Καισαρική τομή: Οι ψυχολογικές επιδράσεις στα μωρά (Τραύμα της γέννησης)

Καισαρική τομή και Ψυχολογία μωρών

Τα τελευταία χρόνια οι γεννήσεις στα νοσοκομεία είναι ο κανόνας και την ίδια στιγμή τα ποσοστά της καισαρικής τομής έχουν αυξηθεί κατά 25-65%. Η ειρωνεία είναι ότι αυτό είναι πολύ πιο επώδυνο για τα μωρά. Οι τεχνητές ωδίνες που εφαρμόζονται από τους γυναικολόγους προκαλούν πιο τραυματικούς τοκετούς. Ακόμη δεν είναι ξεκάθαρο αν τα μωρά αισθάνονται τον πόνο καθώς υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι τα μωρά όταν γεννιούνται δεν έχουν συνείδηση και ευαισθησία για όσα συμβαίνουν στο σώμα τους και στην ψυχή τους, δεν έχουν καμιά ανάμνηση της προγεννητικής ζωής τους, δεν αντιλαμβάνονται τα όσα γίνονται στη διάρκεια του τοκετού και τίποτα δεν μπορεί να βλάψει την ψυχική τους υγεία. Στις μέρες μας η καισαρική τομή θεωρείται ένας εύκολος και ανώδυνος τρόπος για τη γέννηση ενός μωρού που έχει πολλά πλεονεκτήματα για τη μητέρα και το μωρό. Για τους περισσότερους γυναικολόγους η καισαρική τομή είναι ένα ασφαλές, γρήγορο και συνηθισμένο χειρουργείο. Αυτή η αντιμετώπιση όπως και οι αναρίθμητοι ιατρικοί λόγοι έχουν αυξήσει τα επίπεδα των καισαρικών τομών. Αν και η καισαρική τομή έχει σωματικά μειονεκτήματα και κινδύνους, οι πιθανές τραυματικές επιδράσεις της καισαρικής τομής στα μωρά δεν είναι ξεκάθαρες.

Οι περισσότεροι γονείς ζητούν βοήθεια από παιδοψυχίατρους επειδή έχουν προβλήματα με τα μωρά τους, τα οποία μπορεί να κλαίνε έντονα, να δυσκολεύονται να κοιμηθούν και να μην τρώνε. Οι γονείς δεν έχουν ιδέα τι μπορεί να προκαλεί αυτά τα προβλήματα, τον περισσότερο καιρό δεν αντιλαμβάνονται τον συναισθηματικό πόνο που αντιμετωπίζουν τα μωρά και μένουν έκπληκτοι όταν ακούνε για τις τραυματικές επιδράσεις της γέννησης. Το ψυχικό τραύμα στα παιδιά και ειδικά στα μωρά δεν αναγνωρίζεται ακόμη. Η προγεννητική και η περιγεννητική ψυχολογία έχει άλλη άποψη. Τα μωρά αντιλαμβάνονται, έχουν συνείδηση, αλληλεπιδρούν και είναι κοινωνικά όντα. Τα έμβρυα και τα βρέφη μπορούν να αντιδράσουν σε σήματα του περιβάλλοντος και μπορεί να τραυματιστούν από κάτι που τα καταπιέζει. Επίσης σύμφωνα με μελέτες αισθάνονται το συναισθηματικό πόνο, το άγχος, την οργή, τη μοναξιά ή τη θλίψη κατά τη διάρκεια της γέννησης ή μετά τη γέννηση. Γνωρίζουμε ότι η καισαρική τομή είναι μια τραυματική εμπειρία για το μωρό με άμεσες και μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Για χιλιάδες χρόνια τα μωρά γεννιόντουσαν φυσιολογικά μέσα από ένα στενό πυελογεννητικό σωλήνα , ο οποίος έχει αναπτυχθεί από τη στένωση της λεκάνης της μητέρας η οποία επιτρέπει την όρθια θέση της και μπορεί να χωρέσει το μεγάλο κεφάλι του μωρού που περιέχει τον εγκέφαλο. Τα ανθρώπινα μωρά αποτελούν το μοναδικό είδος στον πλανήτη που χρειάζονται να στραφούν εσωτερικά προς το κανάλι της γέννησης για να μπορέσουν να γεννηθούν. Αυτό κάνει τον τοκετό δύσκολο και επώδυνο. Βέβαια υπάρχουν επιλογές για την ανακούφιση αυτού του πόνου και στις μαμάδες και στα μωρά. Η γέννηση αποτελεί μια καλά συντονισμένη βιοχημική διαδικασία, δηλώνοντας ότι υπάρχουν βιοχημικές λύσεις για αυτή τη δύσκολη διαδικασία. Η διαδικασία της γέννησης είναι βιολογικά προγραμματισμένη για κάθε μωρό. Το μωρό ξέρει πότε να ενεργοποιήσει τη διαδικασία της γέννησης, ξέρει πώς να περάσει από αυτό το στενό κανάλι, ξέρει πώς να συνεργαστεί με τη μαμά του και προσδοκά να καταλήξει στα χέρια της.

Οποιαδήποτε παρέμβαση σε αυτή τη διαδικασία μπορεί να είναι επιβλαβής, στρεσογόνα ή ακόμη και τραυματική για το μωρό.

Η καισαρική τομή είναι μια βίαιη και ξαφνική παρέμβαση στη φυσιολογική διαδικασία της γέννησης. Δεν είναι μόνο μια διαφορετική μορφή τοκετού, αλλά επίσης παραβιάζονται όλοι οι βιολογικοί μηχανισμοί του μωρού, οι οποίοι ενεργοποιούνται κατά τη γέννηση.

Το ψυχικό τραύμα συμβαίνει όταν μια εμπειρία είναι απειλητική για το μωρό, το καταπιέζει  και το αφήνει αποσυνδεδεμένο από το σώμα  του. Όλοι οι μηχανισμοί υπολειτουργούν και το μωρό αισθάνεται μόνο του, απελπισμένο και αβοήθητο. Η σύγχρονη ψυχιατρική πιστεύει ότι το ψυχικό τραύμα υπάρχει στο νευρικό σύστημα και αυτό είναι γεγονός για τα μωρά. Όταν ένα τραύμα καταγράφεται στο νευρικό σύστημα, το σώμα δεν μπορεί να το ξεχάσει. Η καισαρική τομή μπορεί να είναι ένα τραυματικό γεγονός για το μωρό που έχει περιορισμένες ικανότητες να διαχειριστεί την κατάσταση και αυτό το τραύμα αποθηκεύεται στο σώμα οδηγώντας σε σωματικά συμπτώματα.

Οι φυσιολογικές επιδράσεις της καισαρικής τομής

Ο τοκετός με καισαρική τομή περιλαμβάνει παρεμβάσεις που είναι αντίθετες από το φυσιολογικό τοκετό. Ένα μωρό που γεννιέται με καισαρική τομή είναι φυσιολογικά διαφορετικό από ένα μωρό που γεννιέται μέσω της κολπικής οδού.  Περισσότερες επιπλοκές εμφανίζονται μετά από την καισαρική τομή συγκριτικά με τον φυσιολογικό τοκετό. Οι πνεύμονες και η καρδιά δεν λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, τα μωρά βρίσκονται χαμηλά στην κλίμακα Apgar (Κλίμακα για την αξιολόγηση της σωματικής κατάστασης ενός βρέφους κατά τη γέννησή του), εμφανίζουν φυσιολογικά προβλήματα, τα επίπεδα της γλυκόζης είναι χαμηλότερα και η θερμοκρασία του σώματος είναι πιο χαμηλή στα πρώτα 90 λεπτά μετά τη γέννηση. Τα μωρά που γεννιούνται με καισαρική τομή έχουν περισσότερα αναπνευστικά προβλήματα και δυσκολία στην αναπνοή: το σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας των νεογνών που αποτελεί κύρια αιτία νεογνικού θανάτου, οι πρωτεΐνες και το ασβέστιο στον ορό του αίματος είναι χαμηλότερα εξαιτίας της χαμηλότερης διέγερσης του νευρικού συστήματος και του αναπνευστικού συστήματος, η αναπνοή και τα αντανακλαστικά είναι πιο αργά. Τα μωρά που γεννιούνται με καισαρική τομή έχουν περισσότερες προσδοκίες, δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις αλλαγές του περιβάλλοντος εξαιτίας της έλλειψης της διέγερσης του δέρματος και της ρύθμισης των ορμονών.  Αυτό συμβαίνει λόγω προωρότητας καθώς η καισαρική τομή γίνεται νωρίτερα από το φυσιολογικό τέλος της εγκυμοσύνης. Περισσότερα μωρά που γεννιούνται με καισαρική τομή μπαίνουν στη μονάδα εντατικής θεραπείας των νεογνών και μένουν περισσότερο σε θερμοκοιτίδα. Έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν άσθμα, αυτισμό, τροφικές αλλεργίες και προβλήματα με το θηλασμό (ειδικά όταν η καισαρική γίνεται χωρίς ωδίνες).

Το συμπέρασμα είναι ότι ο τοκετός με καισαρική τομή μπορεί να έχει σοβαρά φυσιολογικά μειονεκτήματα για τα μωρά συγκριτικά με το φυσιολογικό τοκετό και να οδηγήσει σε μακροχρόνια προβλήματα.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η καισαρική τομή σώζει ζωές αλλά στις περισσότερες χώρες ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) υπολογίζει ότι το 10-15% των καισαρικών τομών είναι ανατρέψιμο. Με την καισαρική τομή δεν ενεργοποιείται το αντανακλαστικό της εξώθησης του εμβρύου με αποτέλεσμα να εμφανίζονται περισσότερες επιπλοκές. Όμως οι συναισθηματικές συνέπειες της καισαρικής τομής για το μωρό αγνοούνται.

Οι ψυχολογικές επιδράσεις για το μωρό

Η καισαρική τομή είναι διαφορετική από τον φυσιολογικό τοκετό. Σε ψυχικό επίπεδο δεν υπάρχει τόσο σημαντικό πράγμα όσο η ατελής γέννηση. Η καισαρική τομή μπορεί να είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται η ψυχή μας για να πάρει μαθήματα για να καταλάβει το λόγο που ερχόμαστε στη γη. Οι περισσότερες περιγεννητικές μελέτες και οι παιδοψυχίατροι θεωρούν ότι η καισαρική τομή είναι ένα τραυματικό γεγονός σωματικά και ψυχολογικά. Η καισαρική τομή αποτελεί ένα ʺσοκʺ για το μωρό, με αποτέλεσμα το μωρό να στερείται τη σωματική και ψυχολογική διέγερση του φυσιολογικού τοκετού. Η διαδικασία είναι γρήγορη και βίαιη για το μωρό και καθώς το μωρό δεν έχει ζήσει τον φυσιολογικό τοκετό είναι πολύ ευαίσθητο στο περιβάλλον του χειρουργείου.

Οι παρεμβάσεις στον τοκετό έχουν ως αποτέλεσμα κάποιες κοινές μακροπρόθεσμες επιδράσεις στην ψυχή του μωρού: δυσκολία στο συναισθηματικό δέσιμο, χρόνιο σοκ , άγχος επιβίωσης, άγχος ελέγχου και άγχος παραβίασης. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι καισαρικές τομές έχουν ως αποτέλεσμα άμεσα συμπτώματα που επηρεάζουν τα μωρά όπως : η νυχτερινή αφύπνιση, η υπερεγρήγορση, το έντονο και παρατεταμένο κλάμα (τραυματικό κλάμα), η δυσκολία στο θηλασμό, οι δυσκολίες στην πέψη, οι κολικοί, η ευαισθησία στο άγγιγμα και η δυσκολία στο δέσιμο.

Οι δυσκολίες στο δέσιμο που αντιμετωπίζουν τα μωρά που έχουν γεννηθεί με καισαρική τομή προέρχονται από δύο κύριες αιτίες :στο μη αναγνωρισμένο τραύμα και την άμυνα στο άγγιγμα. Αν ούτε οι γονείς ούτε οι γιατροί/μαίες αναγνωρίσουν την τραυματική εμπειρία του μωρού κατά τη διάρκεια της καισαρικής τομής, τότε το μωρό είναι μόνο του με το συναισθηματικό πόνο. Αυτά τα συμπτώματα δεν αναγνωρίζονται ή δεν ερμηνεύονται σωστά. Αυτή η έλλειψη στοργής οδηγεί στην απομόνωση. Κατά τη διάρκεια της καισαρικής τομής το άγγιγμα είναι κρύο, στοχευμένο, βιαστικό και επώδυνο με κανένα σεβασμό στο μωρό. Το πρώτο άγγιγμα έξω από τη μήτρα συνδέεται με άγχος που οδηγεί στην άμυνα στο άγγιγμα. Καθώς το άγγιγμα και η αγκαλιά είναι κύριας σημασίας για το δέσιμο των νεογέννητων βρεφών με τη μητέρα, η σχέση προσκόλλησης μπορεί να διαταραχθεί μόνιμα. Μερικά μωρά δεν θέλουν το άγγιγμα και την αγκαλιά, γίνονται άκαμπτα όταν τα παίρνουν αγκαλιά, τεντώνουν το σώμα τους ή αποφεύγουν την οπτική επαφή. Πολλά μωρά αισθάνονται ανασφάλεια και δυσκολεύονται να αισθανθούν ασφαλή με τη μαμά τους, δεν μπορούν να δεχτούν την παρηγοριά της μαμάς τους και την ίδια στιγμή αισθάνονται πανικό όταν οι μαμάδες φεύγουν από το δωμάτιο ή τα αφήνουν στο κρεβάτι τους.

Το ʺσοκʺ της καισαρικής τομής οφείλεται στις ξαφνικές, απρόσμενες, σκληρές και τρομακτικές αλλαγές που συμβαίνουν στα δύο λεπτά του χειρουργείου. Το σοκ είναι αποτέλεσμα μιας τρομακτικής εμπειρίας κατά την οποία το σώμα λειτουργεί σε κατάσταση έντονου στρες. Το σώμα βρίσκεται σε κατάσταση επιβίωσης καθώς όχι μόνο η ταχύτητα του χειρουργείου αλλά και η εισβολή στον ενδομήτριο χώρο του μωρού από δυνατά χέρια είναι μια σοβαρή παραβίαση των ορίων. Η καισαρική τομή πηγαίνει ενάντια στο βιολογικά προγραμματισμένο φυσιολογικό τοκετό, ενάντια στο χρόνο και στο λόγο αυτής της διαδικασίας. Το σοκ και το άγχος επιβίωσης είναι αποτέλεσμα του φόβου. Η υπερεγρήγορση και οι δυσκολίες στον ύπνο μπορεί να συνδέονται με το σοκ της καισαρικής τομής.

Κατά τη διάρκεια της καισαρικής τομής τα μωρά βιώνουν την εισβολή στο χώρο τους. Ο κόσμος τους ξαφνικά και βίαια παραβιάζεται και βιώνουν την έλλειψη ελέγχου για τα όσα συμβαίνουν. Τα μωρά που γεννιούνται με καισαρική τομή απομακρύνονται, περιστρέφονται, σηκώνονται, αισθάνονται την αναρρόφηση και εξετάζονται και όλα αυτά γίνονται σε πολύ λίγο χρόνο που δεν μπορούν να αντιδράσουν. Η άμυνα στο άγγιγμα συνδέεται άμεσα με την καισαρική τομή.

Η καισαρική τομή για τα μωρά περιγράφεται ως εξής : κάθονται και περιμένουν τα πάντα να γίνουν από τους άλλους, χάνουν την δύναμη και την αξία τους καθώς κάποιος τα απομακρύνει βίαια και δεν τα αφήνει να γεννηθούν φυσιολογικά με αποτέλεσμα να αισθάνονται ότι δεν έχουν κάνει  τίποτα για να αξίζουν όσα έχουν, δυσκολεύονται να κάνουν πράγματα από μόνα τους και να θέσουν όρια, για αυτά η βοήθεια σημαίνει ταπείνωση και αποδυνάμωση. Αν τα μεγαλύτερα μωρά (περίπου ενός έτους) έχουν αυτές τις συμπεριφορές τότε είναι ξεκάθαρο το σοκ του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος.

Ένας διαχωρισμός μπορεί να γίνει μεταξύ των καισαρικών τομών με ωδίνες ή όχι. Η καισαρική τομή με ωδίνες είναι μια εμπειρία αποχωρισμού επειδή η βιολογικά προγραμματισμένη διαδικασία των ωδινών περιορίζεται με ιατρικές παρεμβάσεις και με το χειρουργείο. Αντί το μωρό να ακολουθήσει την κολπική οδό με την καισαρική τομή απομακρύνεται από τη μήτρα μέσω κοιλιακής τομής. Μετά από την καισαρική τομή οι μύες των μωρών, ο συνδετικός ιστός και το νευρικό σύστημα παραμένουν σε σοκ και η χαλάρωση που συμβαίνει μετά από το φυσιολογικό τοκετό δεν γίνεται ποτέ. Η καισαρική τομή χωρίς ωδίνες δεν ρυθμίζεται βιολογικά από τη μητέρα και το έμβρυο αλλά προγραμματίζεται ανάλογα με το ιατρικό προσωπικό. Η αναισθησία στερεί από το έμβρυο την ικανότητα να χρησιμοποιήσει τα πόδια του και να σπρώξει ώστε να μπει στην κολπική οδό και να ακολουθήσει τις κινήσεις και τις εξωθήσεις της μαμάς του. Έτσι το έμβρυο δεν ολοκληρώνει τον αρχικό του σκοπό, να συμμετέχει ενεργά. Σε ψυχολογικό επίπεδο η απώλεια της χρήσης των ποδιών μπορεί να μεταφραστεί στην αναστολή για την επίτευξη των προσωπικών στόχων και την έλλειψη ικανότητας υποστήριξης του εαυτού. Τα μωρά από καισαρικές τομές τείνουν να βασίζονται στην εξωτερική υποστήριξη και προσδοκούν την εξωτερική βοήθεια όταν αντιμετωπίζουν αγχωτικές καταστάσεις.

Τελικές παρατηρήσεις

 Ο τοκετός με καισαρική τομή μπορεί να είναι πολύ τραυματικό γεγονός για το μωρό και την οικογένειά του. Η ψυχοθεραπεία για μωρά μπορεί να είναι η απάντηση για αυτή την οδυνηρή κατάσταση επειδή προσφέρει στο μωρό την ευκαιρία να απελευθερώσει τον πόνο του μέσα σε ασφαλές περιβάλλον και να επουλώσει την τραυματική εμπειρία.

Η ψυχοθεραπεία στα μωρά έχει δείξει τέσσερις τύπους αλλαγών :

• Αλλαγές σε σωματικά συμπτώματα: παρατηρείται πολύ συχνά η αναστροφή ή η εξάλειψη πολλών παιδιατρικών νόσων όπως το άσθμα, η βρογχίτιδα και η δερματίτιδα
• Επίλυση ψυχολογικών διαταραχών: η επιθετική συμπεριφορά στα παιδιά ανταποκρίνεται πολύ καλά στην ψυχοθεραπεία όπως και οι ιδιοτροπίες, τα προβλήματα στο θηλασμό, οι δυσκολίες στον ύπνο, η ευερεθιστότητα, η υπερδραστηριότητα και ο λήθαργος. Σε σοβαρές περιπτώσεις, όπως ο αυτισμός και οι διαταραχές σύνδεσης παρατηρείται βελτίωση και απόκριση   στη θεραπεία.
• Πρόληψη αναμενόμενων μορφών ψυχοπαθολογίας: στις περισσότερες περιπτώσεις οι αναμενόμενες μορφές δυσλειτουργίας δεν εμφανίζονται. Σε ελάχιστες περιπτώσεις εμφανίζεται η δυσλειτουργικότητα η οποία οφείλεται σε ψυχικό τραύμα και σε δυσλειτουργία στην οικογένεια.
• Μεταμόρφωση του εαυτού : το πιο σημαντικό συμπέρασμα το οποίο δεν είναι αναμενόμενο έχει να κάνει με την μεταμόρφωση του εαυτού και την επαφή με τον εαυτό. Τα παιδιά αφού έχουν θεραπευτεί με την ψυχοθεραπεία είναι πιο χαρούμενα, επικοινωνιακά, δημιουργικά και ανεξάρτητα. Είναι πιο συναισθηματικά, εκφραστικά και αποφασιστικά. Έχουν βρει τον εαυτό τους και εξελίσσονται σε μοναδικές ανθρώπινες οντότητες.

Μετά από πολλές μελέτες σε παιδιά τα αποτελέσματα της ψυχοθεραπείας είναι ξεκάθαρα. Σε πολλές περιπτώσεις τα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα επιλύονται. Επίσης τα παιδιά ωριμάζουν και αυτό φαίνεται στα ανήσυχα παιδιά που απαιτούν θεραπευτική προσοχή αλλά δεν την έχουν. Οι γονείς των παιδιών που έχουν ολοκληρώσει την ψυχοθεραπεία φαίνεται να έχουν αυξήσει την ενσυναίσθησή τους .

Σε μια μελέτη που έγινε σε 18 μωρά που γεννήθηκαν με καισαρική τομή, ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 9 μηνών όταν ξεκίνησαν ψυχοθεραπεία και ο αριθμός των συνεδριών ήταν 7. Δεκατέσσερα μωρά ολοκλήρωσαν τη θεραπεία και τέσσερις γονείς σταμάτησαν πριν την ολοκλήρωση της θεραπείας. Από τις κλινικές παρατηρήσεις και τις αναφορές των γονέων τα αποτελέσματα ήταν όμοια. Τα μωρά που ολοκλήρωσαν τη θεραπεία είχαν βελτίωση στα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Βέβαια αυτά τα αποτελέσματα δεν μπορούν να γενικευθούν και να δείξουν ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί να προλάβει την εμφάνιση ψυχοπαθολογικών καταστάσεων καθώς απαιτείται συνεχής παρακολούθηση των παιδιών. Αυτά τα αποτελέσματα δεν αποτελούν επιστημονικά δεδομένα αλλά κλινικές ενδείξεις που υποδεικνύουν ότι το μοντέλο ψυχοθεραπείας των μωρών του Emerson μπορεί να δουλέψει σε μωρά που έχουν γεννηθεί με καισαρική τομή.

Το μοντέλο του Emerson είναι ένα από τα πολλά μοντέλα ψυχοθεραπείας που έχουν αναπτυχθεί τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ο Emerson θεωρείται πρωτοπόρος στην ψυχοθεραπεία των μωρών καθώς χρησιμοποιεί οστεοπαθητικές και ψυχοθεραπευτικές τεχνικές. Άλλες θεραπευτικές μέθοδοι έχουν αναπτυχθεί από τους Harms, Castillino, Renggli και άλλους.