Παχυσαρκία, ψυχολογία και κατάθλιψη

Παχυσαρκία, ψυχολογία και κατάθλιψη

Στις ημέρες μας γίνεται πολύ λόγος για το Ozempic, ένα αντιδιαβητικό φάρμακο που είναι "θαυματουργό" στην απώλεια βάρους. Πάντα έτσι ήταν τα πράγματα, οι άνθρωποι ψάχνουν τις εύκολες και γρήγορες λύσεις, είτε είναι μια δίαιτα εξπρές, είτε ένα χειρουργείο για το στομάχι, είτε ένα χάπι. Κανείς όμως δεν αναφέρεται στο ουσιαστικό πρόβλημα της υπόθεσης, την ψυχολογία η οποία είναι αυτή που ουσιαστικά σπρώχνει τους ανθρώπους στο φαγητό.

Γενικότερα, οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν τεράστιο ρόλο στις διατροφικές μας συνήθειες, στην αύξηση βάρους και στο πολύπλοκο θέμα της παχυσαρκίας. Όταν κάποιος έχει θέματα ψυχικής υγείας, σκέφτεται αρνητικά, δεν μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και συνήθως έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση με αποτέλεσμα να εμφανίζει άγχος, κατάθλιψη ή διατροφικές διαταραχές. Όλα αυτά συχνά οδηγούν στην συναισθηματική κατανάλωση φαγητού, την έλλειψη αυτοφροντίδας και στην έλλειψη ενδιαφέροντος για τακτική άσκηση.

Υπάρχουν κάποιοι ψυχολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην υπερφαγία και οδηγούν στην παχυσαρκία:

• έντονο άγχος
• καταπίεση και αποφυγή των συναισθημάτων
• χαμηλή αυτοεκτίμηση
• κακή εικόνα για το σώμα
• αυτοκριτική
• αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό

Η ψυχοθεραπεία είναι πολύ αποτελεσματική στην βελτίωση της διάθεσης, την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και την ανάκτηση του αυτοελέγχου.

Στην ψυχοθεραπεία το άτομο μπορεί να αποκτήσει νέες δεξιότητες για να ελέγχει τα συναισθήματά του και να μην ξεσπάει στο φαγητό.

Όταν κάποιος αποκτά μια νέα νοοτροπία σχετικά με το φαγητό μπορεί να βάλει ως στόχο τον υγιεινό τρόπο ζωής. Όταν οι ψυχολογικοί παράγοντες είναι πολύ πιο βαθιοί, και έχουν επηρεάσει την προσωπικότητα του ατόμου, τότε η ψυχοθεραπεία πρέπει να εξερευνά πιο βαθιά θέματα.

Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αναπτυχθεί ένα νέο σύστημα, στο οποίο το άτομο θα μπορεί να διαχειριστεί το στρες και να βρίσκει την ισορροπία ανάμεσα στην υγιεινή και ανθυγιεινή διατροφή.

Ποια είναι όμως τα πιο βαθιά ψυχολογικά θέματα που οδηγούν στην παχυσαρκία;

Διατροφικές συνήθειες

Κάθε οικογένεια έχει τα δικά της τελετουργικά, μοτίβα συμπεριφοράς, πεποιθήσεις και κουλτούρα σχετικά με το φαγητό. Σαν παιδιά ενσωματώνουμε αυτή τη στάση προς το φαγητό, η οποία γίνεται το ασυνείδητο αποτύπωμα και καθορίζει τη σχέση μας με το φαγητό.

Μερικά από αυτά τα οικογενειακά αποτυπώματα είναι βοηθητικά και μας καθοδηγούν, αλλά για πολλά παχύσαρκα άτομα είναι τοξικά και καταστροφικά. Στην ενήλικη ζωή ένα άτομο εμφανίζει αυτές τις συμπεριφορές αυτόματα, καθώς αποτελούν πλέον συνήθειες.

Πολλοί άνθρωποι νιώθουν παγιδευμένοι και ανίκανοι να αλλάξουν κάτι τόσο παγιωμένο. Με αυτά τα αρνητικά διατροφικά πρότυπα δεν μπορούν να βγουν από αυτό το φαύλο κύκλο, και έτσι θεωρούν πιο εύκολο να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που έκαναν πάντα.

Κανόνες, πειθαρχία, έλεγχος

Η ισορροπία ανάμεσα στην πειθαρχία, στην καθοδήγηση και στη φροντίδα είναι ιδανική για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών.

Όταν υπάρχει πολλή πειθαρχία και έλεγχος, και κατά συνέπεια άκαμπτοι κανόνες, ένα παιδί μπορεί να προσαρμόζεται για ένα διάστημα και να κάνει ότι του λένε. Ωστόσο, τελικά επαναστατεί ενάντια σε αυτή την εξουσία.

Ένα παιδί μαθαίνει να επαναστατεί σε μικρή ηλικία μέσω του φαγητού και αυτό είναι φυσιολογικό κομμάτι της ανάπτυξης. Πολλά παιδιά αρνούνται να φάνε συγκεκριμένα φαγητά και με αυτό τον τρόπο επικοινωνούν για την απογοήτευση που νιώθουν.

Όταν ένας έφηβος μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον με ατελείωτους κανόνες, τότε η επανάσταση και η συναισθηματική ηρεμία μπορεί να έρχεται από το φαγητό.

Οι γονείς δεν μπορούν να ελέγχουν πάντα τι τρώνε τα παιδιά τους. Αυτό σημαίνει ότι ένα παιδί μπορεί να τρώει γλυκά και junk food που το κάνουν να νιώθει καλά. Ίσως το παιδί καταλήγει να παίρνει βάρος ακόμη και αν οι γύρω του λένε ότι είναι χοντρό.

Φυσικά, όσο περνούν τα χρόνια, στην ενήλικη πλέον ζωή, ένα παχύσαρκο άτομο έχει κρατήσει μέσα του όλα αυτά τα πρότυπα. Την κριτική φωνή των γονιών του και τους αυστηρούς κανόνες.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τις μάταιες προσπάθειες για αυστηρές δίαιτες, τις οποίες σπάει εύκολα, καθώς μέσα του παραμένει αυτό το μικρό παιδί που επαναστατεί ενάντια στους κανόνες.

Ένας εσωτερικός διάλογος σκληρής κριτικής κάνει το παχύσαρκο άτομο να νιώθει άχρηστο και παθητικό. Έτσι,  στρέφεται στο φαγητό για να απαλύνει τον πόνο του, όπως έμαθε ως παιδί.

Εικόνα του σώματος

Οι πρώιμες εμπειρίες με το σώμα μας μένουν μέσα μας και γίνονται θεμέλια του πως βλέπουμε τον εαυτό μας.

Όταν ένα παιδί δέχεται βρισιές από τους γονείς του, bullying από τα παιδιά στο σχολείο τότε νιώθει ντροπή για το σώμα του με αποτέλεσμα να έχει μια ανθυγιεινή και καταστροφική εικόνα για αυτό.

Όταν ένα παιδί νιώθει χοντρό, άσχημο και μη ελκυστικό αυτές οι βαθιές πεποιθήσεις μένουν βαθιά ριζωμένες μέσα του. Έτσι, με τα χρόνια ένα παχύσαρκο άτομο μπορεί να νιώθει ότι δεν αξίζει την αγάπη λόγω της εμφάνισής του.

Οι μάταιες προσπάθειες για δίαιτα και απώλεια βάρους δεν ταιριάζουν με αυτές τις βαθιές πεποιθήσεις, με αποτέλεσμα το άτομο να υποκύπτει στην υπερφαγία και στο αυτοσαμποτάζ. Η παχυσαρκία μπορεί να γίνει μια ταμπέλα που ορίζει την ταυτότητα ενός ατόμου. Την ίδια στιγμή, αποτελεί προστασία και ασπίδα από τις σχέσεις και τον κόσμο.

Ακόμη και όταν ένα παχύσαρκο άτομο έχει πολλούς λόγους για να χάσει βάρος, οι βαθύτερες δυνάμεις εμποδίζουν αυτό που θέλει περισσότερο.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση και ντροπή

Ένα παιδί που βιώνει την κακοποίηση, την παραμέληση, την απόρριψη ή την έλλειψη φροντίδας μπορεί να νιώθει αφόρητα συναισθήματα. Είναι όμως δύσκολο να αντιμετωπίσει αυτά τα συναισθήματα.

Για να μπορέσει να διατηρήσει την επαφή με τους γονείς, τους οποίους το παιδί χρειάζεται για να επιβιώσει, συχνά δέχεται τις κατηγορίες για όσα συμβαίνουν.

Έτσι, το παιδί στρέφει το θυμό προς τον εαυτό του και αρχίζει να πιστεύει ότι είναι κακό. Τα συναισθήματα του θυμού, της θλίψης και του φόβου συνδυάζονται σε ένα πιο βαθύ συναίσθημα, την ντροπή. Όλα αυτά δημιουργούν το αίσθημα ότι το παιδί δεν αξίζει.

Οι βαθιές αυτές πεποιθήσεις οδηγούν σε συμπεριφορές που επιβεβαιώνουν και ενισχύουν αυτές τις αποφάσεις της πρώιμης παιδικής ηλικίας.

Στην ενήλικη ζωή, ένα παχύσαρκο άτομο μπορεί να μπαίνει σε καταστροφικές σχέσεις έτσι ώστε να συνεχίζει να νιώθει ντροπή. Ο φόβος για τις συγκρούσεις και η πεποίθηση ότι φταίει για όλα, έχει ως αποτέλεσμα να δέχεται τις συμπεριφορές του εκάστοτε συντρόφου.

Ο κύκλος της χαμηλής αυτοεκτίμησης και της ντροπής συνεχίζεται, και το φαγητό είναι ο μόνος τρόπος ανακούφισης. Η παχυσαρκία είναι επίσης ένας τρόπος για να δείξει ένα άτομο στον κόσμο ότι δεν αξίζει, επειδή είναι κακό.

Παραμέληση

Όταν οι γονείς είναι απασχολημένοι με τη δουλειά ή δεν έχουν επαρκείς δεξιότητες, ή αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, τότε πολλές φορές ένα παιδί νιώθει παραμελημένο. Κανείς δεν το βλέπει ή δεν το ακούει, οι συναισθηματικές του δυσκολίες δεν είναι κατανοητές και έτσι διψά για λίγη προσοχή.

Το κενό που νιώθει το γεμίζει με το φαγητό. Η απόρριψη συνήθως οδηγεί σε συμπεριφορές όπως η τελειοθηρία. Με αυτό τον τρόπο το παιδί προσπαθεί να καλύψει τις ανάγκες του και να διατηρήσει τη σχέση με τους γονείς του.

Στην ενήλικη ζωή, ένα παχύσαρκο άτομο μπορεί να κυνηγά τα επιτεύγματα ή να είναι τελειομανής στη δουλειά του και να βάζει τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές του. Βέβαια, οι ανάγκες του δεν καλύπτονται και το φαγητό συνεχίζει να καλύπτει το κενό.

Ψυχικά τραύματα

Όταν κάποιος βιώνει ένα τραυματικό γεγονός, το αρχικό σοκ συνοδεύεται και από ένα τσουνάμι χαοτικών συναισθημάτων. Ένας θάνατος, ένα ατύχημα, μια απαγωγή, ένα πρόβλημα υγείας,  είναι όλα γεγονότα που μας αποσταθεροποιούν. Η ζωή μας φέρνει δυσκολίες που μας βγάζουν από το δρόμο μας.

Αν κάποιος χρησιμοποιεί το φαγητό για ανακούφιση, τότε σε στιγμές σοκ μπορεί να στηρίζεται σε αυτό το γνωστό μηχανισμό. Με σκοπό την ανακούφιση.

Ένα παχύσαρκο άτομο μπορεί να μην έχει τη δυνατότητα να πενθήσει με υγιή και φυσιολογικό τρόπο. Όσο πιο πολύ καταπιέζει τα συναισθήματά του, τόσο πιο έντονα γίνονται. Το φαγητό του αποσπά την προσοχή και απαλύνει αυτά τα συναισθήματα, αν και συχνά δημιουργεί ενοχές και ντροπή, με αποτέλεσμα η τραυματική εμπειρία να παραμένει ανεπίλυτη.

Κακοποίηση

Η παιδική κακοποίηση μπορεί να έχει διαφορετικές μορφές όπως η σεξουαλική, η ψυχολογική, η συναισθηματική και η σωματική κακοποίηση. Όταν υπάρχει κακοποίηση από ένα ενήλικο άτομο, το παιδί προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση και το συναισθηματικό χάος μέσα του. Το φαγητό έχει θετικές συσχετίσεις, έχει ωραία γεύση, είναι απόλαυση και εν αγνοία του παιδιού, αλλάζει τη χημεία του εγκεφάλου.

Ένα παιδί μαθαίνει να χρησιμοποιεί το φαγητό για να ανακουφίζει τον πόνο και να καταπιέζει τα συναισθήματα. Στην ενήλικη ζωή το φαγητό μπορεί να απαλύνει τα επώδυνα συναισθήματα, που προκύπτουν από τις δυσλειτουργικές σχέσεις, που αποτελεί κατάλοιπο από τη σχέση με τους γονείς.

Η παχυσαρκία και τα επιπλέον κιλά μπορεί να γίνουν ο προστατευτικός φραγμός για ένα άτομο ώστε να μην είναι ελκυστικό στους άλλους, και έτσι να μένει μακριά από την ανεπιθύμητη προσοχή. Το φαγητό παραμένει ένας ανθυγιεινός μηχανισμός για την διαχείριση των συναισθημάτων.

Ψυχολογικές συνέπειες της παχυσαρκίας

Οι ψυχολογικές συνέπειες της παχυσαρκίας μπορεί να περιλαμβάνουν την χαμηλή αυτοεκτίμηση και το άγχος, και πιο σοβαρές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και οι διατροφικές διαταραχές, όπως η υπερφαγία, η βουλιμία και η ανορεξία. Δεν είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό. Η σύγχρονη κουλτούρα ενισχύει την πεποίθηση ότι ένα σώμα είναι όμορφο όταν είναι αδύνατο. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, μόνο τα αδύνατα και λεπτά κορμιά θεωρούνται σέξι και ελκυστικά. Τα παχύσαρκα ή υπέρβαρα άτομα αντιμετωπίζονται με περιφρόνηση. Είναι εύκολο να νιώθουν άσχημα για τον εαυτό τους, νιώθουν άγχος ή κατάθλιψη και αναπτύσσουν εμμονές σχετικά με το φαγητό.

Βέβαια,  δεν είναι αναγκαίο κάποιος παχύσαρκος να έχει ψυχολογικά θέματα που να οδηγούν σε μια ανθυγιεινή σχέση με το φαγητό. Το φαγητό είναι απόλαυση, και επειδή αυτό είναι αλήθεια, όλοι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το φαγητό ως πηγή συναισθηματικής ανακούφισης όταν νιώθουν στρες. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το στρες οδηγεί σε διατροφικές συνήθειες που προκαλούν αύξηση του βάρους, και τελικά οι άνθρωποι νιώθουν χειρότερα με τον εαυτό τους, νιώθουν περισσότερο στρες και έτσι παίρνουν περισσότερο βάρος. Πολλές φορές ο κύκλος στρες και φαγητού είναι ένας φαύλος κύκλος.

Απώλεια της ενέργειας και της χαράς από τη ζωή

Οι αρνητικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας δεν περιλαμβάνουν μόνο την υγεία και τη ντροπή.  Γενικά, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι παχύσαρκοι άνθρωποι έχουν γενικά λιγότερη ενέργεια από τους ανθρώπους με φυσιολογικό βάρος. Χρειάζονται περισσότερη προσπάθεια για να παραμείνουν δραστήριοι, και για αυτό συνήθως υποκύπτουν στον καθιστικό τρόπο ζωής. Ένας ακόμη αρνητικός κύκλος ανοίγει καθώς οι λιγότερο δραστήριοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πάρουν βάρος, και όσο περισσότερο βάρος παίρνει κάποιος, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να παραμένει δραστήριος. Οι παχύσαρκοι άνθρωποι αποφεύγουν την άσκηση και χάνουν την ευκαιρία να μειώσουν το στρες, την ανησυχία. Με τον καιρό, οι δουλειές της καθημερινότητας , όπως το να ανέβει κάποιος τα σκαλιά, γίνονται δύσκολες. Με αποτέλεσμα να οδηγούν στην εξουθένωση και στην αίσθηση της πρόωρης γήρανσης.