Τελομερή και ψυχικές διαταραχές

Τελομερή και Ψυχικές Διαταραχές

Τα τελευταία χρόνια οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει ισχυρή σύνδεση ανάμεσα στα τραύματα της παιδικής ηλικίας, το μειωμένο μήκος των τελομερών και τις διαταραχές ψυχικής υγείας όπως η διπολική διαταραχή και η σχιζοφρένεια. Τα τελομερή παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διάρκεια της ζωής μας.

Ρόλος των τελομερών

Η κυτταρική διαίρεση είναι ουσιαστική για τη ζωή και τα τελομερή παίζουν ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Τα τελομερή είναι προστατευτικά καλύμματα στα άκρα του DNA και  αποτελούν μια επαναλαμβανόμενη αλληλουχία νουκλεοτιδίων. Τα τελομερή προστατεύουν τα χρωμοσώματα από την βλάβη στη διάρκεια της διαίρεσης των κυττάρων, και προλαμβάνουν τη σύντηξη των χρωμοσωμάτων.

Κάθε φορά που συμβαίνει μια κυτταρική διαίρεση, το μήκος των τελομερών μειώνεται. Αυτή η μείωση συμβαίνει επειδή η DNA πολυμεράση, το ένζυμο που αντιγράφει το DNA, δεν μπορεί να αντιγράψει το άκρο του χρωμοσώματος. Μετά από κάθε διπλασιασμό, τα άκρα των χρωμοσωμάτων μειώνονται. Τελικά, φθάνουν σε ένα όριο όπου τα τελομερή είναι τόσο κοντά που δεν είναι πλέον εφικτή η διαίρεση. Ένα φυσιολογικό κύτταρο μπορεί να διαιρεθεί και να αντιγραφεί περίπου 40-60 φορές πριν οδηγηθεί στην απόπτωση.

Η μείωση του μήκους των τελομερών αναστέλλεται από ένα ένζυμο που ονομάζεται τελομεράση. Η τελομεράση ενώνει το τελομερικό DNA στα άκρα των τελομερών, αυξάνοντας το μήκος τους και εξουδετερώνοντας την συρρίκνωση που προκαλείται από την κυτταρική αντιγραφή.

Η μείωση του μήκους των τελομερών δεν είναι απαραίτητα κακή.  Ο οργανισμός μας λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε τα κύτταρά μας να πεθαίνουν φυσιολογικά. Όταν αυτή η διαδικασία δεν γίνεται σωστά, μια πιθανή συνέπεια είναι ο καρκίνος. Σε πολλές μορφές καρκίνου, το μήκος των τελομερών διατηρείται από την τελομεράση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα καρκινικά κύτταρα να μην πεθαίνουν επειδή η φυσιολογική διαδικασία απόπτωσης δεν συμβαίνει. Πολλές θεραπείες για τον καρκίνο στοχεύουν στην τελομεράση.

Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το μήκος των τελομερών αποτελεί σημαντικό παράγοντα κυτταρικής γήρανσης. Το μήκος των τελομερών συνδέεται άμεσα με τη διάρκεια ζωής.

Μια μελέτη έδειξε ότι το ψυχολογικό στρες συνδέεται με την μείωση του μήκους των τελομερών, τη μειωμένη δράση της τελομεράσης και τα υψηλά επίπεδα οξειδωτικού στρες. Το επίκεντρο έχει μετατοπιστεί από τα νοσήματα όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα στη σύνδεση ανάμεσα στην ψυχική υγεία, την αντιγραφή των κυττάρων και το μήκος των τελομερών.

Πώς το στρες επηρεάζει το μήκος των τελομερών; 

Οι δύο κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν το μήκος των τελομερών είναι η γήρανση και οι γενετικοί παράγοντες, αλλά το στρες είναι ένας πολύ σημαντικός προβλεπτικός δείκτης του μειωμένου μήκους των τελομερών. Ο τύπος του στρες καθορίζει πόσο μεγάλη θα είναι η επίδρασή του. Φαίνεται ότι η έκθεση σε δυσκολίες στην πρώιμη παιδική ηλικία όπως η παραμέληση, έχει την μεγαλύτερη επίδραση καθώς οι επιπτώσεις τους συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μηχανισμοί που διατηρούν το μικρό μήκος των τελομερών σε όλη τη διάρκεια της ζωής.

Οι ψυχοπιεστικοί παράγοντες που εμφανίζονται αργότερα στη ζωή έχουν επίσης σημαντική επίδραση. Η σχέση ανάμεσα στο στρες και στην κυτταρική γήρανση είναι ουσιαστική. Όταν εκθέτουμε το σώμα σας σε χρόνιο στρες για χρόνια, βλέπουμε τις επιδράσεις του στην φυσιολογική γήρανση, που είναι ότι κάνει τα τελομερή μας να φαίνονται ότι ανήκουν σε έναν ηλικιακά μεγαλύτερο άνθρωπο. Οι άνθρωποι με κάποια ψυχική διαταραχή όπως η κατάθλιψη έχουν πολύ πιο κοντά τελομερή συγκριτικά με τους ανθρώπους που είναι υγιείς.

Τελομερή και ψυχικές διαταραχές

Σε μια πρόσφατη μελέτη διερευνήθηκαν τα τραύματα της παιδικής ηλικίας στους ασθενείς με σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή. Συγκριτικά με τους υγιείς ανθρώπους, το μήκος των τελομερών ήταν πιο μικρό στους ασθενείς με κάποιο ψυχικό νόσημα και οι συγκεκριμένοι άνθρωποι είχαν περισσότερα τραύματα στην παιδική τους ηλικία. Οι ασθενείς με ιστορικό κακοποίησης στην παιδική ηλικία, συναισθηματικής, σωματικής ή σεξουαλικής είχαν μικρότερο μήκος τελομερών από ότι οι υγιείς και οι ασθενείς που δεν είχαν ιστορικό κακοποίησης.  

Αυτά τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι υπάρχει συγκεκριμένη επίδραση της συναισθηματικής, σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης που συνδέεται με τη μείωση τους μήκους των τελομερών. Η κακοποίηση είναι μια τραυματική εμπειρία που προκαλεί έντονο στρες. Ένα χαρακτηριστικό της κακοποίησης είναι η εμπειρία της έλλειψης ελέγχου, της αδυναμίας να κάνει κάποιος το οτιδήποτε για να μπορέσει να αλλάξει την κατάσταση. Αυτή η πεποίθηση προκαλεί τεράστια ψυχολογική βλάβη. Μακροπρόθεσμα, η εμπειρία κάποιου να μην μπορεί να ελέγχει μια κατάσταση μπορεί να προκαλέσει δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει μια στατιστικά σημαντική σύνδεση ανάμεσα στο στρες και στο μήκος των τελομερών. Το μήκος των τελομερών σταδιακά μειώνεται όσο μεγαλώνουμε.

Πώς τα τελομερή σχετίζονται με τη γήρανση και τις ασθένειες;

Τα τελομερή είναι προστατευτικά περιβλήματα στα άκρα του DNA. Κάθε κύτταρο διαιρείται και χάνει ένα κομμάτι των τελομερών. Ένα ένζυμο που ονομάζεται τελομεράση μπορεί να τα αντικαταστήσει, αλλά το χρόνιο στρες και η έκθεση στην κορτιζόλη μειώνει τα επίπεδά της. Όταν τα τελομερή σχεδόν εξαφανίζονται, το κύτταρο οδηγείται στην απόπτωση ή γίνεται προφλεγμονώδες. Αυτή η διαδικασία οδηγεί στη γήρανση, η οποία συνδέεται με πολλούς κινδύνους για την υγεία μας.