Σύνδρομο σεροτονίνης

Σύνδρομο σεροτονίνης

Το σύνδρομο σεροτονίνης (σεροτονινεργικό σύνδρομο) είναι μια επείγουσα και δυνητικά επικίνδυνη για τη ζωή αντίδραση που προκύπτει από την υπερβολική διέγερση των κεντρικών (εγκέφαλος) και περιφερικών υποδοχέων σεροτονίνης. Η συχνότητα του συνδρόμου δεν είναι γνωστή, καθώς οι πιο ήπιες περιπτώσεις μάλλον διαφεύγουν της διάγνωσης, ωστόσο θεωρείται σχετικά μη συχνό. Γίνεται όμως αρκετός λόγος για το σύνδρομο αυτό, καθώς συμπεριλαμβάνεται στο φύλλο παρενεργειών των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, με αποτέλεσμα να απασχολεί τους ασθενείς.

Τι είναι η σεροτονίνη

Η σεροτονίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής, μια χημική ουσία που παράγεται στα νευρικά κύτταρα στον εγκέφαλό σας και σε άλλες περιοχές του σώματός σας (όπως το γαστρεντερικό σύστημα) και επιτρέπει στα νευρικά κύτταρα να επικοινωνούν μεταξύ τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να λάβουν με ασφάλεια φάρμακα που επηρεάζουν τη σεροτονίνη (σεροτονινεργικά φάρμακα) όταν συνταγογραφούνται στην κατάλληλη δόση και υπό την καθοδήγηση ενός ειδικού ψυχιάτρου. Το σύνδρομο σεροτονίνης μπορεί να συμβεί όταν ξεκινάτε ένα νέο φάρμακο ή αν παίρνετε μεγάλη δόση ενός φαρμάκου που αυξάνει το επίπεδο σεροτονίνης.

Το σύνδρομο σεροτονίνης αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1960, μετά την κυκλοφορία των πρώτων αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Σήμερα, είναι διαθέσιμα πολλά και διαφορετικά φάρμακα εκτός των αντικαταθλιπτικών που επηρεάζουν τη σεροτονίνη και ο συνδυασμός αυτών έχει κάνει το σύνδρομο σεροτονίνης πιο συχνό.

Τι προκαλεί το σύνδρομο σεροτονίνης;

Η υπερβολική αύξηση των επιπέδων σεροτονίνης οδηγεί στο σύνδρομο σεροτονίνης. Αυτή η αύξηση της σεροτονίνης μπορεί να παρατηρηθεί εάν κανείς παίρνει μεγάλες ποσότητες από ένα ή περισσότερα φάρμακα, φυτικά προϊόντα ή συμπληρώματα που επηρεάζουν τα επίπεδα της σεροτονίνης.

Η πολυφαρμακία (δηλαδή η χρήση πολλαπλών φαρμάκων), αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης συνδρόμου σεροτονίνης λόγω της πιθανότητας αλληλεπιδράσεων με τα φάρμακα και των αθροιστικών επιδράσεων των φαρμάκων με σεροτονινεργική δράση. Το σύνδρομο σεροτονίνης μπορεί να παρατηρηθεί σε άτομα κάθε ηλικίας, ωστόσο οι ηλικιωμένοι είναι πιο ευάλωτοι καθώς είναι πιο πιθανό να λαμβάνουν πολλαπλά φάρμακα και να έχουν φαρμακοκινητικές αλλαγές που σχετίζονται με τη γήρανση.

Σύνδρομο σεροτονίνης - συμπτώματα

Τα συμπτώματα λόγω υπερβολικής σεροτονίνης συνήθως ξεκινούν μέσα σε λίγες ώρες από τη λήψη ενός νέου φαρμάκου που επηρεάζει τα επίπεδα σεροτονίνης ή την αύξηση της δόσης ενός φαρμάκου που ήδη παίρνετε. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων (περίπου το 75%) όσοι εμφανίζουν το σύνδρομο σεροτονίνης θα εμφανίσουν συμπτώματα εντός 24 ωρών από την έναρξη, την προσθήκη ή την αύξηση της δόσης ενός σεροτονινεργικού φαρμάκου ή άλλης ουσίας, ενώ σε ένα 25% περιπτώσεων ξεκινούν εντός μίας εβδομάδας από την έναρξη του υπεύθυνου φαρμάκου.

Τα παραπάνω οδηγούν σε συμπτώματα των παρακάτω κατηγοριών, αναλόγως της βαρύτητας:

• Μεταβολές συμπεριφοράς: διέγερση, ψυχοκινητική ανησυχία, υπομανία, σύγχυση
• Νευρομυϊκή υπερδραστηριότητα: τρόμος, κλόνος, αύξηση τενόντιων αντανακλαστικών, αυξημένοι εντερικοί ήχοι
• Υπερδραστηριότητα Αυτονόμου Νευρικού Συστήματος: εφίδρωση, μυδρίαση, υπερυρεξία, ταχυκαρδία, υπέρταση

Έτσι λοιπόν το σύνδρομο σεροτονίνης μπορεί να προκαλέσει ήπια συμπτώματα (όπως διάρροια ή ναυτία) έως σοβαρά συμπτώματα (όπως υψηλό πυρετό ή επιληπτικές κρίσεις). Εάν δεν εντοπιστεί και αντιμετωπιστεί σωστά, το σύνδρομο σεροτονίνης μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές επιπλοκές, όπως επιληπτικές κρίσεις, ραβδομυόλυση, μεταβολική οξέωση, νεφρική ανεπάρκεια, καρδιακή ανεπάρκεια και διάχυτη ενδαγγειακή πήξη. Επειδή είναι δυνητικά θανατηφόρο, πρέπει να αναγνωριστεί και αντιμετωπιστεί γρήγορα.

Τα αντιπυρετικά (όπως η παρακεταμόλη) είναι αναποτελεσματικά στον έλεγχο του πυρετού επειδή είναι η αυξημένη μυϊκή δραστηριότητα που προκαλεί υπερθερμία στο σύνδρομο υπερβολικής σεροτονίνης.

Ποια είναι η θεραπεία για το σύνδρομο σεροτονίνης;

Η θεραπεία εξαρτάται από τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων:

• Ήπια συμπτώματα: oι περισσότερες περιπτώσεις συνδρόμου σεροτονίνης είναι ήπιες και τα συμπτώματα υποχωρούν με την διακοπή των υπεύθυνων φαρμάκων ή τη μείωση της δόσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις η θεραπεία είναι η υποστηρικτική φροντίδα και χορήγηση βενζοδιαζεπινών (Stedon, Tavor) που βοηθούν στον έλεγχο των μυϊκών συσπάσεων και την ανησυχία. Η διακοπή του φαρμάκου ή η αλλαγή της δόσης συνήθως εξαφανίζει τα συμπτώματα εντός 24 έως 72 ωρών.
• Μέτρια συμπτώματα: εάν τα συμπτώματά σας είναι μέτρια, μπορεί να χρειαστεί παρακολούθηση στο νοσοκομείο για τουλάχιστον 24 ώρες για να βεβαιωθεί κανείς ότι τα συμπτώματά βελτιώνονται με τη θεραπεία. Μπορεί να χρειαστεί ενυδάτωση (ενδοφλεβίως) και ηλεκτρολύτες.
• Σοβαρά συμπτώματα: εάν τα συμπτώματά σας είναι σοβαρά, μπορεί να χρειαστεί χορήγηση κρυπτοεπταδίνης (ανταγωνιστής σεροτονίνης) και ολανζαπίνης (έχει επίσης ανταγωνιστική δράση) ή χλωροπρομαζίνη παρεντερικώς, ακόμα και εισαγωγή στη μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) και διασωλήνωση.

Εφόσον αναγνωριστεί και αντιμετωπιστεί εγκαίρως η οξεία φάση του συνδρόμου σεροτονίνης, η πρόγνωση είναι καλή, καθώς οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις γενικά δεν είναι σημαντικές και οι περισσότεροι ασθενείς δεν εμφανίζουν μόνιμα συμπτώματα μόλις υποχωρήσει το σύνδρομο.

Ωστόσο, σε σοβαρές περιπτώσεις, όπου η κατάσταση δεν αντιμετωπίζεται γρήγορα, το σύνδρομο σεροτονίνης μπορεί να είναι απειλητικό για τη ζωή και μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη βλάβη οργάνων ή ακόμα και θάνατο.

Σύνδρομο σεροτονίνης - διάγνωση

Η διάγνωση του συνδρόμου σεροτονίνης συχνά τίθεται εξ'άποκλεισμού άλλων οργανικών παθήσεων, όπως του κακοήθους νευροληπτικού συνδρόμου, της τοξικότητας αντιχολινεργικών και της κακοήθους υπερθερμίας, τα οποία μπορεί όλα να παρουσιάζονται με παρόμοια συμπτώματα.

Η διάγνωση για το σύνδρομο σεροτονίνης τίθεται κλινικά. Απαιτείται προσεκτική καταγραφή του ιστορικού, έλεγχο όλων των φαρμάκων που παίρνει ο ασθενής, καθώς και μία προσεκτική φυσική εξέταση. Δεν υπάρχει μία ειδική αιματολογική εξέταση για τη διάγνωση του συνδρόμου. Ο γενικότερος εργαστηριακός έλεγχος αναδεικνύει τα παρακάτω:

• Αύξηση CPK
• Λευκοκυτάρρωση
• Αύξηση ηπατικών ενζύμων
• Υπονατριαιμία
• Υπομαγνησιαιμία
• Υπερασβεστιαιμία

Σημειώνεται πως η εξέταση για τη σεροτονίνη αίματος δεν είναι χρήσιμη στη διάγνωση για το σύνδρομο σεροτονίνης.

Ποια φάρμακα και ουσίες μπορούν να προκαλέσουν σύνδρομο σεροτονίνης;

1. Αντικαταθλιπτικά

Τα αντικαταθλιπτικά είναι τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα που επηρεάζουν τα επίπεδα σεροτονίνης. Όταν εμπλέκονται στο σύνδρομο σεροτονίνης, χρησιμοποιούνται συχνά παράλληλα με άλλα σεροτονινεργικά φάρμακα που θεραπεύουν άλλες καταστάσεις, όπως για παράδειγμα φάρμακα για την ημικρανία ή αναλγητικά φάρμακα.

Οι κατηγορίες αντικαταθλιπτικών φαρμάκων που μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα σεροτονίνης περιλαμβάνουν:

• Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI): η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει όλα τα SSRI, όπως για παράδειγμα την φλουοξετίνη (Ladose), σιταλοπράμη (Seropram), σερτραλίνη (Zoloft), παροξετίνη (Seroxat), εσιταλοπράμη (Escitalopram), κα. Αυτή η κατηγορία φαρμάκων είναι η πιο κοινή κατηγορία αντικαταθλιπτικών που εμπλέκεται στο σύνδρομο σεροτονίνης λόγω της ευρείας χρήσης τους.
• Αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης (SNRI): αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει την ντουλοξετίνη (Cymbalta), βενλαφαξίνη (Efexor).
• Άλλα αντικαταθλιπτικά που επηρεάζουν τη σεροτονίνη: αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει τη νεφαζοδόνη (Dutokin) και την τραζοδόνη (Trittico).
• Αναστολέας επαναπρόσληψης νορεπινεφρίνης: Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει τη βουπροπιόνη (Wellbutrin).
• Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCA): όπως αμιτριπτυλίνη, κλομιπραμίνη (Anafranil), νορτριπτυλίνη, δεσιπραμίνη, δοξεπίνη, ιμιπραμίνη και τριμιπραμίνη.
• Αναστολείς μονοαμινοξειδάσης (ΜΑΟΙ): μπορούν να έχουν σημαντική επίδραση, όμως αυτά τα φάρμακα δεν κυκλοφορούν ούτε χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα.

2. Άλλα φάρμακα

Άλλα φάρμακα εκτός από τα αντικαταθλιπτικά μπορούν επίσης να επηρεάσουν τα επίπεδα σεροτονίνης. Αυτά τα φάρμακα χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση καταστάσεων όπως:

• Σταθεροποίηση διάθεσης: Λίθιο (Lithiofor)
• Πόνος: φάρμακα που περιλαμβάνουν οπιοειδή όπως η τραμαδόλη, η μεπεριδίνη, η ταπενταδόλη, η υδροκωδόνη, η οξυκωδόνη, η φεντανύλη και η μεθαδόνη.
• Βήχας: τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα για τον βήχα και το κρυολόγημα που περιέχουν δεξτρομεθορφάνη μπορεί να επηρεάσουν τα επίπεδα σεροτονίνης.
• Ημικρανία: οι τριπτάνες που περιλαμβάνουν την αλμοτριπτάνη Axert, την ελετριπτάνη, τη φροβατριπτάνη, τη ριζατριπτάνη (Maxalt), τη σουματριπτάνη και τη ζολμιτριπτάνη. Τα άτομα που λαμβάνουν τριπτάνες και παράλληλα αντικαταθλιπτικά SSRI ή SNRI, θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά, ειδικά αμέσως μετά την έναρξη ενός φαρμάκου ή την αύξηση της δοσολογίας του.
• Αντιϊκά για HIV/AIDS: ριτοναβίρη (Norvir).
• Αντιβιοτικό: λινεζολίδη (Zyvoxid).
• Φάρμακα κατά της ναυτίας: μετοκλοπραμίδη (Primperan), γρανισετρόνη, δροπεριδόλη και ονδανσετρόνη.
• Γενικότερα φάρμακα που είναι αναστολείς των ενζύμων CYP2D6 και CYP3A4.

3. Φυτικά προϊόντα, συμπληρώματα και ουσίες

Άλλα φυτικά συμπληρώματα και εξαρτησιογόνες ουσίες που επηρεάζουν τα επίπεδα σεροτονίνης και θα μπορούσαν να προκαλέσουν σύνδρομο σεροτονίνης περιλαμβάνουν:

• Βότανα: αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν Ginseng, St. John’s wort (βαλσαμόχορτο), Syrian Rue και μοσχοκάρυδο.
• Εξαρτησιογόνες και παράνομες ουσίες: αυτές οι ουσίες περιλαμβάνουν το LSD, κοκαΐνη, αμφεταμίνες και μεθαμφεταμίνες (MDMA, Ecstasy, κα).
• Συμπλήρωματα διατροφής: Τρυπτοφάνη, SAM-e (S-αδενοσυλομεθειονίνη)