνει και με το μετατραυματικό στρες (PTSD), όπου ενώ το ψυχολογικό τραύμα συμβαίνει στην παιδική ηλικία (ή αργότερα στη ζωή), οι αναμνήσεις συνεχίζουν να μας κυνηγούν.

Όταν αντιμετωπίζουμε τις πιο σκοτεινές μας αναμνήσεις σε ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον, είμαστε ανοιχτοί στην επούλωση. Θα έχουμε πάντα την ουλή, αλλά ο πόνος δεν θα είναι πια τόσο οξύς.

Πώς μπορούν να αλλάξουν οι άνθρωποι;

Δεδομένων όλων αυτών των παραγόντων που επιδρούν στις εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας, ίσως θα πρέπει να σκεφτούμε ότι οι άνθρωποι χρειάζεται να αλλάξουν τα πάντα. Πώς είναι όμως δυνατή η αλλαγή;

Όταν εξετάζουμε τις εμπειρίες μας, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις τρέχουσες αντιδράσεις και πως αυτές επηρεάζονται από το παρελθόν, αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να επιλέξουμε το πώς θα αντιδράσουμε.

Η προθυμία να διευθετήσουμε το παρελθόν δεν μοιάζει σαν άρνηση της ανάληψης ευθυνών, της δυστυχίας, της ευθύνης των γονέων ή της λύπης για τον εαυτό μας. Στην πραγματικότητα, ισχύει το ακριβώς αντίθετο, κατανοώντας την ιστορία μας σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε και αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα μακροχρόνια μοτίβα συμπεριφοράς που μας κρατούν κολλημένους στο παρελθόν, επειδή αποφασίσαμε να τα αλλάξουμε. Αν αρνηθούμε την επιρροή του παρελθόντος πάνω μας σημαίνει ότι δεν θα μάθουμε ποτέ από αυτό.

Ο καθένας από εμάς έχει μια ιστορία που τη γράφει μόνος του στο σώμα του και στον εγκέφαλό του, και αυτά είναι που κουβαλάμε σε όλη τη ζωή μας. Για παράδειγμα, κάθε οικογένεια έχει ένα συγκεκριμένο τρόπο αντίδρασης στα δυνατά συναισθήματα, ή στη διαχείριση των διαφωνιών ή στο πως χρησιμοποιεί τις ενοχές ή την ντροπή. Ο καθένας από εμάς έχει πληγές, μεγάλες ή μικρές.

Μπορεί να είναι επώδυνο να ανακαλέσετε στη μνήμη σας δύσκολες εμπειρίες από το παρελθόν και να αναγνωρίσετε τις μακροχρόνιες συνέπειες. Κάποιοι άνθρωποι ίσως να επιλέγουν να αφήσουν πίσω το παρελθόν τους και να το θάψουν, και είναι ελεύθεροι να το κάνουν αν αυτό θέλουν.