Συναισθήματα

Συναισθήματα - ποια είναι η αξία τους;

Είναι αδύνατο να φανταστεί κάποιος τη ζωή χωρίς συναισθήματα. Τα συναισθήματα μας είναι ο θησαυρός μας, η χαρά που νιώθουμε κοντά στους αγαπημένους μας, η διασκέδαση μετά από μια έξοδο με τους φίλους μας. Ακόμη και τα αρνητικά συναισθήματα είναι σημαντικά, όπως η θλίψη όταν χάνουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο, ο θυμός όταν παραβιάζονται τα όρια μας, ο φόβος όταν αντιμετωπίζουμε μια τρομακτική κατάσταση, οι ενοχές ή η ντροπή. Τα συναισθήματα δίνουν χρώμα στις εμπειρίες της ζωής μας.

Στην πραγματικότητα, τα συναισθήματα έχουν πολύ σημαντικούς ρόλους στη ζωή των ανθρώπων και αποτελούν πεδίο έρευνας στην ψυχολογία. Τα συναισθήματα διαμορφώνουν αυτό που είμαστε, τις σχέσεις μας με τους άλλους και πως συμπεριφερόμαστε στις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις. Τα συναισθήματα δίνουν νόημα στις εμπειρίες μας, χωρίς συναισθήματα οι εμπειρίες θα ήταν απλά γεγονότα. Τα συναισθήματα βοηθούν στην ισορροπία των διαπροσωπικών σχέσεων και παίζουν κύριο ρόλο στη διαμόρφωση της κοινωνίας.

Τα συναισθήματα παίζουν κύριο ρόλο στη ζωή μας καθώς έχουν σημαντικές λειτουργίες. Αυτές οι λειτουργίες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, τις ενδοπροσωπικές, τις διαπροσωπικές και τις κοινωνικές και πολιτισμικές λειτουργίες των συναισθημάτων. Οι ενδοπροσωπικές λειτουργίες των συναισθημάτων περιγράφουν τον ρόλο που παίζουν τα συναισθήματα μέσα μας. Οι διαπροσωπικές λειτουργίες των συναισθημάτων περιγράφουν το νόημα των συναισθημάτων στις σχέσεις μας με τους άλλους. Και οι κοινωνικές και πολιτισμικές λειτουργίες των συναισθημάτων περιγράφουν το ρόλο και το νόημα των συναισθημάτων στη διατήρηση και στην αποτελεσματική λειτουργία της κοινωνίας και του πολιτισμού. Όπως βλέπουμε τα συναισθήματα μας επηρεάζουν σε ατομικό επίπεδο, επηρεάζουν τις σχέσεις μας με τους άλλους και την κοινωνία.

Ενδοπροσωπικές λειτουργίες των συναισθημάτων

1. Τα συναισθήματα μας βοηθούν να ενεργούμε γρήγορα με ελάχιστη συνειδητή επίγνωση

Τα συναισθήματα είναι γρήγορα συστήματα επεξεργασίας των πληροφοριών που μας βοηθούν να ενεργούμε με ελάχιστη σκέψη. Τα συναισθήματα μας βοηθούν να προσαρμοστούμε στα προβλήματα που προκύπτουν γρήγορα και με ελάχιστη συνειδητή επίγνωση. Αν δεν έχουμε συναισθήματα, δεν μπορούμε να πάρουμε γρήγορες αποφάσεις σχετικά με το τι θα φάμε ή πως θα προσεγγίσουμε μια κατάσταση. Για παράδειγμα, αν πιούμε χαλασμένο γάλα έχει αρνητικές συνέπειες στην υγεία μας. Το συναίσθημα της αηδίας, ωστόσο, μας βοηθά να μην το καταναλώσουμε.

Αυτή η αντίδραση είναι προσαρμοστική γιατί βοηθά στην επιβίωση μας και μας επιτρέπει να αντιδράσουμε άμεσα χωρίς σκέψη. Σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι ανάγκη να σκεφτούμε πολύ και να υπολογίσουμε τα υπέρ και τα κατά, γιατί μπορεί αυτό να μας κοστίσει τη ζωή. Τα συναισθήματα μας βοηθούν να αντιδράσουμε χωρίς να χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ.

2. Τα συναισθήματα προετοιμάζουν το σώμα για άμεση δράση

Τα συναισθήματα μας προετοιμάζουν για δράση.  Όταν ενεργοποιούνται τα συναισθήματα οργανώνουν συστήματα όπως η αντίληψη, η προσοχή, η μάθηση, η μνήμη, το κίνητρο, οι φυσιολογικές αντιδράσεις, οι κινήσεις και οι αποφάσεις. Τα συναισθήματα ταυτόχρονα ενεργοποιούν συγκεκριμένα συστήματα και απενεργοποιούν άλλα, ώστε να αποτρέψουν το χάος των ανταγωνιστικών συστημάτων την ίδια στιγμή, και επιτρέπουν τον συντονισμό των αντιδράσεων στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα.

Για παράδειγμα, όταν νιώθουμε φοβισμένοι, το σώμα μας προσωρινά σταματά τις διαδικασίες του πεπτικού, και αυτό οδηγεί σε ξηροστομία, η ροή του αίματος είναι δυσανάλογη στο μισό κάτω μέρος του σώματος, το οπτικό πεδίο διευρύνεται και το σώμα προετοιμάζεται να τραπεί σε φυγή. Τα συναισθήματα ενεργοποιούν ένα σύστημα που περιλαμβάνει μια υποκειμενική εμπειρία, συμπεριφορές, φυσιολογικές αντιδράσεις, αντιδράσεις με σκοπό συγκεκριμένη δράση. Ο όρος συναίσθημα είναι στην πραγματικότητα μια μεταφορά για αυτές τις αντιδράσεις.

Μια ακόμη λανθασμένη αντίληψη για τα συναισθήματα, είναι η πεποίθηση ότι τα συναισθήματα πάντα οδηγούν σε δράση. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Το συναίσθημα προετοιμάζει το σώμα για δράση, αλλά το αν θα αντιδράσει κάποιος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.

3. Τα συναισθήματα επηρεάζουν τις σκέψεις

Τα συναισθήματα έχουν άμεση σχέση με τις σκέψεις και τις αναμνήσεις. Οι αναμνήσεις δεν είναι απλά γεγονότα που αποθηκεύονται στον εγκέφαλο μας, χρωματίζονται από τα συναισθήματα που νιώθουμε όταν συμβαίνουν αυτά τα γεγονότα. Τα συναισθήματα λειτουργούν ως κόλλα που συνδέει αυτά τα γεγονότα στο μυαλό μας. Για αυτό είναι πιο εύκολο να θυμηθούμε ευχάριστα πράγματα όταν είμαστε χαρούμενοι, και δυσάρεστα όταν είμαστε θλιμμένοι. Τα συναισθήματα αποτελούν τη συναισθηματική βάση για τις αξίες και τις πεποιθήσεις που έχουμε για τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω μας.

Χωρίς συναισθήματα αυτές οι αξίες και οι πεποιθήσεις δεν έχουν νόημα. Τα συναισθήματα επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης μας, κάποιες φορές με εποικοδομητικό τρόπο, κάποιες φορές αντιπαραγωγικά. Είναι δύσκολο να σκεφτούμε καθαρά όταν νιώθουμε έντονα συναισθήματα αλλά είναι εύκολο όταν δεν μας κατακλύζουν τα συναισθήματα.

4. Τα συναισθήματα παρακινούν τις μελλοντικές μας συμπεριφορές

Επειδή τα συναισθήματα προετοιμάζουν το σώμα μας για άμεση δράση, επηρεάζουν τις σκέψεις και το πως νιώθουμε, μας δίνουν κίνητρο για μελλοντικές συμπεριφορές. Όλοι μας θέλουμε να νιώθουμε χαρά, περηφάνια για τα επιτεύγματα μας. Την ίδια στιγμή, δουλεύουμε πολύ σκληρά για να αποφύγουμε τα δυνατά αρνητικά συναισθήματα. Τα συναισθήματα όχι μόνο επηρεάζουν άμεσα τις πράξεις μας αλλά μας παρακινούν για μελλοντικές συμπεριφορές.

Διαπροσωπικές λειτουργίες των συναισθημάτων

Τα συναισθήματα μας μπορεί να εκφράζονται λεκτικά και μη λεκτικά, μέσα από τις εκφράσεις του προσώπου, τον τόνο της φωνής, τις χειρονομίες, την στάση του σώματος και τις κινήσεις. Συνεχώς εκφράζουμε τα συναισθήματα μας όταν αλληλεπιδρούμε με τους άλλους, και οι άλλοι κρίνουν αυτές τις συναισθηματικές εκφράσεις. Τα συναισθήματα έχουν αξία για τους άλλους και επηρεάζουν τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις. Τα συναισθήματα μας βοηθούν να επικοινωνήσουμε με τους άλλους για όσα νιώθουμε, τις προθέσεις μας και το περιβάλλον. Επειδή τα συναισθήματα έχουν αυτή την επικοινωνιακή αξία, βοηθούν στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων.

1. Οι συναισθηματικές εκφράσεις διευκολύνουν συγκεκριμένες συμπεριφορές

Επειδή η έκφραση των συναισθημάτων με τις εκφράσεις του προσώπου είναι παγκόσμιος τρόπος επικοινωνίας, περιέχει πληροφορίες όχι μόνο για τις προθέσεις ενός ανθρώπου αλλά και για τη συμπεριφορά του. Αυτές οι πληροφορίες επηρεάζουν τις αντιδράσεις του αποδέκτη. Οι άνθρωποι παρατηρούν τις εκφράσεις φόβου, θυμού. Ακόμη και η υποσυνείδητη παρουσία του χαμόγελου επηρεάζει τους άλλους.

2. Οι συναισθηματικές εκφράσεις δείχνουν τη φύση των διαπροσωπικών σχέσεων

Οι συναισθηματικές εκφράσεις δίνουν πληροφορίες για τη φύση των σχέσεων. Κάποιες μελέτες που έχουν γίνει σε παντρεμένα ζευγάρια δείχνουν ότι όταν δεν έχουν βρεθεί για 24 ώρες μπορεί να κάνουν συζητήσεις για θέματα της καθημερινότητας, η περιφρόνηση των ανδρών και η απελπισία των γυναικών είναι δείκτες των προβλημάτων στο γάμο.

3. Οι συναισθηματικές εκφράσεις δίνουν κίνητρο για επιθυμητές κοινωνικές συμπεριφορές

Η έκφραση των συναισθημάτων μέσα από τις εκφράσεις του προσώπου είναι σημαντικοί ρυθμιστές των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Για παράδειγμα ,τα βρέφη ψάχνουν για πληροφορίες από τους άλλους για να ξεκαθαρίσουν μια κατάσταση και χρησιμοποιούν αυτές τις πληροφορίες για να αντιδράσουν. Όταν ένα μωρό βλέπει τη μαμά του να χαμογελάει και να βάζει ένα παιχνίδι στο κρεβάτι για να το προσελκύσει, αυτό ξεκινά αμέσως να μπουσουλά προς το μέρος της μαμάς. Οι αντιδράσεις του μωρού διαφέρουν όταν η μαμά παίρνει διαφορετικές εκφράσεις.

Κοινωνικές και πολιτισμικές λειτουργίες των συναισθημάτων

Αν σκεφτείτε πόσα πράγματα θεωρούμε δεδομένα στη ζωή μας, θα καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι η σύγχρονη ζωή περιλαμβάνει πολλές ομάδες ανθρώπων που λειτουργούν μαζί.

Η ανθρώπινη κοινωνική ζωή είναι πολύπλοκη. Όλοι μας είμαστε μέλη σε διάφορες ομάδες, έχουμε πολλαπλούς κοινωνικούς ρόλους, κανόνες και προσδοκίες, και μετακινούμαστε γρήγορα μέσα και έξω από τις πολλαπλές ομάδες στις οποίες είμαστε μέλη. Η κοινωνική ζωή του καθενός είναι μοναδική, καθώς μένουμε σε πόλεις με ανθρώπους με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο. Αυτό μπορεί να δημιουργεί κοινωνικό χάος, αν δεν έχουμε καλά οργανωμένες τις σχέσεις μας.

Μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες της κουλτούρας είναι να παρέχει τον αναγκαίο συντονισμό και οργάνωση. Οι άνθρωποι όλων των ομάδων μπορούν να αλληλεπιδρούν ώστε να αποτρέπουν το κοινωνικό χάος. Η κουλτούρα παρέχει πληροφορίες στα μέλη της, ώστε να ικανοποιούν τις βασικές τους ανάγκες για επιβίωση, ευτυχία και ευεξία.

Η μετάδοση της κουλτούρας είναι πολύ σημαντική. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους γίνεται η μετάδοση του πολιτισμού είναι μέσω της ανάπτυξης των κοσμοθεωριών (αξίες, πεποιθήσεις, κανόνες) που έχουν σχέση με τα συναισθήματα. Οι κοσμοθεωρίες που έχουν σχέση με τα συναισθήματα παρέχουν καθοδήγηση για τα επιθυμητά συναισθήματα που διευκολύνουν τους κανόνες και ρυθμίζουν τις συμπεριφορές και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Το πολιτισμικό μας υπόβαθρο μας υποδεικνύει ποια συναισθήματα είναι ιδανικά και ποια δεν είναι. Η μετάδοση του πολιτισμού γίνεται από γενιά σε γενιά, μέσα από βιβλία, ταινίες, μουσική.

Ο πολιτισμός επίσης μας δίνει πληροφορίες σχετικά με το τι κάνουμε με τα συναισθήματα μας, πως τα διαχειριζόμαστε ή τα τροποποιούμε, όταν τα βιώνουμε. Ένας από τους τρόπους για την διαχείριση των συναισθηματικών εκφράσεων είναι οι κανόνες πολιτισμικής επίδειξης. Αυτούς τους κανόνες τους μαθαίνουμε από την παιδική ηλικία και συμβάλλουν στη διαχείριση και στην τροποποίηση των συναισθηματικών εκφράσεων σύμφωνα με τις κοινωνικές συνθήκες. Μαθαίνουμε να λέμε, ʺτα αγόρια δεν κλαίνεʺ ή να γελάμε στα αστεία του εργοδότη μας ακόμη και αν δεν μας αρέσουν. Η κουλτούρα επηρεάζει το πως οι άνθρωποι βιώνουν τα συναισθήματα.

Επειδή μια από τις κύριες λειτουργίες της κουλτούρας είναι να διατηρεί την κοινωνική τάξη ώστε να διασφαλίσει την αποτελεσματικότητα της ομάδας και έτσι την επιβίωση, τις κοσμοθεωρίες, τους κανόνες, τις οδηγίες. Οι κανόνες που αφορούν το συναίσθημα και τη ρύθμιση του σε όλους τους πολιτισμούς εξυπηρετούν έναν στόχο, να διασφαλίζουν την κοινωνική τάξη. Οι κοσμοθεωρίες και οι κανόνες βοηθούν να διαχειριζόμαστε και να τροποποιούμε τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις (και τις συμπεριφορές).

Έτσι, μαθαίνουμε ποιες συμπεριφορές είναι κοινωνικά αποδεκτές και ποιες όχι, και αυτό μειώνει την κοινωνική πολυπλοκότητα και αυξάνει την κοινωνική τάξη, αποφεύγοντας το κοινωνικό χάος.  Όλα αυτά μας επιτρέπουν να ζούμε σχετικά αρμονικά σε ομάδες. Αν δεν υπήρχαν οι κανόνες για τα συναισθήματα, όλοι μας θα εκφράζαμε τα συναισθήματα μας με όλους τους τρόπους και θα συμπεριφερόμασταν με απρόβλεπτους τρόπους. Έτσι, θα ήταν πολύ δύσκολο να λειτουργήσει μια κοινωνία αποτελεσματικά. Τα συναισθήματα παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιτυχημένη λειτουργικότητα της κοινωνίας.