Προσωπικότητα – τι είναι;

Τι είναι η προσωπικότητα;

Στην ψυχολογία, η "προσωπικότητα" αναφέρεται στα μοναδικά μοτίβα σκέψης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς ενός ατόμου. Όταν κάποιος βλέπει τα πράγματα από αυτή την σκοπιά είναι προφανές ότι η "προσωπικότητα" περιλαμβάνει σχεδόν κάθε πτυχή των ανθρώπινων εμπειριών. Κατά συνέπεια, η προσωπικότητα μας έχει τη δυνατότητα να επηρεάζει σημαντικά την ευεξία μας. Πιο συγκεκριμένα, η ποιότητα των σχέσεων μας επηρεάζεται σημαντικά από την προσωπικότητά μας. Επιπλέον, επειδή ως άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα, αυτό σημαίνει ότι η προσωπικότητά μας επηρεάζει την επιτυχία αλλά και την ικανοποίηση στη ζωή μας. Όμως, πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό;

Πώς αναπτύσσεται η προσωπικότητα;

Η προσωπικότητα δεν είναι αμετάβλητη. Τα στοιχεία δείχνουν ότι δεν γεννιόμαστε απλά με κάποια μοτίβα και χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, αλλά ότι αυτά αναπτύσσονται με τον καιρό.

Η προσωπικότητα επηρεάζεται από:

• τα γονίδια
• την βιολογία
• τις εμπειρίες της ζωής, ιδίως από την παιδική ηλικία και τα ψυχικά τραύματα
• τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε
• την κοινωνία και την κουλτούρα
• την προσκόλληση
• τον τρόπο διαπαιδαγώγησης

Υπάρχουν πολλές θεωρίες για την ανάπτυξη της προσωπικότητας, και οι περισσότερες από αυτές πιστεύουν ότι οι εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας είναι το κλειδί αυτής της διαδικασίας.

Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας

Τι είναι αυτό που συνθέτει την προσωπικότητα; Τα χαρακτηριστικά και τα μοτίβα σκέψης και συναισθημάτων παίζουν σημαντικό ρόλο και έτσι τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι:

• Η συνέπεια: υπάρχει γενικά μια αναγνωρίσιμη σειρά και συνήθεια στις συμπεριφορές. Ουσιαστικά, οι άνθρωποι αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο ή με παρόμοιους τρόπους σε πολλές καταστάσεις.
• Οι ψυχολογικοί και φυσιολογικοί παράγοντες: η προσωπικότητα είναι μια ψυχολογική δομή, αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι επηρεάζεται από βιολογικές διαδικασίες και ανάγκες.
• Οι συμπεριφορές: η προσωπικότητα δεν επηρεάζεται μόνο από το πως ανταποκρινόμαστε στο περιβάλλον, αλλά επίσης μας κάνει να ενεργούμε με συγκεκριμένους τρόπους.
• Οι εκφράσεις: η προσωπικότητα δεν αφορά μονάχα τη συμπεριφορά μας. Επηρεάζεται από τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις στενές σχέσεις και τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις.

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την προσωπικότητά μας;

Αρχικά, είναι ανάγκη να κατανοήσουμε την σχέση ανάμεσα στην προσωπικότητά μας, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας. Κάθε στιγμή, λαμβάνουμε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών από όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο "περιβάλλον" για να περιγράψουν όλους τους εξωτερικούς παράγοντες και τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας. Καθώς λαμβάνουμε πληροφορίες από το περιβάλλον μας, ξεκινά μια διαδικασία υποκειμενικής αξιολόγησης και ερμηνείας. Αρχίζουμε να αξιολογούμε υποκειμενικά κάθε πληροφορία που λαμβάνουμε από τις αισθήσεις (όλα όσα βλέπουμε, ακούμε, νιώθουμε κλπ.). Στη συνέχεια, μια επεξηγηματική σκέψη δημιουργεί μια εικόνα για όσα πιστεύουμε ότι συμβαίνουν. Επιπλέον, οι πληροφορίες κουβαλούν ένα νόημα και μια σημασία. Όσο συμβαίνουν γύρω μας πράγματα, νιώθουμε μια σειρά συναισθημάτων, με διαφορετική ένταση, για όλα αυτά που πιστεύουμε ότι συμβαίνουν γύρω μας. Η ένταση των συναισθημάτων  καθορίζεται από τη σημασία που δίνουμε σε μια συγκεκριμένη σκέψη.

Τείνουμε να έχουμε πολύ δυνατά συναισθήματα για πράγματα που είναι πολύ σημαντικά για εμάς και λιγότερο έντονα συναισθήματα για πράγματα που είναι λιγότερο σημαντικά. Αυτή η διαδικασία ερμηνείας (των σκέψεων) και η σημασία (των συναισθημάτων για αυτές τις σκέψεις) καθορίζουν τη συμπεριφορά μας σε αυτά τα εξωτερικά γεγονότα. Με άλλα λόγια, όσα σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε καθορίζουν το πως συμπεριφερόμαστε.

Φυσικά, δεν επηρεάζει μόνο το περιβάλλον τη συμπεριφορά μας αλλά μπορεί και η συμπεριφορά μας να επηρεάζει το περιβάλλον μας. Επομένως, υπάρχει μια δυναμική, διαδραστική ανταλλαγή ανάμεσα στο περιβάλλον και στην προσωπικότητά μας (όσα σκεφτόμαστε και νιώθουμε και πως συμπεριφερόμαστε). Αυτή η δυναμική ανταλλαγή δημιουργεί ένα κύκλο, στην ανάπτυξη και στη διατήρηση των συνηθειών ανάμεσα σε εμάς και στο περιβάλλον μας. Αυτές οι συνήθειες αποτελούν τις δομικές μονάδες της προσωπικότητας. Βέβαια, το περιβάλλον επηρεάζει την ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας και η προσωπικότητά μας επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρινόμαστε στο περιβάλλον.

Πώς επηρεάζει το περιβάλλον την προσωπικότητά μας;

Για να συνεχίσουμε την ανάλυση, καλό είναι να δούμε ένα παράδειγμα για το πως λειτουργεί αυτό το κυκλικό μοτίβο ανάμεσα στην προσωπικότητα και στο περιβάλλον.

Ας σκεφτούμε για παράδειγμα μια γυναίκα που χαμογελά με ειλικρινή ευγένεια, και ένας άντρας παρατηρεί αυτό το γεγονός (το χαμόγελο είναι ένα γεγονός που συμβαίνει στο εξωτερικό περιβάλλον). Ωστόσο, κρίνει υποκειμενικά όσα παρατήρησε, ερμηνεύει λανθασμένα το χαμόγελό της ως απειλητικό. Η ερμηνεία του χαμόγελου σαν απειλή τον κάνει να νιώθω καχυποψία για τα κίνητρά της και αρχίζει να ανησυχεί. Δεν του αρέσουν οι άνθρωποι που χαμογελούν πονηρά σκέφτεται " Ίσως σκοπεύει να με πληγώσει!" Επειδή υποπτεύεται ότι η γυναίκα έχει κακές προθέσεις, είναι πιθανό να συμπεριφερθεί με αρνητικό τρόπο. Μπορεί να κάνει κάποιο αγενές σχόλιο. Τώρα, επειδή η γυναίκα λαμβάνει αυτή την αγενή συμπεριφορά,  νιώθει άβολα και αναστατώνεται. Γυρνά και του λέει ότι είναι ανόητος. Τελικά, ο άντρας σκέφτεται ότι είχε δίκιο, ήξερε ότι ήθελε να τον βλάψει.

Φυσικά, το παραπάνω παράδειγμα δείχνει πως ένα κυκλικό μοτίβο σχηματίζεται ανάμεσα στο περιβάλλον και στην προσωπικότητά μας. Από τη στιγμή που θα σχηματιστεί αυτό το μοτίβο μπορεί να ενισχύεται και να διατηρείται.

Στο παραπάνω παράδειγμα, υπάρχει μια μοναδική, υποκειμενική , εσωτερική ερμηνεία του περιβάλλοντος (η γυναίκα χαμογελά πονηρά, δεν χαμογελάει). Ωστόσο, οι ακόλουθες σκέψεις για το περιβάλλον οδηγούν σε καχυποψία, συναισθήματα επιφύλαξης. Αυτά τα συναισθήματα οδηγούν σε μια αγενή συμπεριφορά, προκαλώντας στο περιβάλλον (τη γυναίκα που γελά) να αλλάξει ανάλογα (η πρώην χαμογελαστή γυναίκα είναι τώρα αναστατωμένη και νιώθει άσχημα). Από τη στιγμή που τον αποκάλεσε ανόητο, το σχόλιό της επαλήθευσε την αρχική (λανθασμένη) ερμηνεία του γεγονότος. Έτσι, ολοκληρώθηκε ένας κύκλος.

Πώς σχηματίζονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας; 

Με τον καιρό αυτό το κυκλικό μοτίβο της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους ανθρώπους και στο περιβάλλον τους δημιουργεί διαρκή μοτίβα εμπειριών και συμπεριφορών. Τελικά, οι άνθρωποι τελικά αναπτύσσουν συνήθειες ερμηνείας και ανταπόκρισης στο περιβάλλον που επηρεάζουν τον τρόπο που ερμηνεύουν τον κόσμο.

Αυτά τα διαρκή μοτίβα των εσωτερικών εμπειριών και συμπεριφορών ονομάζονται "χαρακτηριστικά της προσωπικότητας" και ο συνδυασμός αυτών των χαρακτηριστικών συνθέτουν την προσωπικότητα. Λόγω της κυκλικής φύσης τους, από τη στιγμή που θα σχηματιστούν αυτά τα μοτίβα, διατηρούνται και γίνονται αρκετά σταθερά. Κατά γενική ομολογία, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας δεν αλλάζουν ριζικά με την πάροδο του χρόνου ή τις συνθήκες. Για παράδειγμα, αν κάποιος είναι γενναιόδωρος, δεν μπορεί ξαφνικά να γίνει μίζερος.