Τεχνικές ψυχανάλυσης

Τεχνικές Ψυχανάλυσης

Η ψυχανάλυση θεμελιώθηκε από τον Σίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939). Ο Φρόυντ πίστευε ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να θεραπευτούν κάνοντας συνειδητές τις ασυνείδητες σκέψεις και τα κίνητρα, κερδίζοντας έτσι γνώση. Ο στόχος της ψυχανάλυσης είναι να απελευθερωθούν τα καταπιεσμένα συναισθήματα και οι εμπειρίες, π.χ., μετατρέποντας το ασυνείδητο σε συνειδητό. Η ψυχανάλυση αποτελεί μια καθαρτική (επουλωτική) εμπειρία από την οποία το άτομο μπορεί να βοηθηθεί και να θεραπευτεί ψυχολογικά.

Υποθέσεις της ψυχανάλυσης

• Οι ψυχαναλυτικοί ψυχοθεραπευτές θεωρούν ότι τα ψυχολογικά προβλήματα έχουν τις ρίζες τους στο ασυνείδητο μυαλό.
• Η εκδήλωση των συμπτωμάτων προκαλείται από λανθάνουσες (κρυφές) διαταραχές.
• Οι τυπικές αιτίες των προβλημάτων περιλαμβάνουν άλυτα θέματα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης ή καταπιεσμένα ψυχικά τραύματα.
• Η θεραπεία επικεντρώνεται στην απελευθέρωση των καταπιεσμένων συναισθημάτων συνειδητά, όπου ο θεραπευόμενος μπορεί να τα αντιμετωπίσει.

Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε το ασυνείδητο μυαλό;

Θυμηθείτε, η ψυχανάλυση είναι μια μορφή θεραπείας και μια θεωρία. Η ψυχανάλυση χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της κατάθλιψης και των διαταραχών άγχους.

Στην ψυχανάλυση ο Φρόυντ δούλευε με τον θεραπευόμενο ξαπλωμένο σε ένα καναπέ για να χαλαρώσει, και αυτός καθόταν πίσω του σημειώνοντας όσα έλεγε για τα όνειρά του και τις αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας. Η ψυχανάλυση είναι μια μακροχρόνια διαδικασία, που περιλαμβάνει πολλές συνεδρίες με τον ψυχαναλυτή.

Εξαιτίας της φύσης των αμυντικών μηχανισμών και τις απροσπέλαστες νομοτελειακές δυνάμεις που λειτουργούν στο ασυνείδητο, η ψυχανάλυση στην κλασική της μορφή είναι μια μακροχρόνια διαδικασία που περιλαμβάνει 2-5 συνεδρίες την εβδομάδα για αρκετά χρόνια.

Η προσέγγιση του Φρόυντ υποθέτει ότι η μείωση των συμπτωμάτων είναι σχετικά ασήμαντη αν οι υποκείμενες αιτίες παραμείνουν άλυτες, καθώς τα περισσότερα νευρωτικά συμπτώματα αντικαθίστανται. Ο ψυχαναλυτής τυπικά είναι μια ʺκενή οθόνηʺ, αποκαλύπτει ελάχιστα πράγματα για τον εαυτό του  ώστε ο θεραπευόμενος να μπορεί να χρησιμοποιήσει το χώρο στη σχέση για να δουλέψει το ασυνείδητο χωρίς παρεμβολές από εξωτερικούς παράγοντες.

Ο ψυχαναλυτής χρησιμοποιεί ποικίλες τεχνικές για να ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να δει βαθιά τις συμπεριφορές του και τη σημασία των συμπτωμάτων, περιλαμβανομένων του τεστ κηλίδων μελάνης, των πράξεων παράλειψης, των ελεύθερων συνειρμών , της ερμηνείας (περιλαμβανομένης της ερμηνείας των ονείρων), την αντοχή στην ανάλυση και την ανάλυση της μεταβίβασης.

1. Τεστ κηλίδων μελάνης Ρόρσαχ

Είναι μία μέθοδος ψυχολογικής διάγνωσης που σχετίζεται με την εικόνα. Οι ψυχοθεραπευτές χρησιμοποιούν το τεστ για να προσπαθήσουν να εξετάσουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τη συναισθηματική λειτουργία των ασθενών τους. Εξαιτίας της φύσης των αμυντικών μηχανισμών και τις απροσπέλαστες νομοτελειακές δυνάμεις που λειτουργούν στο ασυνείδητο, οι κηλίδες μελάνης από μόνες τους δεν σημαίνουν τίποτα, είναι ασαφείς (π.χ. δεν είναι ξεκάθαρα). Ο καθένας αντιλαμβάνεται διαφορετικά τα σημαντικά πράγματα. Ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται ή/και βλέπει με διαφορετικό τρόπο μορφές/εικόνες μέσα από σχέδια με μελάνι σε λευκό φόντο. Διαφορετικοί άνθρωποι βλέπουν διαφορετικά πράγματα ανάλογα με τις ασυνείδητες συνδέσεις που κάνουν.

Οι κηλίδες μελάνης είναι γνωστές ως μια προβολή δοκιμής όπου ο θεραπευόμενος προβάλλει πληροφορίες του ασυνείδητου μυαλού για να ερμηνεύσει τα μελανά σημεία.

Ωστόσο, πολλοί ψυχοθεραπευτές θεωρούν ότι αυτή η μέθοδος είναι υποκειμενική και μη επιστημονικά τεκμηριωμένη.

2. Φροϋδικό ολίσθημα

Οι ασυνείδητες σκέψεις και τα συναισθήματα μπορούν να μεταφερθούν στο συνειδητό μυαλό με τη μορφή πράξεων παράλειψης, που είναι γνωστές ως Φροϋδικά ολισθήματα ή γλωσσικά ολισθήματα. Αποκαλύπτουν τι είναι πραγματικό στο μυαλό μας λέγοντας κάτι που δεν το εννοούσαμε.

Για παράδειγμα, ένας διατροφολόγος δίνει μια διάλεξη στην οποία σκοπεύει να πει ότι πάντα πρέπει να απαιτούμε το καλύτερο ψωμί, αλλά αντί για ψωμί είπε κρεβάτι. Ένα άλλο παράδειγμα, είναι ένα άτομο καλεί τον νέο του σύντροφο λέγοντας το όνομα του πρώην, που του άρεσε περισσότερο.

Ο Φρόυντ πίστευε ότι τα ολισθήματα της γλώσσας  παρέχουν μια εικόνα για το ασυνείδητο μυαλό και δεν υπάρχουν ατυχήματα, κάθε συμπεριφορά (όπως τα ολισθήματα της γλώσσας) είναι σημαντικά (π.χ. όλες οι συμπεριφορές καθορίζονται).

3. Ελεύθεροι συνειρμοί

Μια απλή τεχνική της ψυχανάλυσης, είναι οι ελεύθεροι συνειρμοί, στους οποίους ο ασθενής μιλά για οτιδήποτε του έρχεται στο μυαλό. Αυτή η τεχνική περιλαμβάνει τον ψυχαναλυτή να διαβάζει μία λίστα λέξεων (π.χ. μητέρα, παιδική ηλικία κλπ.) και τον θεραπευόμενο να ανταποκρίνεται αμέσως με την πρώτη λέξη που του έρχεται στο μυαλό. Ο Φρόυντ πίστευε ότι οι καταπιεσμένες αναμνήσεις θα προκύψουν από την πορεία των ελεύθερων συνειρμών.

Οι ελεύθεροι συνειρμοί ίσως να μην αποδεικνύονται χρήσιμοι για τους θεραπευόμενους που προβάλλουν αντίσταση, και είναι απρόθυμοι να μιλήσουν για όσα σκέφτονται. Από την άλλη πλευρά, η παρουσία αντίστασης (π.χ. μια υπερβολικά μεγάλη παύση) συχνά παρέχει μια ισχυρή ένδειξη ότι ο θεραπευόμενος είναι κοντά σε μερικές καταπιεσμένες ιδέες στο μυαλό του, και ότι απαιτείται περαιτέρω εξέταση από τον ψυχοθεραπευτή.

Ο Φρόυντ ανέφερε ότι οι θεραπευόμενοι του βίωναν τους ελεύθερους συνειρμούς με έντονα συναισθήματα και ζωντανές μνήμες σαν να ξαναζούσαν την εμπειρία. Αυτό έμοιαζε με ʺαναδρομήʺ από ένα πόλεμο ή μια εμπειρία βιασμού. Μια τόσο ψυχοπιεστική ανάμνηση, είναι τόσο ζωντανή που μοιάζει σαν να συμβαίνει ξανά, και αποκαλείται κάθαρση της ψυχής. Αν μια τόσο επώδυνη ανάμνηση παρατηρηθεί στην θεραπεία ή με κάποιον υποστηρικτικό φίλο και το άτομο νιώσει καλύτερα, ανακουφιστεί, αυτό αποκαλείται κάθαρση.

Συχνά, αυτές οι έντονες συναισθηματικά εμπειρίες παρείχαν στον Φρόυντ μια  πολύτιμη εικόνα των προβλημάτων του ασθενούς.

4. Ανάλυση των ονείρων

Σύμφωνα με τον Φρόυντ η ανάλυση των ονείρων είναι ʺη βασιλική οδός προς το ασυνείδητοʺ. Πίστευε ότι το συνειδητό μυαλό λογοκρίνει, αλλά είναι σε μικρότερη εγρήγορση όταν είμαστε κοιμισμένοι. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι καταπιεσμένες ιδέες να έρχονται στην επιφάνεια, αν και όσα θυμόμαστε έχουν αλλάξει κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του ονείρου.

Έτσι, είναι ανάγκη να διαχωρίσουμε το προφανές περιεχόμενο και το λανθάνον περιεχόμενο ενός ονείρου. Το προφανές είναι αυτό που πραγματικά θυμόμαστε. Το λανθάνον είναι αυτό που έχει σημασία. Ο Φρόυντ πίστευε ότι πολύ συχνά το πραγματικό νόημα ενός ονείρου έχει σεξουαλική σημασία και σύμφωνα με τη δική του θεωρία περί σεξουαλικών συμβολισμών έκανε υποθέσεις για τα υποκείμενα νοήματα συνηθισμένων ονείρων.

Κλινικές εφαρμογές

Η ψυχανάλυση (μαζί με την ανθρωπιστική συμβουλευτική του Ρότζερς) είναι ένα παράδειγμα παγκόσμιας θεραπείας, που έχει ως στόχο να βοηθήσει τους ανθρώπους να κάνουν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τη ζωή.

Αυτό βασίζεται στην παραδοχή ότι οι τρέχουσες δυσπροσαρμοστικές προοπτικές συνδέονται με κάποιους καλά εδραιωμένους παράγοντες της προσωπικότητας. Οι παγκόσμιες θεραπείες είναι σε αντίθεση με τις προσεγγίσεις που επικεντρώνονται κυρίως στη μείωση των συμπτωμάτων, όπως η γνωστική και συμπεριφορική προσέγγιση και βασίζονται στα προβλήματα.

Οι διαταραχές άγχους, οι φοβίες, οι κρίσεις πανικού, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και το μετατραυματικό στρες είναι προφανείς περιπτώσεις στις οποίες η ψυχανάλυση υποθετικά θα είχε αποτέλεσμα. Ο στόχος  είναι οι θεραπευόμενοι να εξοικειωθούν με την ταυτότητά τους ή να αναγνωρίσουν την πηγή προέλευσης της τωρινής τους ανησυχίας στις σχέσεις της παιδικής ηλικίας που ξαναζωντανεύουν στην ενήλικη ζωή. Κάποιοι ψυχοθεραπευτές πίστευαν ότι η αποτελεσματικότητα της ψυχανάλυσης είναι διφορούμενη.

Ο Σάλζμαν (1980) πρότεινε ότι η ψυχοδυναμική θεραπεία γενικά βοηθά λίγο τους θεραπευόμενους με συγκεκριμένες διαταραχές άγχους όπως οι φοβίες ή η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αλλά ίσως να βοηθά περισσότερο με τη διαταραχή γενικευμένου άγχους. Ο Σάλζμαν εξέφρασε τις ανησυχίες του ότι η ψυχανάλυση ίσως να επιδεινώνει τα συμπτώματα της ιδεοψυχναγκαστικής διαταραχής εξαιτίας της τάσης αυτών των ατόμων να ανησυχούν συνεχώς για τις πράξεις τους και να αναμασούν τις ίδιες σκέψεις.

Η κατάθλιψη ίσως να μπορεί να θεραπευτεί με την ψυχανάλυση σε κάποιο βαθμό. Οι ψυχαναλυτές σχετίζουν την κατάθλιψη με αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, όπως όταν οι άνθρωποι αποχωρίζονται τους γονείς τους στην πρώιμη παιδική ηλικία. Αυτή είναι μια αδυναμία που για να την αποδεχτεί ένα άτομο ίσως να γίνει ευάλωτο στην κατάθλιψη ή στα καταθλιπτικά επεισόδια αργότερα στη ζωή του.

Η θεραπεία περιλαμβάνει την ενθάρρυνση του θεραπευόμενου ώστε να ανακαλέσει τις εμπειρίες του και να ξεμπλοκάρει τις πάγιες αντιλήψεις που είχαν δημιουργηθεί γύρω από αυτές. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην μεταβίβαση όταν οι ψυχαναλυτές δουλεύουν με καταθλιπτικούς ασθενείς λόγω της συντριπτικής τους ανάγκης να εξαρτώνται από τους άλλους. Ο στόχος είναι οι θεραπευόμενοι να γίνουν λιγότερο εξαρτημένοι και να αναπτύξουν ένα πιο λειτουργικό τρόπο κατανόησης και αποδοχής της απώλειας/της απόρριψης/της αλλαγής στη ζωή τους.

Κάποιοι ψυχοθεραπευτές ανέφεραν ότι η ψυχοδυναμική θεραπεία είναι επιτυχημένη μόνο σε κάποιες περιπτώσεις. Ένας λόγος είναι ίσως ότι τα καταθλιπτικά άτομα ίσως να είναι ανενεργά ή να μην έχουν κίνητρα για να συμμετέχουν στις συνεδρίες. Σε τέτοιες περιπτώσεις μια πιο καθοδηγητική και δύσκολη προσέγγιση ίσως να έχει οφέλη.

Ένας άλλος λόγος που οι άνθρωποι με κατάθλιψη αναμένουν γρήγορη θεραπεία ,και η ψυχανάλυση δεν το προσφέρει αυτό, είναι ότι ο θεραπευόμενος εγκαταλείπει την προσπάθεια ή συμμετέχει υπερβολικά στην διαμόρφωση των στρατηγικών για τη διατήρηση μιας εξαρτώμενης σχέσης μεταβίβασης με τον ψυχαναλυτή.

Κριτική αξιολόγηση της ψυχανάλυσης

• Η ψυχανάλυση απαιτεί πολύ χρόνο και δυστυχώς δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις γρήγορα.
• Οι άνθρωποι πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να επενδύσουν χρόνο και χρήματα στη θεραπεία, πρέπει να έχουν κίνητρα.
• Οι θεραπευόμενοι ίσως να ανακαλύψουν μερικές επώδυνες και δυσάρεστες αναμνήσεις που έχουν καταπιέσει, οι οποίες προκαλούν περισσότερο στρες.
• Η ψυχανάλυση δεν λειτουργεί για όλους τους ανθρώπους και όλες τις διαταραχές.
• Η φύση της ψυχανάλυσης δημιουργεί μια ισχυρή ανισορροπία ανάμεσα στον ψυχαναλυτή και στον θεραπευόμενο πράγμα που φέρνει στην επιφάνεια ηθικά θέματα.