Ψυχολογία και χρόνιος πόνος

Ψυχολογία και χρόνιος πόνος

Ο σωματικός πόνος είναι μια από τις μεγαλύτερες κινητήριες δυνάμεις, που παρακινεί τους ανθρώπους να βρουν βοήθεια. Είτε προκύπτει από έναν τραυματισμό, μετά από χειρουργείο ή από άλλους παράγοντες. Συνήθως για την αντιμετώπιση του πόνου, οι ασθενείς και οι γιατροί εστιάζονται στο σημείο του πόνου, χωρίς πολλές φορές να βρίσκεται η λύση. Και αυτό γιατί πολλές φορές, τα αίτια του σωματικού πόνου είναι καθαρά ψυχολογικά (όπως στην ινομυαλγία). Όμως ποια είναι η επίδραση του ψυχικού στρες στον σωματικού πόνο, και πως μπορεί η ψυχολογία μας να επηρεάζει την αντίληψη του πόνου; Χωρίς αμφιβολία, ζούμε σε μια εποχή με έντονο, καθημερινό στρες. Για αυτό, περισσότερο από πότέ, είναι ανάγκη να κατανοήσουμε τη σύνδεση ανάμεσα στο στρες, στην ψυχολογία και στο χρόνιο πόνο.

Στρες

Αρχικά, είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε το στρες που έχει σχέση με τον πόνο και το στρες που δεν έχει σχέση με τον πόνο. Το στρες που έχει σχέση με τον πόνο αναφέρεται στον φόβο ενός ατόμου και στην αντίληψη του πόνου. Οι μελέτες δείχνουν ότι αν ένα άτομο μεγαλοποιεί την αντίδραση του στο στρες που έχει σχέση με τον πόνο, μπορεί να επιδεινώνει τον πόνο και να παρατείνει την επούλωση. Οι παράγοντες που προκαλούν στρες και δεν έχουν σχέση με τον πόνο περιλαμβάνουν τη δουλειά, την οικογένεια, τα οικονομικά. Αυτό το στρες μπορεί να εντείνει τον πόνο και να παρεμποδίζει την επούλωση.

Ο ρόλος της κορτιζόλης

Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει λόγω της ενεργοποίηση του μηχανισμού του στρες. Όταν αντιμετωπίζουμε μια ψυχοπιεστική κατάσταση, ουσιαστικά συμβαίνει η απελευθέρωση συγκεκριμένων ορμονών. Αυτό ουσιαστικά μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε και/ή να αποφύγουμε συγκεκριμένες καταστάσεις.

Βέβαια, μια από αυτές τις ορμόνες είναι η κορτιζόλη, η παραγωγή της οποίας ξεκινά στους νεφρούς. Ουσιαστικά, η κορτιζόλη, βοηθά στην διατήρηση των φυσιολογικών επιπέδων της γλυκόζης, η οποία ρυθμίζει την ενέργεια και υποστηρίζει τη φυσιολογική λειτουργία των οργάνων. Η κορτιζόλη είναι ένας ισχυρός αντιφλεγμονώδης παράγοντας. Όταν αντιμετωπίζουμε μια ψυχοπιεστική κατάσταση, τα επίπεδα της κορτιζόλης αυξάνονται. Η κορτιζόλη μας βοηθά βραχυπρόθεσμα να αντιμετωπίσουμε το στρες.

Ωστόσο, η κορτιζόλη μπορεί να είναι επικίνδυνη όταν τα επίπεδά της παραμένουν υψηλά λόγω χρόνιου στρες. Το χρόνιο στρες οδηγεί σε απορρύθμιση των επιπέδων της κορτιζόλης. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε υπάρχει κάποιος ψυχολογικός ή σωματικός παράγοντας άγχους.

Όταν υπάρχει απορύθμιση της κορτιζόλης, αυτό επηρεάζει την φλεγμονώδη αντίδραση στο σώμα. Πράγμα που μπορεί να οδηγεί σε επικίνδυνα αποτελέσματα όπως ο κυτταρικός θάνατος, η αύξηση των ελεύθερων ριζών και ο εκφυλισμός των ιστών. Η φλεγμονή που οφείλεται στο στρες συνδέεται με πολλές διαταραχές, όπως ο χρόνιος πόνος, η ινομυαλγία, η οστεοπόρωση και η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Κάποιες φορές η φλεγμονή λόγω στρες μπορεί να προκαλεί κόπωση και κατάθλιψη.

Πόνος

Ο πόνος αποτελεί μια δυσάρεστη αισθητηριακή και συναισθηματική εμπειρία που συνδέεται με κάποια βλάβη στους ιστούς. Γενικά, καλό είναι να γνωρίζουμε ότι:

1. Ο πόνος είναι μια προσωπική εμπειρία και είναι διαφορετικός για κάθε άνθρωπο.
2. Διαμορφώνουμε την αντίληψή μας για τον πόνο μέσα από την ανάπτυξή μας.
3. Ο πόνος κάθε ανθρώπου είναι σεβαστός και η λεκτική του έκφραση δεν είναι η μοναδική ένδειξη ότι υπάρχει.

Φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο χρόνιος πόνος είναι επιβλαβής για την ψυχική υγεία.

Οξύς πόνος

Τα αισθητηριακά μας συστήματα προστατεύουν το σώμα μας και μας βοηθούν να αναγνωρίσουμε αν υπάρχει κάποια βλάβη στους ιστούς. Αυτή είναι η ιδέα πίσω από τον οξύ πόνο. Ο οποίος αποτελεί ένα προειδοποιητικό σημάδι ότι υπάρχει κάποια βλάβη στους ιστούς και μεταφέρει μηνύματα μέσω συγκεκριμένων νευρολογικών οδών στον εγκέφαλο. Όταν κάποιος νιώθει οξύ πόνο, μπορεί να υποθέτει ότι έχει κάποιο τραυματισμό ή ασθένεια, πράγμα που τον οδηγεί στην αναζήτηση θεραπείας για την ανακούφιση του πόνου.

Χρόνιος πόνος

Ο πόνος είναι πολυδιάστατος και περιλαμβάνει αισθητηριακές, νοητικές και συναισθηματικές πτυχές. Αυτό είναι αλήθεια για τον "χρόνιο πόνο", ο οποίος ορίζεται ως εκείνος που διαρκεί για περισσότερους από τρεις μήνες. Φυσικά, τα συναισθήματά μας και η αντίληψή μας μπορεί να επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον πόνο και πως τον επεξεργάζεται ο εγκέφαλός μας. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα νευρικά μονοπάτια στον εγκέφαλο που έχουν σχέση με τον πόνο αλλάζουν από την κατάσταση της προσοχής μας, τα θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, και άλλους παράγοντες που δεν έχουν σχέση με τον πόνο.

Η επιστήμη πίσω από τη σχέση στρες και πόνου

Η σύνδεση ανάμεσα στο στρες και στον πόνο είναι πολύπλοκη. Το στρες είναι μια αντίδραση σε συναισθηματικά ή σωματικά δύσκολα γεγονότα που βοηθά το σώμα να ανακτήσει τη σταθερότητα. Όταν κάποιος αντιμετωπίζει μια δύσκολη κατάσταση, ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων ανταποκρίνεται. Ο υποθάλαμος στέλνει σήματα στην υπόφυση, η οποία στη συνέχεια απελευθερώνει την αδρενοκορτικοτρόπο ορμόνη που διεγείρει τα επινεφρίδια να παράγουν την ορμόνη κορτιζόλη. Η κορτιζόλη είναι γνωστή ως "ορμόνη του στρες" επειδή βοηθά να καταπολεμήσουμε το στρες, αλλά τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να έχουν καταστροφικές επιδράσεις στο σώμα.

Ο πόνος είναι μια αισθητηριακή αντίδραση σε ένα αρνητικό ερέθισμα. Ο χρόνιος πόνος συνήθως είναι μια αντίδραση επιμένει για μήνες ή χρόνια, ακόμη και αν το ερέθισμα υποχωρεί.

Το άγχος και ο πόνος μας έχουν σκοπό να μας προστατεύσουν, να μας κινητοποιήσουν ψυχικά. Ωστόσο, αν συνεχίζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, αποτελούν πηγή βλάβης παρά προστατευτικούς μηχανισμούς. Υπάρχουν δύο πιθανές θεωρίες που εξηγούν την σύνδεση ανάμεσα στο στρες και στο χρόνιο πόνο.

Σύνδεση ανάμεσα στο στρες και στο χρόνιο πόνο 

Η πρώτη θεωρία είναι ότι ο χρόνιος πόνος είναι μια μορφή στρες που μπορεί να βλάπτει το σώμα, και να αυξάνει τις πιθανότητες για κατάθλιψη και αύξηση του βάρους. Αν ο πόνος επιμένει, μπορεί να βλάψει το σώμα μας και τον εγκέφαλό μας μακροπρόθεσμα, καθιστώντας δύσκολη την προσαρμογή σε διαφορετικές καταστάσεις.

Η δεύτερη θεωρία είναι ότι ο χρόνιος πόνος είναι αποτέλεσμα απροσδόκητων καταστάσεων που βλάπτουν το σώμα, οι οποίες προκαλούν φλεγμονή και άλλες αντιδράσεις. Αυτό δημιουργεί έναν κύκλο όπου ο εγκέφαλος επιβαρύνεται από τον πόνο και το φόβο, και αυτό οδηγεί σε προβλήματα όπως η δυσκολία στη λήψη αποφάσεων.

• Το χρόνιο στρες συχνά εκδηλώνεται με χρόνια μυϊκή ένταση, πονοκεφάλους, αυχενικό σύνδρομο και οσφυαλγία.
• Ο χρόνιος πόνος προκαλεί χρόνιο στρες, άγχος, φόβο και ανησυχία.

Το στρες και ο χρόνιος πόνος τροφοδοτούν το ένα το άλλο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα έναν ανθυγιεινό κύκλο που βλάπτει την ευεξία μας.

Μακροχρόνιες επιδράσεις του χρόνιου πόνου 

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι ο χρόνιος πόνος μπορεί να οδηγεί σε δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου μπορεί να γίνει δυσπροσαρμοστική σε συγκεκριμένες περιπτώσεις χρόνιου πόνου και του πόνου που δεν προστατεύει το σώμα μας, την υγεία μας αλλά αντιθέτως είναι μια πάθηση από μόνος του. Οι μελέτες σε περιπτώσεις χρόνιου πόνου στη μέση, ινομυαλγίας, συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου και χρόνιων πονοκεφάλων δείχνουν τη μείωση της φαιάς ουσίας σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου.

Αυτές οι αλλαγές στον εγκέφαλο έχουν σημαντικές επιδράσεις στις διαδικασίες του ανοσοποιητικού, του αισθητηριακού και γνωσιακού συστήματος. Είναι επίπονο ψυχικά και σωματικά κάποιος να αντιμετωπίζει το χρόνιο πόνο, και αυτό μπορεί να μετατραπεί σε ένα φαύλο κύκλο.

Πόνος και κατάθλιψη

Ο χρόνιος πόνος (όπως ο νευροπαθητικός πόνος) και η κατάθλιψη έχουν μία αμφίδρομη σχέση μεταξύ τους, επιδεινώνει ο ένας την άλλη. Και οι δύο καταστάσεις φαίνεται να έχουν ορισμένους κοινούς νευροβιολογικούς μηχανισμούς οδούς, που σχετίζονται με τη νευροπλαστικότητα και τη νευροφλεγμονή. Ο χρόνιος πόνος μπορεί να οδηγήσει σε νευροπλαστικές αλλαγές στον εγκέφαλο που επηρεάζουν τη ρύθμιση της διάθεσης, οδηγώντας σε κατάθλιψη. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα που υποφέρουν από νευροπαθητικό πόνο συχνά βιώνουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους, τα οποία φυσικά επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα της ζωής τους.

Πως μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει τον χρόνιο πόνο

Η σύνδεση ανάμεσα στο σώμα και στον εγκέφαλο είναι πολύπλοκη. Υπάρχουν γενετικοί, ψυχολογικοί, σωματικοί, περιβαλλοντικοί παράγοντες και φυσικά η ίδια η προσωπικότητα ενός ατόμου, που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον πόνο και το πως εκδηλώνεται ο πόνος. Είναι πολύ σημαντικό κάποιος να μπορεί να προσαρμοστεί στον πόνο και να διατηρεί τον έλεγχο ή να αλλάζει συμπεριφορές. Αυτό βοηθά στην επιτυχή διαχείριση του πόνου.

1. Φαρμακευτική αγωγή

Συχνά, πολλοί άνθρωποι λαμβάνουν αναλγητικά φάρμακα (ΜΣΑΦ) για την θεραπεία του πόνου. Ωστόσο, όταν η πηγή του πόνου είναι στον εγκέφαλο, αυτά τα φάρμακα έχουν μικρή αποτελεσματικότητα και βραχυχρόνια επίδραση, και για αυτό προτείνεται η λήψη ορισμένων αντικαταθλιπτικών.

2. Φυσικοθεραπεία ή/και Χειροπρακτική

Στην φυσικοθεραπεία, αρχικά αξιολογούνται όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στον πόνο, εκτός από το στρες που δεν έχει σχέση με τον πόνο. Μια εξαιρετική επιλογή για χρόνια προβλήματα σωματικού πόνου είναι η χειροπρακτική.

3. Τεχνικές ενσυνειδητότητας

Πλέον έχουν αναπτυχθεί ειδικές τεχνικές (ενσυνειδητότητας) όπως η Pain Reprocessing Therapy (PRT) και το somatic tracking, που βασίζονται στη νευροπλαστικότητα του νευρικού συστήματος και επαναπρογραμματίζουν τον εγκέφαλο σχετικά με την αντίληψη του πόνου.

4. Θεραπεία Συναισθηματικής Επίγνωσης και Έκφρασης

Η Θεραπεία Συναισθηματικής Επίγνωσης και Έκφρασης (EAET) είναι μια μορφή ψυχολογικής θεραπείας που έχει σχεδιαστεί για να αντιμετωπίσει το τραύμα, το άγχος και τα προβλήματα σχέσεων που συμβάλλουν στον χρόνιο πόνο. Αυτές οι καταστάσεις περιλαμβάνουν ινομυαλγία, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, πυελικό πόνο, κροταφογναθικό πόνο, πόνο στο κεφάλι, πόνο στην πλάτη και άλλες καταστάσεις εντοπισμένου πόνου. Η EAET έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη μείωση του πόνου και στη βελτίωση της λειτουργίας σε πολυάριθμες κλινικές δοκιμές, περισσότερο από την γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT).

5. Εναλλακτική ιατρική

Ο βελονισμός και η ομοιοπαθητική σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να βοηθήσουν τόσο στην αποκατάσταση των βλαβών, όσο και στην αντίληψη του πόνου στον εγκέφαλο, μειώνοντας το άγχος και το στρες με φυσικό τρόπο.

6. Υγιεινή του ύπνου

Όλοι μας γνωρίζουμε ότι ο ύπνος είναι εξαιρετικά σημαντικός για την επιβίωσή μας, αλλά το στρες μπορεί να προκαλεί θέματα στον ύπνο. Η έλλειψη ύπνου μπορεί να αυξάνει την ευαισθησία στον πόνο. Ακόμη και η έλλειψη ύπνου για ένα βράδυ, επηρεάζει τα νευρικά μονοπάτια, και προκαλεί αύξηση της διέγερσης των υποδοχέων της σπονδυλικής στήλης, έτσι διεγείρει τις αισθητηριακές ευαισθησίες. Η χρόνια έλλειψη ύπνου μπορεί να επηρεάζει σημαντικά έναν άνθρωπο, ειδικά αν ήδη αντιμετωπίζει κάποια επώδυνη κατάσταση. Για αυτό είναι σημαντικό να τηρείτε μια συγκεκριμένη ρουτίνα ύπνου για να σπάσετε τον κύκλο στρες-πόνου.

7. Άσκηση

Η σωματική άσκηση είναι ένας άλλος παράγοντας που έχει πολλά οφέλη ψυχικά και σωματικά. Η αερόβια άσκηση μειώνει την ευαισθησία στον πόνο και βελτιώνει την διάθεση. Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια συσχέτιση ανάμεσα στην άσκηση και στον περιορισμό των επιδράσεων στο σώμα ψυχικά και σωματικά.

8. Τεχνικές χαλάρωσης

Είναι σημαντικό οι άνθρωποι να αναγνωρίζουν αν έχουν θέματα διαχείρισης του στρες που μεγενυθύνουν την αντίληψη του πόνου. Οι τεχνικές χαλάρωσης έχουν θετική επίδραση στη μείωση του πόνου. Αυτές οι τεχνικές βοηθούν το σώμα να χαλαρώσει. Όταν χαλαρώνουμε, η αρτηριακή μας πίεση, η αναπνοή μας, και ο ρυθμός της καρδιάς πέφτουν. Σε αυτές τις τεχνικές περιλαμβάνονται οι ασκήσεις αναπνοών (διαφραγματική αναπνοή), ο οραματισμός (η δημιουργία εικόνων στο μυαλό που προκαλούν χαλάρωση), η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι αυτές οι μέθοδοι είναι αποτελεσματικές στον μετεγχειρητικό πόνο, στον πόνο στη μέση και στους πονοκεφάλους. Οι τεχνικές χαλάρωσης είναι βοηθητικές για όλους τους ανθρώπους με χρόνιο στρες.