Που πάμε μετά το θάνατο;

Πού πάμε όταν πεθαίνουμε;

Ο θάνατος και η ζωή απασχολούσαν πάντα τους ανθρώπους και οι διάφορες φιλοσοφικές και θεοσοφικές απόψεις παραμένουν επίκαιρα θέματα. Οι άνθρωποι από καταβολής κόσμου αναρρωτιούνταν αν υπάρχει συνέχεια μετά το θάνατο, και για το που πάμε όταν πεθαίνουμε. Οι θρησκείες -με τον ένα ή τον άλλο τρόπο- πιστεύουν στη ζωή μετά το θάνατο, και υποστηρίζουν ότι υπάρχει ένας παράδεισος που υπερβαίνει την ανθρώπινη ζωή και φύση. Με τον ίδιο τρόπο, οι φιλόσοφοι υποστηρίζουν την αθανασία και την αιωνιότητα, αλλά από μια άλλη οπτική.

Υπάρχει ζωή μετά το θάνατο;

Αυτή είναι ίσως η πιο αινιγματική ερώτηση για όλους τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι, λόγω της αδιαμφισβήτητης σωματικής θνητότητάς τους, ελπίζουν και λαχταρούν την αθανασία (της ψυχής). Για την φιλοσοφία, αυτή η αιωνιότητα έχει να κάνει με την συνέχεια της ψυχής ή του πνεύματος που ξεπερνά τα όρια της υλικής ζωής. Ο φόβος για το θάνατο μας κάνει να ελπίζουμε ότι η ζωή συνεχίζεται και μετά το θάνατο, και οι άνθρωποι από καταβολής του κόσμου είχαν μεταφυσικές ανησυχίες και ερωτήματα, ιδίως όσον αφορά το θάνατο, όπως για παράδειγμα αν μας βλέπει κάποιος όταν πεθάνει.

Ποιο είναι το ψυχολογικό όφελος αυτής της εξήγησης, ότι δηλαδή η ζωή συνεχίζεται κάπως αλλιώς μετά το θάνατο; Λειτουργεί σαν ψυχολογικός αμυντικός μηχανισμός ενάντια στο φόβο του θανάτου και της απώλειας αγαπημένων προσώπων. Θέλουμε να δώσουμε νόημα στο θάνατο ή μια δικαιολογία που θα μας επιτρέπει να αντέξουμε την πραγματικότητα αυτού του αναπόφευκτου γεγονότος.

Τι λέει η φιλοσοφία για το θάνατο;

Για τους φιλοσόφους, η ερώτηση για το θάνατο περιλαμβάνει πάντα την ερώτηση για την ψυχή. Ο Νίκος Κοκοσαλάκης επισημαίνει στα έργα του ότι οι φιλοσοφικοί προβληματισμοί για την ανθρώπινη φύση ξεκινούν από την αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης, που θεωρούνταν πάντα η ένωση σώματος και ψυχής ή πνεύματος.

Η ψυχή, έχει μια σχεδόν θρησκευτική διάσταση. Κάποιοι στοχαστές υποστήριξαν αυτή την άποψη, καθώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε και να διαχωρίσουμε τον εαυτό μας από τα εγκόσμια,  πράγμα που δεν μας παρέχει κανένα πνευματικό όφελος.

Ψυχή και σώμα: ο θάνατος σύμφωνα με τον Πλάτωνα

Ο Πλάτωνας ήταν ένας από τους πρώτους φιλοσόφους που ενδιαφέρθηκαν για το θάνατο. Σύμφωνα με τις υποθέσεις του, η ανθρώπινη ύπαρξη αποτελείται από το σώμα και την ψυχή. Και η ψυχή είναι θεϊκής και αθάνατης προέλευσης. Αυτή είναι που διατηρείται στο χρόνο.

Από την άλλη πλευρά, το σώμα είναι θνητό και αποτελεί φυλακή για την ψυχή. Στις αναφορές του, ο θάνατος είναι μια διαδικασία κατά την οποία η ψυχή απελευθερώνεται από τους δεσμούς του σώματος.

Σε αυτή την Πλατωνική θεωρία, υπάρχει άρνηση του θανάτου. Αυτό συμβαίνει επειδή, στην πραγματικότητα, το μόνο πράγμα που φθείρεται είναι το σώμα, το οποίο δεν έχει καμία αξία.

Αντιθέτως, ο θάνατος είναι η ζωή για την ψυχή, σε βαθμό που μπορεί να απελευθερωθεί και να φιλοδοξεί για μια καλύτερη ζωή. Για αυτό το λόγο, πρέπει να φροντίζουμε την ψυχή μας μέσα από τη γνώση και την απόκτηση αρετών στην καθημερινότητα.

Αριστοτέλης και η θεωρία του για το σώμα, την ψυχή και την ύλη

Για τον Αριστοτέλη, όλα τα έμβια όντα αποτελούνται από σώμα, ψυχή και ύλη. Αν και τα φυτά και τα ζώα και οι άνθρωποι έχουν ψυχή, η ψυχή του ανθρώπου είναι μοναδική.

Εκτός από την ευθύνη για την επιβίωση και τα συναισθήματα, η ανθρώπινη ψυχή διαθέτει τη λειτουργία της γνώσης. Για αυτό την χρησιμοποιούμε για πνευματικές δραστηριότητες,  όπως οι σκέψεις. Ωστόσο, έχει ένα ποιητικό και δημιουργικό κομμάτι που είναι η πιο σημαντική περιουσία της ψυχής. Αυτό το κομμάτι είναι άυλο, αθάνατο και αιώνιο.

Επομένως, ο θάνατος για τον Αριστοτέλη είναι το τέλος της βιολογικής ζωής όπως την γνωρίζουμε. Αυτή η διαδικασία αντιπροσωπεύει τον οριστικό διαχωρισμό του σώματος και της ψυχής. Η ψυχή επιβιώνει σαν μια λογική οντότητα, και παραμένει λειτουργική.

Ο θάνατος σύμφωνα με τον Επίκουρο

Σύμφωνα με τον Επίκουρο ο θάνατος είναι κάτι αναπόφευκτο. Δεν μπορούμε να τον αποφύγουμε. Αντιθέτως, πρέπει να τον αποδεχτούμε και να τον θεωρήσουμε κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης.

Αλλά υπάρχει ένα πρόβλημα. Συνήθως φοβόμαστε το θάνατο. Σύμφωνα με τον Επίκουρο, αυτό είναι παράλογο επειδή όσο ζούμε ο θάνατος δεν υπάρχει. Για αυτό το λόγο, δίνει τρεις συμβουλές για να σταματήσουμε να φοβόμαστε το θάνατο:

• Να καθορίζουμε και να ιεραρχούμε τους στόχους μας
• Να θυμόμαστε καθημερινά ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε
• Να είμαστε ξεκάθαροι με τις ανάγκες μας

Τι σημαίνουν αυτά; Όταν θυμόμαστε το θάνατο μπορούμε να τον συνηθίσουμε. Και την ίδια στιγμή, όταν προσέχουμε τις ανάγκες μας μένουμε συγκεντρωμένοι στο παρόν και αφήνουμε στην άκρη το μέλλον. Με την ίδια λογική, η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων είναι σημαντική για το σήμερα.

Η φιλοσοφία του Σενέκα για το θάνατο

Σύμφωνα με το Σενέκα, ο θάνατος είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα που μπορούμε να περιμένουμε με βεβαιότητα. Από αυτή την οπτική, πρέπει να τον αποδεχόμαστε ακόμη και με ευχαρίστηση, και αυτό θα μας επιτρέψει να απολαμβάνουμε τη ζωή χωρίς φόβο. Αν δεν ανησυχούμε για την θνητή μας φύση, θα απολαμβάνουμε περισσότερο την παρούσα στιγμή.

Ο Σενέκας τόνιζε ότι ο θάνατος τιμά την ανθρώπινη ύπαρξη στο βαθμό που αντιπροσωπεύει το τέλος της ζωής. Σύμφωνα με αυτό, ένα άτομο που υποφέρει από στενοχώριες και ασθένειες δεν παραιτείται από τη ζωή επειδή δεν του αρέσει η ζωή,  αλλά επειδή το να ζεις σε κακές συνθήκες είναι μια ζωή που δεν αξίζει.

Ο θάνατος σύμφωνα με τον Σπινόζα

Σύμφωνα με τον Σπινόζα, ένα άτομο που οι σκέψεις και οι πράξεις του βρίσκονται υπό την κηδεμονία της λογικής, χωρίς πάθος, δεν ζει τη ζωή του σκεπτόμενο το θάνατο.

Αυτό συμβαίνει επειδή, μεταξύ άλλων, γνωρίζει ότι δεν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο. Δεν υπάρχει παράδεισος ή κόλαση. Δεν υπάρχει πόνος ή σωτηρία. Επειδή τίποτε δεν υπάρχει, δεν υπάρχει νόημα στο να σπαταλά κανείς το χρόνο του ή τη σκέψη του για αυτό.

Ο Σπινόζα αρνείται την αθανασία. Στην πραγματικότητα, πίστευε ότι ένας από τους λόγους που η Εβραϊκή κοινότητα τον απέφευγε ήταν η πεποίθησή του ότι η ψυχή πεθαίνει μαζί με το σώμα.

Ζούμε για να πεθάνουμε λέει ο Χάιντεγκερ

Μια άλλη άποψη για το θάνατο είναι αυτή του γερμανού φιλοσόφου Χάιντεγκερ. Πίστευε ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον που γνωρίζει ότι κάποια στιγμή θα πεθάνει. Για αυτό θεωρούσε ότι ο θάνατος είναι ένα φαινόμενο ή ένα γεγονός της ζωής.

Σύμφωνα με τις απόψεις του, όλοι γεννιόμαστε για να πεθάνουμε. Η μοναδική βεβαιότητα στη ζωή είναι ότι τελικά θα πεθάνουμε. Όταν συμβαίνει αυτό το γεγονός, η ανθρώπινη ύπαρξη εξαφανίζεται.

Ωστόσο, ο Χάιντεγκερ δίνει στο θάνατο ένα θετικό χαρακτηριστικό, επειδή τον θεωρεί σκόπιμο. Η πράξη του θανάτου μας ανήκει ως η τελευταία υπέρτατη πράξη της ύπαρξής μας.