Ψυχοθεραπεία για τη Σχιζοφρένεια

Σχιζοφρένεια και Ψυχοθεραπεία

Η σχιζοφρένεια (ψυχωσική συνδρομή) συνήθως εμφανίζεται κατά τη τρίτη δεκαετία της ζωής. Το πρώτο ψυχωσικό επειδόδιο εμφανίζεται λοιπόν συνήθως σε ηλικίες 20-30 ετών, αλλά και κατά τη διάρκεια της πρώιμης ενηλικίωσης – στο τέλος της εφηβείας. Είναι μία νόσος από την οποία πάσχει το 1% του πληθυσμού, επηρεάζει περισσότερο τους άνδρες από τις γυναίκες και θεωρείται μια χρόνια ασθένεια, για την οποία οι ασθενείς χρειάζεται να παίρνουν αγωγή εφ’όρου ζωής.

Η βασική θεραπεία για την σχιζοφρένεια είναι η φαρμακευτική αγωγή (αντιψυχωσικά φάρμακα). Δυστυχώς η συμμόρφωση στην φαρμακευτική αγωγή είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις με την θεραπεία της σχιζοφρένειας. Οι άνθρωποι οι οποίοι ζουν με αυτή την διαταραχή συχνά αποφασίζουν να διακόψουν την φαρμακευτική τους αγωγή, είτε λόγω των παρενεργειών της φαρμακευτικής αγωγής, είτε λόγω της έλλειψης εναισθησίας (επειδή “αισθάνονται καλά”), με αποτέλεσμα συνέπειες όχι μόνο για το ίδιο το άτομο αλλά και για τους φίλους και για την οικογένεια.

Τα τελευταία χρόνια, μια νέα θεραπευτική επιλογή είναι διαθέσιμη για να βοηθήσει στο θέμα της συμμόρφωσης στη φαρμακευτική αγωγή. Ονομάζεται “θεραπείας μακράς δράσης” (LAT) ή “ενέσεις μακράς δράσης” (LAI), και είναι φάρμακα που χορηγούνται στους ασθενείς με ένεση. Μια ένεση μπορεί να γίνει σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος κάθε λίγες εβδομάδες, για παράδειγμα 1-2 φορές το μήνα, και έχουν την ίδια αποτελεσματικότητα με τα φάρμακα που λαμβάνονται από το στόμα.

Ενώ η φαρμακευτική αγωγή βοηθά στον έλεγχο των συμπτωμάτων και της ψύχωσης που σχετίζεται με την σχιζοφρένεια (π.χ. παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις), πολύ συχνά δεν βελτιώνει ιδιαίτερα την ποιότητα ζωής, καθώς δεν είναι αρκετή για να βοηθήσει το άτομο να βρει δουλειά, να είναι κοινωνικό, να βελτιώσει τις δεξιότητές του, και να επικοινωνεί και να συνεργάζεται καλά με τους άλλους ανθρώπους. Η αδυναμία εργασίας και κοινωνικών σχέσεων συχνά συνδέονται με αυτή την διαταραχή, αλλά δεν είναι αναγκαστικό να είναι έτσι. Αν το άτομο βρει την κατάλληλη θεραπεία και δεσμευτεί σε αυτή, μπορεί να ζει μια χαρούμενη και επιτυχημένη ζωή. Η επιτυχία στη θεραπεία της σχιζοφρένειας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την συστηματική φαρμακευτική αγωγή και μια μακροχρόνια δέσμευση στις ψυχοθεραπευτικές, ψυχοκοινωνικές ή υποστηρικτικές θεραπείες.

Τα άτομα που αντιμετωπίζουν την εμφάνιση της σχιζοφρένειας για πρώτη φορά στη ζωή τους έχουν ανάγκη όλη την υποστήριξη από την οικογένεια, τους φίλους και την κοινωνία. Τα αρχικά στάδια της ανάρρωσης από τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας μπορεί να είναι μια εξαιρετικά μοναχική εμπειρία.

Με την υποστήριξη της οικογένειας, και την κατανόηση και την αποφασιστικότητα του ιδίου, κάποιος που πάσχει από σχιζοφρένεια μπορεί να έχει μια καλή ποιότητα ζωής. Αλλά η σταθερότητα με αυτή την διαταραχή σημαίνει συμμόρφωση στην θεραπεία που σχεδιάζεται από το θεραπευόμενο και τον ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή. Η ξαφνική διακοπή της φαρμακευτικής θεραπείας χωρίς τις οδηγίες του ψυχιάτρου οδηγεί στις περισσότερες περιπτώσεις σε υποτροπή των συμπτωμάτων που σχετίζονται με την σχιζοφρένεια.

Μορφές ψυχοθεραπείας και σχιζοφρένεια

Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η ψυχοθεραπεία δεν παίζει σημαντικό ρόλο στην θεραπεία της σχιζοφρένειας, πολλές μελέτες υποστηρίζουν το αντίθετο, όπως δείχνει και η κλινική μας εμπειρία.

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2015, για παράδειγμα, έδειξε ότι οι άνθρωποι που βιώνουν το πρώτο επεισόδιο ψύχωσης (τυπικά στην δεκαετία των 20-30 ετών) έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα όταν εφαρμόζεται μια πολύπλευρη θεραπευτική προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή συμπεριλαμβάνει ψυχοθεραπεία, χαμηλές δόσεις αντιψυχωσικών φαρμάκων, εκπαίδευση της οικογένειας και υποστήριξη, διαχείριση της κατάστασης, εκπαιδευτική και εργασιακή υποστήριξη.

Σε συνδυασμό με τη συνετή φαρμακευτική αγωγή, η ψυχοθεραπεία έχει πολλαπλά οφέλη. Μεταξύ των άλλων μπορεί να βοηθήσει το άτομο στην διαχείριση των όσων του συμβαίνουν, στην εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, κοινωνικών ικανοτήτων, μπορεί να υποστηρίξει όλες τις δραστηριότητές του και την επίτευξη των στόχων του στη ζωή, και στο να μην εγκαταλείψει την φαρμακευτική θεραπεία. Η ψυχοθεραπεία συμπεριλαμβάνει συμβουλευτική, ψυχοεκπαίδευση, ενθάρρυνση.

Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια συχνά δυσκολεύονται σε συνηθισμένες καθημερινές δραστηριότητες όπως το μαγείρεμα και η προσωπική περιποίηση, και πρωτίστως στην επικοινωνία με ανθρώπους, είτε στην οικογένειά τους, στη δουλειά τους αλλά και στην καθημερινότητα γενικότερα. Η ψυχοθεραπεία ή η θεραπεία αποκατάστασης μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να ανακτήσει την αυτοπεποίθησή του ώστε να φροντίζει τον εαυτό του και να ζει μια πιο γεμάτη ζωή.

Η ομαδική ψυχοθεραπεία, συνδυαστικά με τα φάρμακα, έχει καλύτερα αποτελέσματα από ότι η φαρμακευτική αγωγή από μόνη της, ειδικά στους ασθενείς με σχιζοφρένεια εκτός νοσοκομείου. Τα θετικά αποτελέσματα είναι πιο πιθανά όταν η ομαδική ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται σε πραγματικά-ρεαλιστικά γεγονότα, προβλήματα και σχέσεις, κοινωνικούς και επαγγελματικούς ρόλους και αλληλεπιδράσεις, συζήτηση για την φαρμακευτική αγωγή και τις παρενέργειες ή κάποια ψυχαγωγική δραστηριότητα ή πρακτική εργασία. Αυτή η υποστηρικτική ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική στην μείωση της κοινωνικής απομόνωσης.

Η οικογενειακή ψυχοθεραπεία μπορεί να μειώσει σημαντικά τα ποσοστά υποτροπής. Σε οικογένειες με υψηλά επίπεδα στρες (“εκφραζόμενο συναίσθημα”), οι ασθενείς που λαμβάνουν θεραπεία για σχιζοφρένεια υποτροπιάζουν σε ποσοστό 50-60% τον πρώτο χρόνο εκτός νοσοκομείου. Η υποστηρικτική οικογενειακή ψυχοθεραπεία μειώνει το ποσοστό υποτροπής κάτω από το 10%. Αυτού του τύπου η ψυχοθεραπεία εξετάζει τις συμπεριφορές της οικογένειας που χαρακτηρίζονται από εμπλοκή και παρεμβατικότητα, την επικριτική στάση προς τον ασθενή, τις υπερπροστατευτικές τάσεις ελέγχου και αντιμετώπισης του ως μικρού παιδιού. Η ψυχοθεραπεία ενθαρρύνει την οικογένεια να συζητά για κάθε πρόβλημα που προκύπτει, την φύση του προβλήματος, να σκεφτούν εναλλακτικές λύσεις, να επιλέξουν και να αποφασίσουν συναινετικά την καλύτερη λύση.

Η θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης που βασίζεται στην ενσυνειδητότητα έχει εφαρμοστεί σε πολλές περιπτώσεις, περιλαμβανομένης της ψύχωσης. Κύριος στόχος της δεν είναι η άμεση μείωση των ψυχωτικών συμπτωμάτων, αλλά η μείωση του ψυχικού πόνου του ασθενή ενισχύοντας την ικανότητα του να ανέχεται τα ψυχωτικά συμπτώματα, αυξάνοντας την επίγνωση και την αποδοχή της παρουσίας τους. Με την κατάλληλη επίγνωση, μπορούν να μειώσουν την επίδραση των συμπτωμάτων και να τα διαχειριστούν.

Η γνωστική αποκατάσταση (CR) είναι μια βραχεία παρέμβαση για την ενίσχυση των γνωστικών ικανοτήτων που απαιτούνται για την καθημερινή κοινωνική/επαγγελματική λειτουργικότητα των ατόμων με σχιζοφρένεια, όπως η χρήση υπολογιστή. Οι CR παρεμβάσεις βοηθούν επίσης στην έλλειψη κινήτρου και στα συναισθηματικά ελλείμματα που επικρατούν στην σχιζοφρένεια. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η βραχεία γνωστική ψυχοθεραπεία μπορεί να αλλάξει τις συνάψεις των νευρώνων. Δεν είναι ξεκάθαρο βέβαια, εάν αυτές οι βελτιώσεις στην λειτουργία του εγκεφάλου είναι διαρκείς ή μεταφράζονται σε λειτουργικό επίπεδο.

Ομοίως, η γνωστική προσαρμοστική ψυχοθεραπεία στοχεύει σε γνωστικούς φραγμούς της σχιζοφρένειας που παρεμβαίνουν στην καθημερινή λειτουργικότητα, όπως η απάθεια, η παρορμητικότητα και στις δυσκολίες λήψης αποφάσεων για την επίλυση προβλημάτων που προκύπτουν. Περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενες επισκέψεις στο σπίτι του ασθενή. Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων, ο ψυχοθεραπευτής θα αναπτύξει τρόπους να βοηθήσει τον ασθενή να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες του. Για παράδειγμα, μπορεί να τακτοποιούν μαζί τα πράγματα στο σπίτι του ασθενή, να φτιάχνουν λίστες/υπενθυμίσεις, ή άλλες δραστηριότητες ρουτίνας με τον ασθενή.

Εντατική ψυχοθεραπεία και θεραπεία σχιζοφρένειας

Παρόλο που αρκετοί άνθρωποι οι οποίοι υποφέρουν από ψυχωτικά συμπτώματα κατανοούν τη σημασία του να λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή (και υπομένουν τις άλλοτε μικρότερες και άλλοτε μεγαλύτερες παρενέργειές της, αντί να βασανίζονται από τα συμπτώματα της ψύχωσης) είναι σημαντικό να είναι αυτόνομοι όσο είναι αυτό εφικτό και να υποστηρίζονται στην ζωή τους. Στα σωστά χέρια, η εντατική ψυχοθεραπεία μπορεί τελικά να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ανακούφιση και ορισμένες φορές στη θεραπεία της σχιζοφρένειας. Λέγοντας ανακούφιση εννοούμε την διακοπή των παραληρητικών ιδεών, των παραισθήσεων και των ψευδαισθήσεων, παράλληλα με μια σταδιακή σταθεροποίηση της φαρμακευτικής αγωγής, με τα καλά αποτελέσματα να διαρκούν- ακόμη και χωρίς συνεχή ψυχοθεραπεία.

Από την οπτική γωνία της ψυχιατρικής, οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια απλά υποφέρουν από μια νόσο του εγκεφάλου. Φυσικά, η βιολογία παίζει σημαντικό ρόλο στην αποδιοργάνωση του ασθενούς, και οι περισσότεροι ασθενείς περιορίζονται στο να παίρνουν φαρμακευτική αγωγή, από το να εμβαθύνουν στις εσωτερικές διεργασίες, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Είναι βοηθητικό στη θεραπεία των ψυχωτικών ασθενών να προσπαθήσουμε να τους βοηθήσουμε να κατανοήσουν τις αλληγορίες και τους συμβολισμούς των ψευδαισθήσεων και των παραισθήσεών τους και τη ρίζα των παραληρητικών ιδεών τους. Είναι σημαντικό να δούμε την συμβολική σημασία αυτών των φαινομένων, καθώς και την συναισθηματική κατάσταση που συνοδεύει αυτά τα ψυχωτικά φαινόμενα. Επίσης ιδιαίτερη σημασία χρειάζεται να δοθεί σε επώδυνα και τραυματικά γεγονότα. Μέσα από την εστιασμένη ψυχοθεραπεία η γνωστική και συναισθηματική λειτουργία βελτιώνεται, μειώνεται η δόση της φαρμακευτικής αγωγής και μερικές φορές μπορεί να διακοπεί. Για κάποιους ψυχωτικούς ασθενείς, υπάρχει ελπίδα για ανακούφιση και μερικές φορές, πλήρη ΘΕΡΑΠΕΙΑ μέσω της εντατικής ψυχοθεραπείας σε συνδυασμό με άλλα θεραπευτικά εργαλεία (EMDR και ομοιοπαθητική) στα χέρια ενός ειδικού και έμπειρου ψυχιάτρου-ψυχοθεραπευτή.

Δυστυχώς η κοινή θέση στην ψυχιατρική είναι ότι τα άτομα που έχουν ψύχωση δεν είναι καλοί υποψήφιοι για ψυχοθεραπεία, επειδή η κατάστασή τους παρεμβαίνει στην ικανότητα τους να αξιοποιήσουν την ψυχοθεραπευτική δουλειά. Αυτό όμως δεν αφορά ΟΛΟΥΣ τους ασθενείς με σχιζοφρένεια, καθώς υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που μπορούν να ωφεληθούν σε τεράστιο βαθμό. Σε πολλές περιπτώσεις, τα άτομα με επεισοδιακή (παροδική) ή ακόμα και χρόνια ψύχωση, είναι ικανά να βοηθηθούν από την ψυχοθεραπεία για να χτίσουν τις ζωές τους, με όλες τις προκλήσεις που θα εμφανιστούν.