Η ψυχοθεραπεία προκαλεί αλλαγές στον εγκέφαλο

Ψυχοθεραπεία και αλλαγές στον εγκέφαλο

Πολλοί άνθρωποι που σκέφτονται να ξεκινήσουν ψυχοθεραπεία, αναρωτούνται για το πως η ψυχοθεραπεία μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα. Και πως ακριβώς δουλεύει η ψυχοθεραπεία και καταφέρνει να μειώσει τα συμπτώματα του άγχους και της κατάθλιψης, ενώ και βοηθά στη βελτίωση των σχέσεων και της ζωή τους; Αυτές οι ερωτήσεις δεν είναι τόσο απλές. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους η ψυχοθεραπεία βοηθά τους ανθρώπους και πολλοί τύποι ψυχοθεραπείας. Η ψυχοθεραπεία (θεραπεία συζήτησης) μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να μάθουν να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις που εμφανίζονται στη ζωή τους και να αποκτήσουν δεξιότητες για τη διαχείριση των συμπτωμάτων και την βελτίωση των σχέσεων. Οι ψυχοθεραπευτές μπορούν να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να αποκτήσουν αυτογνωσία και να αναγνωρίσουν τις συμπεριφορές που τους περιορίζουν. Μπορούν επίσης να υποστηρίξουν, να αξιολογήσουν και να παρέμβουν ώστε να βοηθήσουν τους ανθρώπους που έχουν βιώσει κάποιο ψυχικό τραύμα.

Η ψυχοθεραπεία είναι αποδεδειγμένα αποτελεσματική. Υπάρχουν πολλές μελέτες, οι οποίες δείχνουν ότι είναι εξίσου αποτελεσματική με τα αντικαταθλιπτικά για τους ανθρώπους που πάσχουν από μείζονα κατάθλιψη και άγχος. Επιπλέον, τα άτομα που κάνουν ψυχοθεραπεία έχουν τις μισές πιθανότητες να υποτροπιάσουν μετά το τέλος της θεραπείας. Τα οφέλη της ψυχοθεραπείας είναι μακροχρόνια.

Η φαρμακευτική αγωγή χορηγείται αρκετά συχνά στα άτομα που υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος, και έχει τη δική της θέση στη θεραπεία των ψυχικών νόσων. Γνωρίζουμε ότι τα φάρμακα μπορούν να αλλάξουν ή να διορθώσουν την ανισορροπία των χημικών ουσιών του εγκεφάλου που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη, με αποτέλεσμα την μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, του άγχους, των κρίσεων πανικού και άλλων ψυχικών διαταραχών. Οι αλλαγές που γίνονται στον εγκέφαλο ανακουφίζουν από τα συμπτώματα τους ανθρώπους, αλλά υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί να επιφέρει αλλαγές στον εγκέφαλο που μειώνουν τα συμπτώματα, χωρίς τις πιθανές παρενέργειες της φαρμακευτικής αγωγής.

Ο εγκέφαλός μας αλλάζει και προσαρμόζεται

Ίσως να αναρωτιέστε πως λειτουργεί η ψυχοθεραπεία, ποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση έχει τα καλύτερα αποτελέσματα και τι αλλαγές συμβαίνουν στον εγκέφαλο. Τις τελευταίες δεκαετίες, ένας αριθμός μελετών έχει δείξει ότι η ψυχοθεραπεία, προκαλεί αλλαγές στον εγκέφαλο. Σε μελέτες εξετάστηκαν ποια τμήματα του εγκεφάλου επηρεάστηκαν κατά τη διάρκεια και μετά την διαδικασία της ψυχοθεραπείας, και πως αυτές οι αλλαγές οδήγησαν στη μείωση των συμπτωμάτων και συνολικά στη βελτίωση της λειτουργικότητας των ασθενών. Ξέρουμε ότι τα συμπεριφορικά συμπτώματα προέρχονται από τον εγκέφαλο, για αυτό με την ψυχοθεραπεία δουλεύουμε ώστε να αλλάξουν ή να διορθωθούν οι ισορροπίες των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου. Για πολλά χρόνια, αυτό μπορούσε να επιτευχθεί με την φαρμακευτική αγωγή ή την ηλεκτροσπασμοθεραπεία. Ωστόσο, η εμπειρία μας έχει δείξει ότι οι υποκειμενικές εμπειρίες επίσης αλλάζουν τον εγκέφαλο.

Ο εγκέφαλος μας επηρεάζεται από τις εμπειρίες μας, και αντίστροφα, οι εμπειρίες μας επηρεάζουν τον εγκέφαλό μας.

Ένα παράδειγμα της σχέσης μεταξύ των εμπειριών μας και της λειτουργίας του εγκεφάλου μας είναι η εμπειρία ενός ψυχικού τραύματος. Το τραυματικό στρες αλλάζει όχι μόνο τη χημεία του εγκεφάλου, αλλά επίσης και τη δομή του εγκεφάλου. Οι περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζονται και αλλάζουν από ένα ψυχικό τραύμα περιλαμβάνουν την αμυγδαλή, τον ιππόκαμπο και τον προμετωπιαίο φλοιό. Η κορτιζόλη και η νορεπινεφρίνη, που παίζουν σημαντικό ρόλο στη μνήμη και στην απόκριση στο στρες, μπορούν επίσης να μεταβληθούν εξαιτίας ενός ψυχικού τραύματος. Ένα ακόμη παράδειγμα για το πώς οι εμπειρίες μας αλλάζουν τον εγκέφαλό μας είναι ότι ο εγκέφαλος μας αλλάζει κάθε φορά που μαθαίνει κάτι καινούργιο. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι όταν μαθαίνουμε κάτι καινούργιο, οι συνάψεις μεταξύ των νευρώνων στον εγκέφαλο ενισχύονται. Αυτό συμβαίνει επειδή η διαδικασία της μάθησης γίνεται στο φλοιό του εγκεφάλου στην περιοχή που ελέγχει τη μακροπρόθεσμη μνήμη.

Η ικανότητα του εγκεφάλου μας να αλλάζει και να προσαρμόζεται ανάλογα με τις εμπειρίες μας έχει να κάνει με αυτό που αποκαλείται “πλαστικότητα των νευρώνων” (νευροπλαστικότητα) ή αλλιώς προσαρμοστικότητα. Παλιότερα οι άνθρωποι πίστευαν ότι ο εγκέφαλος σταματά να αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία, αλλά σήμερα γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος συνεχίζει να αναπτύσσεται και να αλλάζει κατά τη διάρκεια όλης της ζωής μας. Όσο μεγαλώνουμε, ο εγκέφαλος μας δημιουργεί νέες νευρωνικές συνάψεις και νέες συνδέσεις. Οι νευρώνες που χρησιμοποιούνται πιο συχνά τείνουν να δημιουργούν ισχυρότερες συνδέσεις. Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να μάθουμε πως μπορούμε να αλλάξουμε αυτή τη διαδικασία και ποιες συνδέσεις χρειάζεται να ενισχύσουμε. Η μάθηση, οι εμπειρίες, η μνήμη, το τραύμα ή η εγκεφαλική βλάβη μπορούν να προκαλέσουν χημικές ή δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Αν όμως οι εμπειρίες της ζωής όπως το τραύμα ή η μάθηση κάτι καινούργιου μπορούν να αλλάζουν τη δομή και τη χημεία του εγκεφάλου, τι συμβαίνει με την εμπειρία της ψυχοθεραπείας;

Εγκέφαλος και Ψυχοθεραπεία

Με την εξέλιξη της τεχνολογίας μπορούμε πλέον να δούμε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο σε πραγματικό χρόνο. Με τη βοήθεια αυτών των εργαλείων μπορούμε να δούμε τη ροή του αίματος, την εγκεφαλική δραστηριότητα, τη χημεία και τη δομή του εγκεφάλου. Μπορούμε λοιπόν να δούμε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας. Μια τέτοια μελέτη έδειξε ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί να αλλάξει τον εγκέφαλο με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που προκαλείται από τα αντικαταθλιπτικά (τους επιλεκτικούς αναστολείς της σεροτονίνης SSRIs).

Η ψυχοθεραπεία ίσως να μοιάζει ότι είναι “απλά μια συζήτηση” μεταξύ ψυχοθεραπευτή και θεραπευόμενου για τα προβλήματα και τα συμπτώματα σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολλά περισσότερα αυτά που συμβαίνουν.

Συχνά, η ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται στην αναγνώριση και στην αλλαγή του τρόπου σκέψης και των πεποιθήσεων που προκαλούν προβλήματα στη λειτουργικότητα και στις σχέσεις. Μερικές φορές, ο τρόπος σκέψης είναι αυτόματος και ασυνείδητος που δεν τον παρατηρούμε καν. Πόσο συχνά σκέφτεστε για τη σκέψη σας; Οι σκέψεις συχνά οδηγούν σε συναισθήματα και αυτά με τη σειρά τους σε συμπεριφορές. Η κατάθλιψη είναι ένα παράδειγμα. Οι καταθλιπτικές σκέψεις αυξάνουν τα καταθλιπτικά συναισθήματα, τα οποία οδηγούν σε συμπεριφορές απόσυρσης και απομόνωσης. Τα συναισθήματα της κατάθλιψης μας λένε να μείνουμε στο κρεβάτι και να καλυφθούμε με τα σκεπάσματα. Σε περιπτώσεις σοβαρής μείζονος κατάθλιψης, η φαρμακευτική αγωγή ίσως να είναι αναγκαία για να βοηθηθούν οι άνθρωποι ώστε να μπορούν να κάνουν ψυχοθεραπεία, αλλά η ψυχοθεραπεία μπορεί επίσης να αλλάξει τη λειτουργία του εγκεφάλου και την ανισορροπία που συμβάλλει στην καταθλιπτική διάθεση.

Όταν ο τρόπος σκέψης μας είναι τοξικός, αγχωτικός, καταθλιπτικός ή αρνητικός τείνουμε να λειτουργούμε με βάση την “επιβίωση”.Αυτές οι σκέψεις όταν είναι επαναλαμβανόμενες δημιουργούν βαθιά μονοπάτια στον εγκέφαλο που ενισχύονται κάθε φορά που κάνουμε αρνητικές σκέψεις. Με την ψυχοθεραπεία οι θεραπευόμενοι καταφέρνουν να επεξεργαστούν τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματά τους, ώστε να μπορέσουν να έχουν μία χαρούμενη ζωή.

Ψυχοθεραπεία και αλλαγές στον εγκέφαλο

Η ψυχοθεραπεία μπορεί επίσης να προκαλέσει αλλαγές στον εγκέφαλο των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν φοβίες ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD) περιλαμβάνουν επίμονες και δυσάρεστες σκέψεις ή εικόνες (ιδεοληψίες) και/ή επαναλαμβανόμενες (ψυχαναγκαστικές) συμπεριφορές, όπως το πλύσιμο των χεριών ή ο έλεγχος για διάφορα πράγματα. Αυτά τα συμπτώματα ίσως να προκαλούνται από ανωμαλίες στα επίπεδα της σεροτονίνης ή την υπερδραστηριότητα σε κάποιες περιοχές του εγκεφάλου. Με την ψυχοθεραπεία μειώνεται η υπερδραστηριότητα αυτών των περιοχών με αποτέλεσμα να μειώνονται οι ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές. Επίσης με την ψυχοθεραπεία μειώνεται η λειτουργία του μεταιχμιακού συστήματος του εγκεφάλου σε ανθρώπους με κάποια φοβία.

Αυτές οι αλλαγές στον εγκέφαλο είναι όμοιες με τις αλλαγές που προκαλούνται από τα αντικαταθλιπτικά (τους επιλεκτικούς αναστολείς της σεροτονίνης SSRIs). Με την ψυχοθεραπεία παρατηρούνται αλλαγές στον εγκέφαλο και μείωση των συμπτωμάτων σε ανθρώπους με κατάθλιψη. Ωστόσο, αυτές οι αλλαγές είναι διαφορετικής φύσεως από αυτές που προκαλούνται από τους SSRIs. Αυτό σημαίνει ότι η ψυχοθεραπεία δρα με διαφορετικό τρόπο από ότι η φαρμακευτική αγωγή, αλλά προσφέρει ανακούφιση από τα επώδυνα ψυχολογικά συμπτώματα της κατάθλιψης και μακροχρόνια έχει περισσότερα οφέλη.

Υπάρχουν διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικές διαταραχές και διαφορετικές αντιδράσεις στις ποικίλες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια μπορούν να ωφεληθούν από την ψυχοθεραπεία, αλλά η παράλληλη φαρμακευτική αγωγή είναι τις περισσότερες φορές απαραίτητη. Για πολλούς ανθρώπους, ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής είναι η καλύτερη θεραπευτική προσέγγιση. Στις περιπτώσεις όπου είναι απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή, η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να λαμβάνει λιγότερα φάρμακα ή μικρότερες δόσεις φαρμάκων, και έτσι να έχει λιγότερες παρενέργειες.

Σε μια μελέτη σε ασθενείς με κατάθλιψη, υπήρχαν δύο ομάδες, εκείνοι που ελάμβαναν φαρμακευτική αγωγή και έκαναν εντατική ατομική ψυχοθεραπεία, και μία δεύτερη όπου έκαναν απλώς υποστηρικτικές συνεδρίες των 20 λεπτών και λάμβαναν και φαρμακευτική αγωγή. Η μελέτη έδειξε ότι το 71% των ασθενών στην ομάδα που έκανε ατομική ψυχοθεραπεία είχε σημαντική μείωση των συμπτωμάτων, συγκριτικά με το 50% της ομάδας που έκανε τις απλές υποστηρικτικές συνεδρίες. Μετά από δώδεκα μήνες παρακολούθησης, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα άτομα που έκαναν ατομική ψυχοθεραπεία είχαν μεγαλύτερη μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης.