Τεχνικές διαχείρισης πένθους

Τεχνικές διαχείρισης πένθους και της απώλειας

Κανείς δεν είναι προετοιμασμένος για το πένθος, τα έντονα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις ανησυχίες και τον πόνο που προκαλεί. Αλλά μέσα από τη διαδικασία του πένθους, μπορούμε να ζήσουμε ξανά. Μας επιτρέπει να βγούμε από το σκοτάδι της θλίψης και να επιστρέψουμε στο φως. Η διαχείριση του πένθους απαιτεί κουράγιο και υπομονή ώστε να προσαρμοστεί κάποιος στην απώλεια του αγαπημένου του προσώπου. Υπάρχουν ωστόσο τεχνικές για τη διαχείριση της απώλειας και του πένθους που μπορούν να βοηθήσουν και να επιταχύνουν τη διαδικασία.

Η ζωή μετά από μια απώλεια είναι πολύ διαφορετική. Ωστόσο, η επούλωση είναι εφικτή. Ο κάθε άνθρωπος που βιώνει μια απώλεια έχει να αντιμετωπίσει τρεις προκλήσεις:

• Να αποδεχτεί ότι η απώλεια είναι πραγματική.
• Να επεξεργαστεί τον πόνο που προκαλεί το πένθος.
• Να προσαρμοστεί σε ένα κόσμο χωρίς τον αποθανών.

Κατανοήστε τα συναισθήματα του πένθους

Όταν πενθείτε, είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι τα συναισθήματά σας είναι φυσιολογικά, ακόμη και αν οι άλλοι άνθρωποι γύρω σας δεν συμφωνούν με αυτό. Δεν υπάρχει ένας τρόπος για να πενθήσει κάποιος και ο καθένας πενθεί με το δικό του, μοναδικό τρόπο.

Σίγουρα, θα έχετε ακούσει για τα πέντε στάδια του πένθους, την άρνηση, το θυμό, τη διαπραγμάτευση, την κατάθλιψη και την αποδοχή. Μπορεί να βιώσετε όλα αυτά τα στάδια, κανένα από αυτά ή κάποια από αυτά.

Η άρνηση είναι συνήθως το πρώτο στάδιο, όπου ένα άτομο νιώθει σοκ, μούδιασμα και απομονώνεται από τους άλλους για να αντιμετωπίσει το πένθος. Η άρνηση πρέπει να αντιμετωπιστεί κατάματα, καθώς συνήθως είναι το πρώτο βήμα στη διαδικασία του πένθους και στην επούλωση.

Πολλοί άνθρωποι μπορεί να δεσμεύονται στην αρνητική συζήτηση με τον εαυτό τους και να πιστεύουν ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν αυτή τη δυσκολία. Οι σκέψεις όπως, "Δεν μπορώ να το αντέξω αυτό" ή "Δεν είμαι αρκετά δυνατός" είναι απλά ιστορίες που λένε στον εαυτό τους. Αυτές οι σκέψεις δημιουργούν αμφιβολίες και φυσικά δεν αντικατοπτρίζουν την ικανότητα επούλωσης.

Δώστε χρόνο στον εαυτό σας να αντιμετωπίσει τα συναισθήματα του πένθους

Μπορεί να είναι δελεαστικό να αποσπάτε τον εαυτό σας από τα συναισθήματά σας και να συνεχίζετε κανονικά τη ζωή σας, αλλά τα συναισθήματα πένθους μπορεί να εμφανιστούν με τον πιο απροσδόκητο τρόπο σε ανύποπτο χρόνο. Αποδεχτείτε τα συναισθήματά σας και δώστε χρόνο στον εαυτό σας να πενθήσει.  Πάρτε χρόνο, μακριά από τις ευθύνες, τις υποχρεώσεις και τους περισπασμούς.

Αναγνωρίστε τις διαφορετικές αντιδράσεις στο πένθος

Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, το πένθος διαφέρει για τον κάθε άνθρωπο και επηρεάζει την ψυχή και το σώμα.

Σωματικές αντιδράσεις στο πένθος

Όταν κάποιος ακούει για σωματικές αντιδράσεις, το μυαλό του πάει αμέσως στο κλάμα, που είναι μια άμεση αντίδραση. Το κλάμα μπορεί να προκύπτει απολύτως φυσιολογικά σε κάποιους ή να μην συμβεί σε άλλους.

Κάποιοι άνθρωποι κλαίνε, άλλοι χάνουν την όρεξή τους άλλοι νιώθουν εξουθενωμένοι και δεν μπορούν να κοιμηθούν, άλλοι έχουν έντονους πονοκεφάλους, πόνους και ναυτία.

Στη διάρκεια του πένθους είναι ζωτικής σημασίας να φροντίζετε τον εαυτό σας, να κοιμάστε καλά, να τρώτε σωστά.

Κοινωνικές αντιδράσεις στο πένθος

Μπορεί καθημερινά να σας κατακλύζουν μηνύματα συμπαράστασης και υποστήριξης, αλλά όταν ο πόνος είναι έντονος μπορεί να νιώθετε δύσκολο να απαντήσετε. Είναι απολύτως κατανοητό να μην θέλετε να βγαίνετε έξω και να βλέπετε κόσμο για λίγο καιρό, ειδικά αν νιώθετε πίεση να φαίνεστε γενναίοι.

Είναι πολύ σημαντικό να περάσετε λίγο χρόνο μόνοι σας, αλλά μην απομονώνεστε από τους στενούς σας φίλους και την οικογένειά σας, καθώς αυτό μπορεί να είναι καταστροφικό για εσάς.

Ψυχικές αντιδράσεις στο πένθος

Πολλοί άνθρωποι νιώθουν σύγχυση, δεν μπορούν να σκεφτούν καθαρά και η ψυχική τους υγεία εμφανίζει προβλήματα.

Συναισθηματικές αντιδράσεις στο πένθος

Μπορεί να πιστεύετε ότι το κλάμα είναι μια συναισθηματική αντίδραση. Αλλά στην πραγματικότητα είναι μια σωματική αντίδραση στα συναισθήματα που νιώθετε. Η θλίψη, η λύπη, η κατάθλιψη, οι ενοχές, η μοναξιά, ακόμη και ο θυμός συχνά εκδηλώνονται στα πρώιμα στάδια του πένθους. Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζετε αυτά τα συναισθήματα, αλλά να μην νιώθετε άσχημα για αυτά.

Κατανοώντας το πένθος

Το πένθος που συνδέεται με το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να επηρεάζει την συναισθηματική, την ψυχολογική και την σωματική μας ευημερία. Ο θάνατος συνήθως είναι ένα δύσκολο και άβολο θέμα συζήτησης. Παρά το γεγονός ότι είναι αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής, οι περισσότεροι άνθρωποι ξοδεύουν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους για να αγνοούν, να αποφεύγουν και να αρνούνται το αναπόφευκτο. Οι περισσότεροι από εμάς αντιλαμβανόμαστε το πένθος σαν μια έντονη αίσθηση θλίψης ή ως συναισθηματικό πόνο που υποχωρεί με την πάροδο του χρόνου. Αναμένουμε τα δάκρυα, τα αντικρουόμενα συναισθήματα και την ικανότητα να σταθούμε ξανά στα πόδια μας.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το πένθος μπορεί να είναι γλυκόπικρο. Μπορεί να είναι μια μεταμορφωτική εμπειρία. Ο καθένας βιώνει το πένθος διαφορετικά. Δεν υπάρχει ιδανικός τρόπος για να πενθήσει κάποιος. Η διαδικασία του πένθους χρειάζεται χρόνο. Η επούλωση συμβαίνει σταδιακά και είναι σημαντικό να είστε υπομονετικοί με τον εαυτό σας.

Το πένθος είναι απρόβλεπτο

Σύμφωνα με τις μελέτες, το πένθος είναι μια γραμμική διαδικασία που περιλαμβάνει διαφορετικά στάδια, που πρέπει κάποιος να βιώσει ώστε να προχωρήσει στη συναισθηματική επούλωση. Αυτά τα στάδια είναι η άρνηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η κατάθλιψη και η αποδοχή. Σύμφωνα με αυτή την λογική, ο κάθε άνθρωπος πρέπει να δουλεύει κάθε στάδιο ώστε να επουλωθεί πλήρως. Μερικοί άνθρωποι βιώνουν κάποια στάδια, άλλοι βιώνουν τα στάδια χωρίς συγκεκριμένη σειρά. Ενώ υπάρχουν και άλλοι που αντιμετωπίζουν το πένθος χωρίς να βιώνουν κανένα από αυτά τα στάδια.

Το πένθος δεν μπαίνει σε καλούπια. Είναι απρόβλεπτο. Δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος για να πενθήσει κάποιος. Το πένθος είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια. Αν και δεν υπάρχουν εγγυημένοι τρόποι που κάνουν το πένθος πιο εύκολο, υπάρχουν κάποιες στρατηγικές που βοηθούν να αποδεχτείτε την απώλεια.

Τεχνικές διαχείρισης του πένθους και της απώλειας

1. Αναγνωρίστε τα συναισθήματά σας

Το πένθος είναι μια απόλυτα προσωπική εμπειρία. Η απώλεια επηρεάζει τον καθένα με διαφορετικούς τρόπους. Κάποια κοινά συναισθήματα που βιώνει κάποιος όταν πενθεί περιλαμβάνουν:

• Άρνηση και δυσπιστία
• Σοκ και σύγχυση
• Θλίψη και λαχτάρα
• Θυμό
• Ενοχές
• Απελπισία

Η διάθεση μπορεί να παρουσιάζει διακυμάνσεις, τη μια στιγμή μπορεί κάποιος να νιώθει ότι θα τρελαθεί ή ότι ζει έναν κακό όνειρο, αλλά πρέπει να κατανοεί ότι τα συναισθήματά του είναι απολύτως φυσιολογικά, ειδικά στα πρώιμα στάδια του πένθους. Πρέπει να είναι ευγενικός και υπομονετικός με τον εαυτό του. Με τον καιρό, η διάθεσή του θα είναι πιο σταθερή και τα συναισθήματα λιγότερο ασταθή. Είναι σημαντικό ένα άτομο που πενθεί να αναγνωρίζει τα συναισθήματα του. Η αυτεπίγνωση βοηθά στην διαχείριση του πένθους.

2. Μιλήστε σε κάποιον

Αντί να απομονώνεστε, μιλήστε στους δικούς σας ανθρώπους. Με αυτό τον τρόπο θα αρχίσετε να αποδέχεστε την κατάσταση και θα βρείτε το κουράγιο να προχωρήσετε. Η απώλεια ενός αγαπημένου σας μπορεί να αλλάξει την πορεία της ζωής σας αμετάκλητα. Η απουσία του αλλάζει την ιστορία της ζωής σας. Οι ρόλοι ξαφνικά αλλάζουν. Οι σχέσεις αλλάζουν Η ρουτίνα αλλάζει. Υπάρχει ένας άνθρωπος που λείπει, και κανείς δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει. Τώρα πρέπει να γράψετε ξανά την ιστορία της ζωής σας και να γιορτάσετε όλες τις όμορφες αναμνήσεις σας.

Το να μιλάτε σε κάποιον για την απώλεια που βιώνετε είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για να λάβετε την συναισθηματική υποστήριξη που τόσο έχετε ανάγκη. Μερικοί άνθρωποι δεν νιώθουν άνετα να ανοιχτούν και να κλάψουν μπροστά σε κάποιον. Όμως, είναι σημαντικό να μοιράζεστε την εμπειρία της απώλειας με τους άλλους. Με αυτό τον τρόπο θα βρείτε το θάρρος να αναγνωρίσετε τα συναισθήματά σας. Μην συσσωρεύετε μέσα σας όσα νιώθετε. Όταν καταπιέζετε τα συναισθήματά σας, αυτό σας οδηγεί στην απομόνωση.

3. Γράψτε ένα γράμμα στο άτομο που χάσατε

Αν έχετε χάσει ένα αγαπημένο σας πρόσωπο, προσπαθήστε να εκφράσετε τα συναισθήματά σας μέσα από ένα γράμμα. Αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι καθαρτική για την ψυχή σας.

4. Γράψτε σε ένα ημερολόγιο τις όμορφες αναμνήσεις

Σε ένα ημερολόγιο μπορείτε να γράφετε για τα συναισθήματά σας γενικότερα, αλλά και για οποιαδήποτε μορφή απώλειας. Για παράδειγμα, ακόμα και αν έχετε χάσει το σπίτι σας, μπορείτε να γράψετε για τις όμορφες αναμνήσεις και τις εμπειρίες σας σε αυτό και σίγουρα αυτό θα σας βοηθήσει να επικεντρωθείτε στα θετικά. Όταν βιώνετε την απώλεια ενός αγαπημένου σας ή ένα διαζύγιο, μπορείτε να γράψετε γιατί αγαπούσατε αυτό τον άνθρωπο και όλες τις χαρές που μοιραστήκατε.

5. Κατανοήστε ότι το πένθος επηρεάζει τον καθένα

Το πένθος δεν έχει να κάνει με την ηλικία. Τα παιδιά, οι έφηβοι και οι ενήλικες όλοι πενθούν. Αυτό είναι γεγονός και καλό είναι να το έχετε στο μυαλό σας. Φυσικά, ο κάθε άνθρωπος έχει το δικό του μοναδικό τρόπο να πενθεί. Δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος για το πένθος.

6. Μείνετε υγιείς στη διάρκεια του πένθους

Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι ένα ψυχοπιεστικό γεγονός που επηρεάζει όχι μόνο την συναισθηματική μας υγεία αλλά και την σωματική μας υγεία. Είναι σημαντικό να παραμένετε υγιείς αυτήν την περίοδο. Αν είστε σωματικά υγιείς, τότε θα μπορείτε να διαχειριστείτε καλύτερα το πένθος.

Τι μπορείτε να κάνετε για να διατηρήσετε την ευεξία σας;

1. Καθιερώστε μια απλή ρουτίνα

• Προσπαθήστε να κοιμάστε και να ξυπνάτε κάθε μέρα την ίδια ώρα
• Φάτε τα γεύματά σας ακόμη και αν δεν έχετε όρεξη
• Κάντε μια απλή δραστηριότητα κάθε μέρα

2. Μείνετε δραστήριοι και επικεντρωθείτε στην υγεία σας

• Προσπαθήστε να κάνετε εξωτερικές δραστηριότητες
• Περπατήστε όσο μπορείτε
• Περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ
• Καταναλώστε φρέσκα φρούτα και λαχανικά
• Κάντε πράγματα για τον εαυτό σας, η αυτοφροντίδα είναι πραγματικά σημαντική

3. Επισκεφθείτε το γιατρό σας

• Το πένθος προκαλεί έντονο στρες, έτσι είναι σημαντικό να μιλάτε με το γιατρό σας
• Μην παραμελείτε τα ραντεβού σας στον οδοντίατρο, στο γυναικολόγο

4. Διατηρήστε τις κοινωνικές σας επαφές

• Βρείτε ευκαιρίες να είστε μαζί με φίλους και μέλη της οικογένειάς σας
• Αποδεχτείτε τις προσκλήσεις για φαγητό και βόλτες
• Ζητήστε τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή αν θέλετε υποστήριξη

7. Πάρτε δύσκολες αποφάσεις

Ίσως να πρέπει να λάβετε πολλές αποφάσεις μετά το θάνατο ενός αγαπημένου σας. Κάποιες αποφάσεις αφορούν τα οικονομικά θέματα, τα κληρονομικά.

Οι αποφάσεις που προκαλούν στρες περιλαμβάνουν:

• Πότε πρέπει να τακτοποιήσετε τα πράγματα του αγαπημένου σας
• Πότε και αν θα βγάλετε τη βέρα σας
• Πότε θα επιστρέψετε στη δουλειά σας
• Πόσο συχνά θα επισκέπτεστε το κοιμητήριο
• Αν θα μετακομίσετε ή αν θα πουλήσετε το σπίτι σας

Όταν το πένθος είναι ακόμη νωπό, είναι δύσκολο κάποιος να σκεφτεί ξεκάθαρα για αυτά τα πράγματα επειδή τα συναισθήματα είναι έντονα. Ένας γενικός κανόνας είναι να αποφύγετε τις μεγάλες αποφάσεις τον πρώτο χρόνο, ειδικά αν αυτές οι αποφάσεις είναι μη αναστρέψιμες, και υπάρχει η πιθανότητα να μετανιώσετε για αυτές.

Αν πρέπει να πάρετε άμεσα μια απόφαση, φτιάξτε μια λίστα με τα υπέρ και τα κατά των επιλογών σας. Επικεντρωθείτε στις συνέπειες της απόφασής σας, και αναρωτηθείτε, "Μπορώ να ζήσω με αυτές τις συνέπειες;"

8. Τιμήστε τη μνήμη του αγαπημένου σας

Όταν κάποιος σημαντικός άνθρωπος στη ζωή μας πεθαίνει, είναι σημαντικό να κάνουμε πράγματα για να διατηρήσουμε μια σύνδεση μαζί του. Πολλές φορές οι άνθρωποι ανησυχούν ότι θα ξεχάσουν τη φωνή του αγαπημένου τους, το πρόσωπό τους ή τη μυρωδιά τους. Όλοι αυτοί οι φόβοι είναι φυσιολογικοί και βοηθούν να διατηρήσουμε μια σύνδεση με αυτό το ξεχωριστό άτομο.

Όταν κάποιος δουλεύει για να αντιμετωπίσει το πένθος αυτό δεν σημαίνει ότι ξεχνά,  αλλά ότι μαθαίνει να συνεχίζει να ζει με αυτή την απώλεια. Οι παρακάτω ερωτήσεις βοηθούν να διατηρήσετε μια σύνδεση με το αγαπημένο σας πρόσωπο:

• Τι μάθατε από αυτόν;
• Ποιες αρχές του είναι σημαντικές για εσάς σήμερα;
• Ποια είναι η ιστορία που μοιραστήκατε;
• Πώς θα θέλατε να τον θυμάστε;

9. Χρησιμοποιήστε την τεχνολογία

Η τεχνολογία είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για να διατηρήσετε μια σύνδεση, ειδικά για τις οικογένειες με μικρά παιδιά. Μπορείτε να φτιάξετε εικόνες για τα παιδιά ώστε να μάθουν για τους γονείς τους, τους παππούδες του ή άλλους φίλους και συγγενείς που έχουν πεθάνει.

10. Διαχειριστείτε τις γιορτές

Οι γιορτές είναι πολύ δύσκολες μετά το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου επειδή πριν ήταν στιγμές γεμάτες χαρά και τώρα προκαλούν θλίψη και μελαγχολία. Ανάλογα με το πόσο κοντά είναι οι γιορτές από το θάνατο του αγαπημένου σας, αυτό θα επηρεάσει την απόφασή σας να συμμετέχετε σε αυτές. Ίσως,  να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις στην οικογένεια για το πως μπορείτε να περάσετε τις γιορτές, πράγμα που κάνει πιο πολύπλοκη την κατάσταση.

Για να μπορέσετε να διαχειριστείτε τις γιορτές καλό είναι να έχετε ένα πλάνο:

• Μιλήστε με όλα τα μέλη της οικογένειας για τις γιορτές
• Σκεφτείτε αν θέλετε να κάνετε αλλαγές στο συνηθισμένο πρόγραμμα
• Μειώστε τις προσδοκίες σας για τις προετοιμασίες των γιορτών
• Μιλήστε με τους άλλους και πείτε τους ότι είναι απολύτως φυσιολογικό να νιώθετε θλίψη και να κλαίτε
• Επιτρέψτε στον εαυτό σας να απολαύσει τις γιορτές χωρίς ενοχές
• Τιμήστε το αγαπημένο σας πρόσωπο: τι του άρεσε να κάνει στις γιορτές;

11. Να είστε προετοιμασμένοι για την επανεμφάνιση του πένθους

Οι γιορτές, τα γενέθλια, οι επέτειοι είναι όλες στιγμές που το πένθος εμφανίζεται ξανά, ακόμη και χρόνια μετά την απώλεια. Για αυτό να είστε κατάλληλα προετοιμασμένοι να το αντιμετωπίσετε.

Περιπλεγμένο πένθος και κατάθλιψη

Η λαχτάρα για ένα άτομο που έχει πεθάνει, η συνεχής ενασχόληση με το θάνατο, τα συναισθήματα κενού και θλίψης, οι διεισδυτικές σκέψεις και η αδυναμία αποδοχής της απώλειας είναι συμπτώματα μιας κατάστασης που ονομάζεται περιπλεγμένο πένθος. Όταν το πένθος είναι έντονο, επηρεάζει την λειτουργικότητα του ατόμου, το οποίο δεν μπορεί να κάνει απλές δουλειές του σπιτιού , δεν μπορεί να φροντίσει την προσωπική του υγιεινή, δεν μπορεί να αποδώσει στη δουλειά. Αυτή η κατάσταση απαιτεί την βοήθεια ενός έμπειρου ψυχοθεραπευτή.

Η διαδικασία του πένθους μπορεί να προκαλεί πολλά συναισθήματα, κάποιος να έχει κακές και καλές μέρες, όμορφες και άσχημες στιγμές. Η κατάθλιψη, από την άλλη πλευρά, είναι το συνεχές και επίμονο συναίσθημα απελπισίας, κενού και ενοχών. Το περιπλεγμένο πένθος και η κατάθλιψη είναι σοβαρά θέματα ψυχικής υγείας που απαιτούν ειδική βοήθεια και υποστήριξη. Μην αναβάλλετε την αναζήτηση βοήθειας, καθώς αυτές οι καταστάσεις μπορεί να οδηγούν σε βαθιές συναισθηματικές πληγές, μακροχρόνια ψυχική βλάβη, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και ακόμη και αυτοκτονία. Να έχετε στο μυαλό σας ότι υπάρχουν πολλές διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές που θα σας βοηθήσουν να προχωρήσετε.

Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω ένα άτομο που πενθεί;

Αυτό που αρχικά μπορείτε να κάνετε είναι να υποστηρίξετε το δικό σας άνθρωπο τις πρώτες μέρες μετά την απώλεια. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε, να βοηθήσετε στην οργάνωση της κηδείας, να ειδοποιήσετε τους φίλους και άλλα μέλη της οικογένειας για το θάνατο, να φροντίσετε για κάποιες δουλειές του σπιτιού.

Φυσικά, υπάρχουν ουσιαστικά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε:

• Να είστε παρόντες στην κηδεία είναι το πρώτο βήμα για να αποδεχτείτε την απώλεια.
• Να ακούτε ενεργά, να ακούτε όχι μόνο με τα αυτιά αλλά με την καρδιά. Δώστε στο φίλο σας το χρόνο και το χώρο να εκφράσει το πένθος του. Μην τον διακόπτετε όταν μιλάει, αφήστε τον να ολοκληρώσει τις σκέψεις του.
• Αποδεχτείτε τα συναισθήματά του. Ακόμη και αν δεν μπορείτε να φανταστείτε πως νιώθει, ποτέ μην κάνετε υποδείξεις για το πως πρέπει ή δεν πρέπει να νιώθει. Το άτομο που πενθεί πρέπει να βρει ξανά τον εαυτό του, ενώ την ίδια στιγμή επεξεργάζεται τις αλλαγές στις πεποιθήσεις, στις αξίες και στις υποθέσεις για τον κόσμο.
• Μπορείτε να προσφέρετε την βοήθειά σας για πράγματα της καθημερινότητας. Να πληρώσετε τους λογαριασμούς, να πάτε στο σούπερ μάρκετ.
• Μπορείτε να τους κάνετε παρέα στο σπίτι ή στο κοιμητήριο όταν πηγαίνουν να αφήσουν λουλούδια και να κάνετε συζητήσεις.
• Να είστε παρόντες. Ακόμη και αν δεν ξέρετε τι να πείτε, όταν έχουν κάποιον δίπλα τους νιώθουν καλύτερα.