Ψυχοσωματικά συμπτώματα: τι είναι, που χτυπάει το άγχος;

Ψυχοσωματικά συμπτώματα: τι είναι, που χτυπάει το άγχος;

Ο όρος "ψυχοσωματικά συμπτώματα" αναφέρεται σε σωματικά συμπτώματα που προκύπτουν ή επηρεάζονται (ασυνείδητα) από σκέψεις και συναισθήματα χωρίς να υπάρχει κάποια παθολογική αιτία στο σώμα ή κλινικά ευρήματα. Αναφερόμαστε σε αυτά επίσης με τους όρους "σωματόμορφες διαταραχές" ή "ιατρικώς ανεξήγητα συμπτώματα", ή "σωματοποίηση άγχους". Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα υποδύονται οργανικές παθήσεις και προκαλούνται (ή επιδεινώνονται) από το άγχος, το στρες και τη θλίψη. Εκδηλώνονται στο σώμα ποικιλοτρόπως, πολύ συχνά ως σωματικός πόνος, μουδιάσματα και σχεδόν οτιδήποτε άλλο μπορείτε να σκεφτείτε, και μπορούν να χτυπάνε οπουδήποτε στο σώμα.

Σωματοποίηση του άγχους

Μια λανθασμένη αντίληψη για τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι ότι απλά υπάρχουν στη φαντασία κάποιου. Στην πραγματικότητα, τα σωματικά συμπτώματα βιώνονται ως αληθινά και απαιτούν θεραπεία όπως κάθε άλλη νόσος. Στις μέρες μας η ψυχοσωματική ιατρική και οι ψυχίατροι αντιμετωπίζουν με τελείως διαφορετικό τρόπο αυτά τα συμπτώματα. Πλέον είναι γνωστό ότι ψυχολογικοί και βιολογικοί παράγοντες επηρεάζουν την υγεία μας, και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι εξίσου σημαντικά όπως τα σωματικά συμπτώματα.

Δυστυχώς το έντονο κοινωνικό στίγμα γύρω από τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και τις ψυχικές διαταραχές αποτελούν εμπόδιο για κάποιους ανθρώπους από το να ζητήσουν βοήθεια. Ακόμη και όταν κάποιος ζητά βοήθεια, το στίγμα είναι ισχυρό. Σε κανέναν δεν αρέσει να του λένε ότι τα συμπτώματά του είναι "ψυχοσωματικά". Όταν σας λένε ότι τα συμπτώματά σας δεν είναι αληθινά νιώθετε ότι σας προσβάλλουν και δεν σας σέβονται. Ωστόσο, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα εξηγούνται με τη σύνδεση μεταξύ μυαλού και σώματος.

Από την άλλη, οι άνθρωποι με ψυχοσωματικά συμπτώματα φαίνεται ότι παρατηρούν σχολαστικά τα συμπτώματά τους και πως έχουν ένα αυξημένο άγχος υγείας. Συνήθως επισκέπτονται συχνά τους γιατρούς, χωρίς όμως να υπάρχει κάποια ιατρική εξήγηση για τα συμπτώματά τους. Οι ανησυχίες για την υγεία βρίσκονται στο επίκεντρο της ζωής τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να λειτουργούν σωστά και να οδηγούνται στην απομόνωση και στη μοναξιά. Τα διάφορα ανεξήγητα συμπτώματα ερμηνεύονται ως μία απειλή (έμφραγμα, εγκεφαλικό, σκλήρυνση κατά πλάκας, καρκίνος) και οι άνθρωποι δεν καθησυχάζονται από τις επαναλαμβανόμενες ιατρικές εξετάσεις που κάνουν και οι οποίες δεν αναδεικνεύουν παθολογικά ευρήματα.

Εκτός από το άγχος, η κατάθλιψη μπορεί επίσης να συμβάλλει ή να εκφραστεί με ψυχοσωματικά συμπτώματα και πόνο, ειδικά όταν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι αδύναμο λόγω σοβαρού ή χρόνιου στρες.

Συμπτώματα άγχους

Μαζί με τα ψυχοσωματικά συμπτώματα πολλές φορές συνυπάρχει άγχος και πολύ έντονο στρες. Καθώς ο καθένας μας είναι διαφορετικός και αυτό σημαίνει ότι τα συμπτώματα του άγχους στο σώμα μπορεί να διαφέρουν, δηλαδή το άγχος και το στρες μπορούν να χτυπήσουν σε οποιοδήποτε σημείο, με φαινομενικά περίεργα συμπτώματα. Ωστόσο υπάρχουν κάποια κοινά συμπτώματα των ψυχοσωματικών διαταραχών:

• Συγκεκριμένες αισθήσεις όπως: δυσκολία στην αναπνοή (ψυχολογική δύσπνοια), πόνος στο στήθος
• Κόμπος στο λαιμό
• Μουδιάσματα ή πόνοι σε διάφορα σημεία στο σώμα, όπως μούδιασμα στο κεφάλι, μούδιασμα στο πρόσωπο, στα πλευρά, στα χέρια, μούδιασμα στο πόδι, τσιμπήματα σαν βελόνες στα πόδια, στιγμιαίοι πόνοι στο κεφάλι, κα
• Ζαλάδα (ψυχολογική ζάλη), ίλιγγος, αστάθεια
• Πιο γενικά συμπτώματα, όπως η αδυναμία ή η χρόνια κόπωση, χωρίς κάποια σωματική νόσο, και χωρίς στοιχεία που να οδηγούν σε κάποια διάγνωση
• Τρέμουλο στα πόδια, τρέμουλο στα χέρια, εσωτερικό τρέμουλο στο σώμα (ψυχολογικό τρέμουλο)
• Περίεργα ψυχοσωματικά συμπτώματα που αφορούν τα μάτια και την όραση
• Σκέψεις ότι οι διάφορες σωματικές αισθήσεις είναι απειλητικές για τη ζωή (ερμηνεία ως εγκεφαλικό, έμφραγμα, σκλήρυνση κατά πλάκας, κα)
• Αμφιβολίες για την ορθότητα μιας ιατρικής γνωμάτευσης ή θεραπείας ή αποτελεσμάτων εξετάσεων
• Επαναλαμβανόμενος έλεγχος του σώματος για συμπτώματα
• Συχνές ιατρικές επισκέψεις που δεν ανακουφίζουν τις ανησυχίες ή που επιδεινώνουν την κατάσταση

Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα ταξινομούνται στο DSM-5 ως Σωματόμορφη δυσλειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (F45.3).

Ψυχοσωματικοί πόνοι και άγχος

Εκτός από τα παραπάνω γενικά συμπτώματα μπορεί να εμφανίζεται και πόνος ή αισθήσεις (παραισθησία) όπως:

• Μυικοί πόνοι στο θώρακα (που συνήθως φοβίζουν για έμφραγμα), πόνος στο κέντρο του στέρνου
• ψυχοσωματικοί πόνοι στα πόδια, μούδιασμα στο πόδι
• ψυχοσωματικοι πονοι στα πλευρά, μούδιασμα στα πλευρά
• μούδιασμα στο αριστερό χέρι ή πόνος
• μυοσκελετικοί πόνοι στην πλάτη

Αιτίες ψυχοσωματικών διαταραχών

Η ψυχοσωματική ιατρική μελετάει τα παραπάνω συμπτώματα,αλλά η ακριβής αιτία αυτών δεν είναι ξεκάθαρη. Ωστόσο, κάποιοι από τους ακόλουθους παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση των συμπτωμάτων:

• Γενετικοί, επιγενετικοί και βιολογικοί παράγοντες συμβάλλουν στην αυξημένη ευαισθησία στον πόνο ή σε άλλα ερεθίσματα.
• Δυσκολία στην επεξεργασία συναισθηματικών θεμάτων που μπορεί να οδηγούν το άτομο σε σωματικά συμπτώματα ως αμυντικό μηχανισμό επειδή δεν λύνει τα συναισθηματικά του θέματα και τις ενδοψυχικές συγκρούσεις (εμπλέκεται δηλαδή το ασυνείδητο).
• Συμπεριφορές που μπορεί να οδηγούν σε συμπτώματα. Όπως η προσοχή ή η φροντίδα που λαμβάνει κάποιος όταν είναι άρρωστος (όπως συμβαίνει με το σύνδρομο Μινχάουζεν).

Πώς το έντονο στρες και το άγχος μπορούν να προκαλέσουν σωματικά συμπτώματα;

Το στρες είναι ένας μηχανισμός στο σώμα μας που ενεργοποιείται όταν αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση απειλητική για τη ζωή μας. Όταν εμφανίζεται κάποιος κίνδυνος, το σώμα προετοιμάζεται ή να τον αντιμετωπίσει ή να τρέξει μακριά. Το πρόβλημα είναι ότι το σώμα δεν μπορεί να ξεχωρίσει την σωματική απειλή (πχ μια αρκούδα, ένα αυτοκίνητο) από την ψυχολογική απειλή (στρες), με αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται με τον ίδιο τρόπο και στα δύο.

Το σώμα μας εκκρίνει τις ορμόνες του στρες, όπως την αδρεναλίνη και την κορτιζόλη. Αυτές οι ορμόνες προκαλούν αύξηση στον ρυθμό της καρδιάς και της αρτηριακής πίεσης, καταστέλλουν το πεπτικό σύστημα και επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτή η αντίδραση έχει ως σκοπό να μας δώσει την ενέργεια που χρειαζόμαστε είτε για να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο ή να ξεφύγουμε από αυτόν. Αφού η απειλή περάσει, το σώμα συνήθως επανέρχεται σε κατάσταση ηρεμίας. Αυτή η συνολική αντίδραση έχει ως σκοπό να μας κρατήσει ασφαλείς. Δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό, μας βοηθά να διαχειριστούμε ή να αποφύγουμε τον κίνδυνο.

Το μέτριο στρες μπορεί να είναι βοηθητικό γιατί μας δίνει κίνητρο και ενέργεια να ολοκληρώσουμε τις καθημερινές μας εργασίες. Αλλά αν είστε συνεχώς σε κατάσταση άγχους ή ανησυχίας, αυτό μπορεί να βλάψει την υγεία σας. Το πολύ έντονο στρες σημαίνει ότι τα επίπεδα της κορτιζόλης και της αδρεναλίνης είναι συνεχώς υψηλά και σπάνια επανέρχεστε σε κατάσταση ηρεμίας. Αυτό έχει όμως αρνητική επίδραση στη λειτουργία του οργανισμού και μπορεί να χτυπήσει με ψυχοσωματικά συμπτώματα οπουδήποτε στο σώμα. Για παράδειγμα, το στρες μπορεί να μειώσει την αντοχή σας στον πόνο.

Τα τμήματα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για την αντίληψη του πόνου σχετίζονται με την ανησυχία και την κατάθλιψη και οι κύριοι νευροδιαβιβαστές (σεροτονίνη και νορεπινεφρίνη) που είναι υπεύθυνοι για την μεταφορά των ερεθισμάτων του πόνου στον εγκέφαλο και στο νευρικό σύστημα επίσης εμπλέκονται στους μηχανισμούς του άγχους και της κατάθλιψης.

Που χτυπάνε τα ψυχοσωματικά

Τα συμπτώματα του άγχους και του χρόνιου στρες στο σώμα μπορούν να εκδηλωθούν οπουδήποτε στο σώμα, αναλόγως την γεννετική ιδιοσυγκρασία κάθε ανθρώπου, και περιλαμβάνουν:

• Αίσθημα καύσους, κάψιμο στο κεφαλι
• Κόμπος στο λαιμό, πνίξιμο, δυσκολία να καταπιεί (δυσκαταποσία)
• Βάρος στο στήθος, πόνος στο στέρνο
• Πόνος στην πλάτη
• Πόνος στη μέση (οσφυαλγία)
• Ημικρανίες
• Ζαλάδες, ίλιγγος
• Μουδιάσματα και πόνοι στο σώμα, μούδιασμα στο κεφάλι, μούδιασμα στο πρόσωπο, μυρμηγκιάσματα
• Διαταραχές του γαστρεντερικού όπως η διάρροια, ο πόνος στο στομάχι και οι αλλαγές στην όρεξη
• Αϋπνία, διαταραχές ύπνου
• Νωθρότητα

Το χρόνιο άγχος, το χρόνιο στρες και τα ανεπίλυτα ψυχικά τραύματα μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοάνοσα νοσήματα όπως η θυρεοειδίτιδα Hashimoto, η ψωρίαση, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και πολλά άλλα.

Παράγοντες κινδύνου

Οποιαδήποτε διαταραχή έχει κάποιους παράγοντες κινδύνου που μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες της σωματοποίησης. Για παράδειγμα, το κάπνισμα, είναι ένας παράγοντας κινδύνου που συμβάλλει στην ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα. Οι παράγοντες κινδύνου για τα ψυχοσωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν τα εξής:

• Εμπειρία ενός τραυματικού γεγονότος, όπως η βία ή απώλεια (πένθος, χωρισμός, κα), ιδίως στην παιδική ηλικία αλλά και στην ενήλικη ζωή
• Ιστορικό άγχους ή κατάθλιψης
• Οικογενειακό ιστορικό κάποιας χρόνιας νόσου
• Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
• Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο

Ιατρικές καταστάσεις που έχουν ψυχολογικό υπόβαθρο

Καθώς όλες οι ιατρικές καταστάσεις δεν εμφανίζονται με ψυχολογικά συμπτώματα, υπάρχουν κάποιες που επιδεινώνονται σε περιόδους στρες. Αν βιώνετε οποιαδήποτε από τις ακόλουθες ιατρικά προβλήματα ή συμπτώματα και αρχίζετε να νιώθετε συναισθηματική ή ψυχική πίεση, τότε καλό θα ήταν να μιλήσετε με έναν ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή:

• Χρόνιος πόνος (θα μπορούσε να πρόκειται για ινομυαλγία)
• Χρόνια κόπωση
• Ζαλάδα, ίλιγγος
• Υψηλή αρτηριακή πίεση
• Δερματικές παθήσεις, όπως η ψωρίαση, το έκζεμα, νευροδερματίτιδα
• Διαταραχές του γαστρεντερικού όπως το έλκος στο στομάχι ή το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
• Νοσήματα του καρδιαγγειακού

Πολλά νοσήματα ή καταστάσεις, όπως τα παραπάνω μπορεί να επιδεινώνονται από ψυχολογικούς παράγοντες.

Είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα επικίνδυνα;

Τα ψυχοσωματικά προβλήματα είναι αληθινά για το άτομο που τα βιώνει και δεν πρέπει να υποτιμούνται. Οι μακροχρόνιες ψυχολογικές επιδράσεις των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων είναι σοβαρές. Για παράδειγμα, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι γνωστό ότι συνδέονται με:

• Αδυναμία δημιουργίας στενών σχέσεων
• Απώλεια της εργασίας
• Οικονομικές δυσκολίες που σχετίζονται με την απώλεια της δουλειάς ή τα αυξημένα ιατρικά έξοδα
• Εμφάνιση άλλων ψυχικών διαταραχών όπως το άγχος, η κατάθλιψη

Πρόληψη και θεραπεία

Δεν είναι πάντα εύκολο να προλάβετε την εμφάνιση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Ωστόσο, το να μάθετε να αναγνωρίζετε πότε είστε αγχωμένοι και πως αντιδρά το σώμα σας σε συνθήκες στρες είναι πολύ βοηθητικό. Μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να μάθετε κάποιες τεχνικές χαλάρωσης, όπως ο διαλογισμός ή γιόγκα ώστε να αντιμετωπίσετε το άγχος και τη σωματοποίηση που το ακολουθεί.

Αν νιώθετε άγχος ή έχετε καταθλιπτική διάθεση ή αν δεν μπορείτε να επεξεργαστείτε τα συναισθήματα που συνδέονται με τα ψυχοσωματικά σας συμπτώματα, καλό είναι να ζητήσετε βοήθεια. Η πρόωρη παρέμβαση βοηθά ώστε να μην επιδεινώνονται τα συμπτώματα και αποτρέπει τις μακροχρόνιες αρνητικές επιδράσεις που τα συνοδεύουν.

Φάρμακα για ψυχοσωματικά συμπτώματα

Τα αντικαταθλιπτικά και τα ηρεμιστικά φάρμακα (όπως το Xanax) επειδή αντιμετωπίζουν το άγχος και τη θλίψη, μπορούν σε πολλές περιπτώσεις να εξαφανίσουν τα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Οι ασθενείς βέβαια αρχικώς συνήθως παίρνουν φάρμακα που ανταποκρίνονται στα συμπτώματα που έχουν, όπως Antivom για ζαλάδες, Inderal για ταχυκαρδίες, αντιφλεγμονώδη για πόνους. Εν τέλει κάποιος γιατρός θα προτείνει ότι πρόκειται για ψυχοσωματικά συμπτώματα, και οι θεραπευόμενοι θα καταλήξουν σε ψυχιατρικά φάρμακα.

Για όσους αναζητούν πιο φυσικές λύσεις, η ψυχοθεραπεία βοηθά τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει ριζικά το άγχος και τη θλίψη, οδηγώντας σε εξάλειψη των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Συμπληρωματικά η ομοιοπαθητική και ο βελονισμός σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να προσφέρουν λύσεις.

Πως μπορούν να φύγουν τα ψυχοσωματικά

Η ψυχοθεραπεία είναι η καλύτερη θεραπευτική επιλογή για να φύγουν τα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Η ψυχοθεραπεία βοηθά τους ασθενείς να μάθουν νέους τρόπους διαχείρισης και επίλυσης των προβλημάτων τους και να μπορούν να καταλαβαίνουν τι έχει να πει το σώμα μέσα από τα σωματικά συμπτώματα. Οι ασθενείς στην ψυχοθεραπεία μαθαίνουν να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους και να αναγνωρίζουν και να αλλάζουν μοτίβα συμπεριφοράς τα οποία έχουν αρνητική επίδραση στην σωματική και ψυχική τους υγεία και ευεξία.

Είναι καλό να μιλήσετε με τον γιατρό σας πριν ξεκινήσετε οποιαδήποτε θεραπεία. Θα μπορεί να ανατρέξει στο ιατρικό ιστορικό σας και να σας δώσει οδηγίες για να φροντίσετε για την ανακούφιση των σωματικών συμπτωμάτων σας και να σας προτείνει τρόπους διαχείρισης των ψυχολογικών συμπτωμάτων.