Πως επηρεάζει η ψυχολογία μας την αντίληψη του πόνου

Πως επηρεάζει η ψυχολογία μας την αντίληψη του σωματικού πόνου

Ο πόνος μας κάνει ανθρώπους. Είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι που είναι απαραίτητο για την επιβίωση μας. Ο πόνος μας κινητοποιεί ώστε να ξεφύγουμε από πιθανούς κινδύνους. Αλλά τι συμβαίνει όταν αυτό το προειδοποιητικό σημάδι παραμένει ενεργό; Πώς επηρεάζει η ψυχολογία μας την αντίληψη του πόνου;

Ο σωματικός πόνος που διαρκεί πάνω από έξι μήνες ονομάζεται χρόνιος πόνος και μπορεί να μην υποχωρεί. Στο χρόνιο πόνο, τα προειδοποιητικά σήματα κουράζουν το νευρικό μας σύστημα και αυτό αυξάνει την αντιδραστικότητά του στα εισερχόμενα μηνύματα. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό και να προκαλεί άγχος. Επιπλέον, τα συναισθήματα απογοήτευσης ή θλίψης όταν ο πόνος δεν υποχωρεί μπορεί να κάνουν τον πόνο χειρότερο.

Ποια είναι η σύνδεση ανάμεσα στα συναισθήματα και στην αντίληψη του πόνου;

Ο πόνος, η κατάθλιψη και το άγχος προκύπτουν από παρόμοια μονοπάτια και έχουν τους ίδιους βιολογικούς μηχανισμούς. Μια από τις περιοχές του εγκεφάλου που λαμβάνει τα σήματα του πόνου, ειδικά το μεταιχμιακό σύστημα, έχει πολλά κοινά μηνύματα με αυτά της διάθεσης. Γνωρίζουμε από τις απεικονίσεις του εγκεφάλου ότι τα τμήματα που ελέγχουν τα συναισθήματα και τα αισθητηριακά χαρακτηριστικά του πόνου εμφανίζουν αλλαγές σε ανθρώπους με χρόνιο πόνο.

Η σύνδεση ανάμεσα στον σωματικό πόνο και στα συναισθήματα αποτυπώνεται και σε συγκεκριμένα φάρμακα. Για παράδειγμα, κάποια παυσίπονα μπορεί να προκαλούν παρενέργειες όπως η ευφορία, και τα αντικαταθλιπτικά να επηρεάζουν τον πόνο.

Υπάρχει μια άμεση συσχέτιση ανάμεσα στη βελτίωση της ευεξίας και την εμπειρία του πόνου, και το αντίστροφο. Ο χρόνιος πόνος αυξάνει τον κίνδυνο κατάθλιψης και άγχους, και η κατάθλιψη και το άγχος συμβάλλουν σημαντικά  στην ανάπτυξη του χρόνιου πόνου. Αυτή η σύνδεση είναι εμφανής σε καταστάσεις όπως η ινομυαλγία και το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, όπου η ψυχοθεραπεία έχει οφέλη στην μείωση των συμπτωμάτων.

Η αντίληψη του πόνου

Η εμπειρία του πόνου είναι γνωστό ότι είναι αποτέλεσμα δύο διαφορετικών νευρικών μονοπατιών. Στο πρώτο μονοπάτι, το σήμα του πόνου προέρχεται από οποιοδήποτε μέρος του σώματος και ενεργοποιεί τον πρόσθιο φλοιό του προσαγώγιου στον εγκέφαλο, που έχει σχέση με την αντίληψη του πόνου.

Ο κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά σε αυτό το ερέθισμα.  Λόγω της  ενεργοποίησης της δεύτερης οδού, που περιλαμβάνει τον μέσο προμετωπιαίο φλοιό και τον επικληνή πυρήνα. Αυτές οι περιοχές έχουν σχέση με το κίνητρο και τα συναισθήματα. Επιπλέον, υπάρχουν μη φυσιολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην αντίληψη του πόνου, όπως η προσωπικότητα, οι πεποιθήσεις, το κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο, η μάθηση και η συναισθηματική αντιδραστικότητα.

Προσωπικότητα

Η αντίληψη του πόνου καθορίζεται από τον τύπο προσκόλλησης του κάθε ανθρώπου, αν είναι αγχώδης ή αποφευκτική. Τα άτομα με αγχώδη προσκόλληση επιθυμούν στενές σχέσεις αλλά έχουν την τάση να θυσιάζουν τις ανάγκες τους ώστε να είναι οι σύντροφοι τους ευτυχισμένοι. Τα άτομα με αυτό τον τύπο προσκόλλησης τείνουν να νιώθουν περισσότερο πόνο στην παρουσία ενός ατόμου. Από την άλλη πλευρά, τα άτομα με αποφευκτική προσκόλληση είναι πιο ανεξάρτητα και αναφέρουν λιγότερο πόνο όταν είναι μόνα τους. Αυτοί οι δύο τύποι προσκόλλησης έχουν στενή σχέση με την προσωπικότητα.

Τις τελευταίες δεκαετίες πολλές θεωρίες έχουν βγει στο φως για την προσωπικότητα των ανθρώπων με χρόνιο πόνο. Η βιολογική προδιάθεση και το περιβάλλον παίζουν κύριο ρόλο στο χρόνιο πόνο. Η βιολογική προδιάθεση και το περιβάλλον παίζουν κύριο ρόλο στο χρόνιο πόνο. Οι άνθρωποι με χρόνιο πόνο χαρακτηρίζονται από την αποφυγή.

Γνωσίες

Η μελέτη των γνωστικών διαδικασιών δείχνει ότι όλα τα μοτίβα συμπεριφοράς ανήκουν σε δύο κατηγορίες: στη δομή και στο περιεχόμενο των σκέψεων. Οι δομές που ελέγχουν τις γνωστικές ικανότητες οργανώνουν και πραγματοποιούν την κατεύθυνση της εμπειρίας του πόνου μέσω της προσοχής, της μνήμης, της λήψης αποφάσεων και άλλων αυτορρυθμιστικών διαδικασιών.

Μια συγκεκριμένη αντίδραση στον πόνο μπορεί να προβλέπει την σοβαρότητα της καταστροφολογικής σκέψης. Η καταστροφολογία είναι μια υπερβολικά αρνητική αντίδραση στην εμπειρία του πόνου. Επίσης, οι σύγχρονες αντιλήψεις για την καταστροφολογική σκέψη περιγράφουν ότι είναι αποτέλεσμα ενός συνόλου αρνητικών πεποιθήσεων.

Πεποιθήσεις

Υπάρχουν πολλά πράγματα που επηρεάζουν την αντίληψη του πόνου, όπως η αυτορρύθμιση, το φαινόμενο placebo/nocebo. Η αυτοαποτελεσματικότητα αφορά την προσωπική κρίση του ατόμου στο πόσο καλά μπορεί να εκτελεί μια σειρά πράξεων που απαιτούνται για μια συγκεκριμένη κατάσταση. Ο έλεγχος αφορά τον βαθμό στον οποίο το άτομο πιστεύει ότι έχει τον έλεγχο για τα αποτελέσματα μιας κατάστασης στη ζωή του, σε αντίθεση με τις εξωτερικές δυνάμεις που είναι πέρα από τον έλεγχό του. Ένα άτομο μπορεί να μπαίνει στο ρόλο του αρρώστου όταν θέλει να τηρεί τον κοινωνικό ρόλο του αρρώστου. Το φαινόμενο placebo συμβαίνει όταν μια μη ειδική θεραπεία οδηγεί στην ανακούφιση του πόνου, όταν την προτείνει κάποιος με ενθουσιασμό για την αποτελεσματικότητά της. Αν οι πεποιθήσεις του ατόμου αυξάνουν το στρες και την προσδοκία του πόνου, τότε αυτό είναι το φαινόμενο nocebo.

Κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο

Οι θεωρίες για την ψυχολογία του πόνου περιλαμβάνουν παράγοντες όπως το φύλο, η ηλικία και η κουλτούρα. Στις περισσότερες μελέτες οι γυναίκες αναφέρουν επαναλαμβανόμενο, σοβαρό και μεγαλύτερης διάρκειας πόνο συγκριτικά με τους άνδρες. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το κατώφλι του πόνου αυξάνεται με την ηλικία. Επίσης, η κουλτούρα επηρεάζει την εμπειρία του πόνου. Οι πολιτισμικές διαφορές επηρεάζουν την εμπειρία του πόνου όπως το κοινωνικοοικονομικό στάτους, η γλώσσα, η απομόνωση.

Μάθηση

Ο πόνος μπορεί να είναι μια εκμαθημένη συμπεριφορά, και να μην προκύπτει από κάποιο πρόβλημα υγείας. Η συμπεριφορά μπορεί να ξεκινά σε απόκριση σε ένα τραυματισμό και στη συνέχεια να ενισχύεται. Οι συμπεριφορές που έχουν σχέση με τον πόνο μπορεί να ενισχύουν τον πόνο. Ο πόνος μπορεί να είναι αποτέλεσμα αντίδρασης στο φόβο, ή μια συμπεριφορά αποφυγής που επιμένει και μετά την υποχώρηση του πόνου.

Συναισθηματική αντιδραστικότητα

Πολλά αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος, η θλίψη, οι ενοχές, η ντροπή έχουν σχέση με τον πόνο αλλά ο θυμός είναι το κύριο συναίσθημα στους ανθρώπους με χρόνιο πόνο. Ο θυμός είναι μια συναισθηματική εμπειρία που μπορεί να περιγράφει την τρέχουσα κατάσταση της διάθεσης ή την γενική προδιάθεση για το θυμό. Οι άνθρωποι με εκρήξεις θυμού έχουν θέματα με την ενσυναίσθηση.

Χρόνιος πόνος

Σε αντίθεση με τον οξύ πόνο, ο χρόνιος πόνος είναι μια μακροχρόνια κατάσταση που διαρκεί πέρα από το φυσιολογικό χρόνο επούλωσης. Είναι ένα πολύπλοκο θέμα υγείας με σωματικές και ψυχολογικές πτυχές. Πολλοί παράγοντες όπως οι τραυματισμοί, η αρθρίτιδα, η ινομυαλγία ή η βλάβη στα νεύρα συμβάλλουν στη διατήρησή του.

Αυτή η πολύπλευρη εμπειρία επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Η κατανόηση της φύσης του χρόνιου πόνου είναι ουσιαστική για την ανάπτυξη νέων θεραπειών , και υποδεικνύει την σημασία των ψυχολογικών παραγόντων.

Η ψυχολογική επίδραση του χρόνιου πόνου

Ο χρόνιος πόνος επηρεάζει εκτός από το σώμα και την ψυχική υγεία. Συχνά, δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο όπου ο πόνος επιδεινώνει τα συναισθηματικά θέματα όπως το άγχος και η κατάθλιψη, πράγμα που με τη σειρά του εντείνει τον πόνο.

Αυτή η αλληλεπίδραση υπογραμμίζει τη σημασία της αντιμετώπισης των θεμάτων της ψυχικής υγείας για την σωστή διαχείριση του πόνου. Η αποτελεσματική θεραπεία χρειάζεται να περιλαμβάνει ψυχολογική υποστήριξη ώστε ο ασθενής να μπορέσει να σπάσει αυτό το φαύλο κύκλο. Έτσι, θα μπορεί να ενισχύσει την αντοχή του και την ευεξία του.

Ψυχολογικές προσεγγίσεις για τη διαχείριση του πόνου

Στην ανακούφιση του χρόνιου πόνου οι ψυχολογικές προσεγγίσεις παίζουν ζωτικό ρόλο. Η ψυχοθεραπεία βοηθά τους ασθενείς να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης σχετικά με τον πόνο, και έτσι να μειώσουν την έντασή του.

Οι τεχνικές ενσυνειδητότητας, όπως ο διαλογισμός και οι τεχνικές χαλάρωσης, επίσης ενισχύουν την επίγνωση και την αποδοχή του πόνου. Και έτσι οδηγούν σε καλύτερη διαχείριση των συναισθηματικών και σωματικών συμπτωμάτων.

Ποιες θεραπείες βοηθούν στο χρόνιο πόνο;

Υπάρχουν πολλές μορφές θεραπείας που βοηθούν στη διαχείριση του χρόνιου πόνου. Ο διαλογισμός είναι μια πολύ αποτελεσματική τεχνική. Η ψυχοθεραπεία βοηθά ένα άτομο να αλλάξει τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς σχετικά με τον πόνο.

Η ενσυνειδητότητα επίσης βοηθά ένα άτομο να αναγνωρίζει χωρίς κριτική τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, και να αποδέχεται τον πόνο και άλλες άβολες αισθήσεις είτε είναι θετικές είτε είναι αρνητικές.

Επίσης, η βιοανάδραση βοηθά στον έλεγχο των σωματικών αντιδράσεων και το άτομο μαθαίνει να ελέγχει τις αντιδράσεις του στο στρες και στην ανησυχία.

Πώς μπορεί να με βοηθήσει η ψυχοθεραπεία;

• Καταστροφολογία σχετικά με τον πόνο: αυτό συμβαίνει όταν κάποιος μεγεθύνει τις αρνητικές επιπτώσεις του πόνου και επικεντρώνεται στα συναισθήματα αβοηθητότητας ενώ μηρυκάζει τις σκέψεις του για την παρουσία του πόνου στη ζωή του. Οι αρνητικές σκέψεις και οι πεποιθήσεις για τον πόνο συχνά οδηγούν σε αρνητικά συναισθήματα.
• Φόβος για τον πόνο: η ανησυχία για τον πόνο συχνά οδηγεί σε αποφευκτικές ή προστατευτικές συμπεριφορές. Η προσμονή της αυξημένης αίσθησης του πόνου μπορεί να περιορίζει την φυσική δραστηριότητα ή την συμμετοχή σε κοινωνικές εξόδους. Οι συμπεριφορές για την αποφυγή του πόνου μπορεί έχουν αρνητική επίδραση στην ποιότητα ζωής.
• Αποδοχή του πόνου: αυτή είναι μια δύσκολη αλλά αποτελεσματική τεχνική στην οποία το άτομο αρχίζει να έχει μια στάση αποδοχής απέναντι στον πόνο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι κάποιος κάνει το καλύτερο που μπορεί για να διαχειριστεί τον πόνο και να ελαχιστοποιήσει τις αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές που δεν βελτιώνουν τον πόνο.
• Ψυχικά τραύματα: η σύνδεση ανάμεσα στα ψυχικά τραύματα και στο χρόνιο πόνο είναι αποδεδειγμένη. Η ψυχοθεραπεία βοηθά στην διαχείριση του σωματικού και συναισθηματικού στρες που προκαλεί μια τραυματική εμπειρία.

Πρακτικές τεχνικές για την καθημερινότητα

Η διαχείριση του χρόνιου πόνου είναι πολύπλευρη, ωστόσο υπάρχουν κάποιες τεχνικές για να αντιμετωπίσετε πιο αποτελεσματικά την κατάσταση:

• Δημιουργήστε μια ρουτίνα: πόσο συνεπείς είστε στο καθημερινό σας πρόγραμμα; Η ρουτίνα βοηθά να ρυθμίσετε την απόκριση στον πόνο. Όταν έχετε ένα πρόγραμμα, μια ρουτίνα ύπνου ανακουφίζει σημαντικά τα συμπτώματα του πόνου.
• Ενσυνειδητότητα και τεχνικές χαλάρωσης: τεχνικές όπως οι βαθιές αναπνοές, ο διαλογισμός, η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, είναι πανίσχυρα εργαλεία για τον έλεγχο του πόνου, μειώνουν το στρες και βελτιώνουν την αντίδραση στον πόνο.
• Θετική σκέψη: πώς μιλάτε στον εαυτό σας για τον πόνο; Είναι σημαντικό να αλλάζετε τις αρνητικές σκέψεις με  θετικές δηλώσεις. Έτσι, θα καταφέρετε να αλλάξετε την αντίληψη του πόνου.
• Φυσική δραστηριότητα: η άσκηση όπως το περπάτημα, η γιόγκα, το κολύμπι αυξάνουν τα επίπεδα των ενδορφινών και βελτιώνουν την αντοχή στον πόνο.
• Κοινωνικές επαφές: πόσο συχνά αλληλεπιδράτε με τους άλλους; Οι κοινωνικές επαφές είναι το κλειδί για την συναισθηματική υποστήριξη. Και αυτό παίζει ρόλο στη διαχείριση του πόνου.