Θεραπεία Σχημάτων
Η θεραπεία σχημάτων (Schema Therapy) αποτελεί μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που συνδυάζει την γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, την θεραπεία Gestalt και την ψυχαναλυτική σκέψη. Είναι σχεδιασμένη ειδικά για να βοηθήσει ανθρώπους να αλλάξουν κάποια μακροχρόνια μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς.
Τι είναι τα "σχήματα";
Τα ʺσχήματαʺ που θέλουμε να αλλάξουν αναφέρονται σε εκείνες τις αυτοκαταστροφικές-αρνητικές πεποιθήσεις που συνεχίζετε να επαναλαμβάνετε στη ζωή σας. Αυτά τα καλά ριζωμένα μοτίβα συνδέονται όχι μόνο με τις σκέψεις σας, αλλά επίσης με τα συναισθήματα και τις αισθήσεις σας. Μερικά παραδείγματα πεποιθήσεων είναι :ʺΔεν με αγαπούνʺ, ʺΕίμαι αποτυχημένοςʺ, ʺΟι άνθρωποι δεν νοιάζονται για εμέναʺ, ʺΔεν είμαι σημαντικόςʺ, ʺΚάτι κακό θα συμβείʺ, ʺΟι άνθρωποι θα με εγκαταλείψουνʺ, "Ποτέ δεν θα καλυφθούν οι ανάγκες μουʺ, ʺΠοτέ δεν θα είμαι αρκετά καλόςʺ.
Τα "σχήματα" αναπτύσσονται όταν δεν καλύπτονται οι ανάγκες της παιδικής ηλικίας. Μια μεταφορά που χρησιμοποιώ για να περιγράψω αυτή την κατάσταση είναι ότι μοιάζουν σαν τα παλιά μας παπούτσια που δεν μας κάνουν πλέον. Τα "σχήματα" τείνουν να εμφανίζονται στην πρώιμη παιδική ηλικία, γίνονται οικεία και άνετα, αν και δεν είναι ότι καλύτερο για εμάς. Επειδή είναι τόσο ισχυρά, ίσως ακόμη και να διαστρεβλώνουμε την άποψή μας για τα γεγονότα της ζωής μας για να διατηρήσουμε αυτά τα σχήματα.
Ίσως να βρείτε την θεραπεία των σχημάτων βοηθητική για εσάς αν παρατηρείτε τα εξής:
- Αντιδράτε υπερβολικά σε συγκεκριμένες περιπτώσεις (πράγμα που οδηγεί σε παρορμητικές συμπεριφορές για τις οποίες αργότερα μετανιώνετε).
- Επιλέγετε τον ίδιο τύπο συντρόφου ξανά και ξανά, ακόμη και όταν οι συναισθηματικές σας ανάγκες δεν καλύπτονται σε αυτές τις σχέσεις.
- Νιώθετε κολλημένοι σε συνήθειες ή εθιστικές συμπεριφορές που δεν μπορείτε να αλλάξετε.
- Δυσκολεύεστε να πείτε όχι ή υποφέρετε στη σκέψη ότι οι άλλοι σας αντιπαθούν.
- Έχετε χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αυτοπεποίθηση, πράγμα που σας κρατά μακριά από την εκπλήρωση των στόχων σας.
Η διαδικασία της θεραπείας σχημάτων
Απελευθέρωση από τα μακροχρόνια και αυτοκαταστροφικά μοτίβα
Πρώτα από όλα, αναγνωρίζουμε κάποια από τα μακροχρόνια και αυτοκαταστροφικά μοτίβα που τυπικά ξεκινούν στην πρώιμη παιδική ηλικία. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν ερωτηματολόγια για να έχουμε μια εικόνα των μοτίβων αυτών. Στη συνέχεια, χρησιμοποιούμε συνδυασμό συζήτησης και ασκήσεων ώστε να αυξηθεί η συναισθηματική σας επίγνωση, κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης ίσως να έρθετε σε επαφή με κάποιες από τις εμπειρίες της παιδικής σας ηλικίας και να μάθετε πώς να αντιμετωπίζετε τα συναισθηματικά ξεσπάσματα στην καθημερινή σας ζωή. Τρίτον, επικεντρωνόμαστε στη συμπεριφορική αλλαγή. Δομημένες εργασίες για το σπίτι θα σας δώσουν την ευκαιρία να συνεχίσετε τη δουλειά εκτός συνεδριών. Μπορείτε ενεργά να εξασκηθείτε στην αντικατάσταση των αρνητικών σχημάτων με νέες υγιείς οπτικές.
Πολλοί άνθρωποι που θέλουν να κάνουν θεραπεία σχημάτων έχουν ξοδέψει πολλά χρόνια σε άλλες μορφές ψυχοθεραπείας (όπως η ψυχανάλυση ή η κλασική ψυχοθεραπεία) και είναι απογοητευμένοι από την έλλειψη προόδου. Η θεραπεία σχημάτων είναι μια πολύ συλλογική και ενθαρρυντική διαδικασία που πραγματικά έχει ως στόχο να σας βοηθήσει να μετατρέψετε τις ιδέες σας σε πραγματικές αλλαγές. Η θεραπεία σχημάτων μπορεί να συνδυαστεί με τεχνικές ενσυνειδητότητας, διαλογισμού και στοιχεία της νευροεπιστήμης για τους ανθρώπους που θέλουν να δουν επιπλέον όφελος.
Αποτελεσματικότητα στη θεραπεία
Η χρήση της θεραπείας σχημάτων έχει σημαντικά αποτελέσματα στη θεραπεία ανθεκτικών διαταραχών προσωπικότητας, στη χρόνια κατάθλιψη, στα προβλήματα στις σχέσεις και σε άλλα πολύπλοκα ζητήματα.
Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η θεραπεία σχημάτων είναι πιο αποτελεσματική στη θεραπεία των διαταραχών προσωπικότητας από ότι δύο κύριες εναλλακτικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Η θεραπεία σχημάτων οδηγεί σε υψηλότερο βαθμό ανάρρωσης, μεγαλύτερη μείωση της κατάθλιψης, και μεγαλύτερη βελτίωση στη γενική και κοινωνική λειτουργικότητα. Επίσης τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η θεραπεία σχημάτων έχει μικρότερο κόστος, καθώς τα επιθυμητά αποτελέσματα επιτυγχάνονται σε λιγότερες συνεδρίες.
Πρώιμα Δυσλειτουργικά Σχήματα
Στη θεραπεία σχημάτων υπάρχουν 18 διαφορετικά σχήματα, που αποτελούν τρόπους σκέψης και συναισθημάτων, καθώς και σωματικές αισθήσεις που προκαλούνται από συγκεκριμένους ανθρώπους ή καταστάσεις που σας υπενθυμίζουν επώδυνες εμπειρίες από την παιδική σας ηλικία. Αντίθετα με τις ʺισχυρές πεποιθήσειςʺ ή τον ʺαρνητικό τρόπο σκέψηςʺ της γνωστικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας, τα σχήματα είναι βαθιά εγκαταστημένες δομές που σχηματίζουν ένα κομμάτι της ταυτότητας μας.
Όλοι έχουμε γνωσιακά "σχήματα", και αυτά είναι τρόποι που έχουμε αναπτύξει για να επιβιώσουμε στις δυσκολίες της ζωής. Το μοντέλο των 18 σχημάτων περιγράφει στρατηγικές επιβίωσης που υιοθετήθηκαν στην παιδική ηλικία, αλλά που δεν λειτουργούν πλέον για εμάς. Τα ακόλουθα σχήματα μπορεί να σας δώσουν ιδέες για τις δικές σας πληγές, τους αμυντικούς μηχανισμούς που αναπτύξατε και πως αυτοί ενεργοποιούνται:
1. Εγκατάλειψη/αστάθεια
Αυτό το σχήμα περιλαμβάνει την αίσθηση ότι οι άλλοι δεν θα σας παρέχουν σταθερή συναισθηματική υποστήριξη, σύνδεση, δύναμη ή πρακτικά προστασία επειδή είναι συναισθηματικά ασταθείς και απρόβλεπτοι (π.χ. ξεσπάσματα θυμού) ή αναξιόπιστοι, επειδή θα πεθάνουν άμεσα ή θα σας εγκαταλείψουν για κάποιον καλύτερο.
2. Καχυποψία/κακοποίηση
Αυτό το σχήμα περιλαμβάνει την προσδοκία ότι οι άλλοι θα σας πληγώσουν, θα σας κακοποιήσουν, θα σας εξευτελίσουν, θα σας εξαπατήσουν, θα σας πουν ψέματα, θα σας εκμεταλλευτούν ή θα επωφεληθούν από εσάς. Περιλαμβάνει την αίσθηση ότι πάντα καταλήγετε να σας εξαπατούν ή να είστε ο αδικημένος.
3. Συναισθηματική στέρηση
Προσδοκάτε ότι η επιθυμία σας για συναισθηματική υποστήριξη δεν θα καλυφθεί. Υπάρχουν τρεις κύριες μορφές στέρησης:
α. Στέρηση φροντίδας : Απουσία προσοχής, στοργής, ζεστασιάς ή συντροφιάς.
β. Στέρηση κατανόησης: Απουσία κατανόησης, ενεργούς ακρόασης, αμοιβαίων συναισθημάτων από τους άλλους.
γ. Στέρηση προστασίας : Απουσία δύναμης, κατεύθυνσης ή καθοδήγησης από τους άλλους.
4. Μειονεκτικότητα/ντροπή
Το συναίσθημα ότι είστε αδύναμοι, κακοί, απωθητικοί, κατώτεροι ή ανεπαρκείς σε σημαντικά ζητήματα ή δεν θα σας αγαπήσουν αν εκτεθείτε. Ίσως να περιλαμβάνει την υπερευαισθησία στην κριτική, την απόρριψη και τις ενοχές, τις συγκρίσεις και την ανασφάλεια σχετικά με τους άλλους ή την αίσθηση ντροπής σχετικά με τις ατέλειες. Αυτές οι ατέλειες μπορεί να είναι εσωτερικές (π.χ. εγωισμός, ξεσπάσματα θυμού, μη αποδεκτές σεξουαλικές επιθυμίες) ή εξωτερικές (π.χ. άσχημη εμφάνιση, κοινωνικό άγχος).
5. Κοινωνική απομόνωση/αποξένωση
Το συναίσθημα ότι είστε απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο, ή από τους άλλους ανθρώπους, και/ή δεν ανήκετε σε καμία ομάδα ή κοινότητα.
6. Εξάρτηση/ανικανότητα
Σε αυτό το σχήμα, ίσως να νιώθετε ανίκανοι να χειριστείτε επιδέξια τη ζωή σας. Νιώθετε ότι δεν μπορείτε να φροντίσετε τον εαυτό σας, να λύσετε καθημερινά προβλήματα, να έχετε σωστή κριτική ικανότητα, να αντιμετωπίσετε νέα θέματα, να πάρετε σωστές αποφάσεις. Ίσως να νιώθετε ότι καταρρέετε πολλές φορές μέσα στην ημέρα όταν αντιμετωπίζετε φαινομενικά ασήμαντες δυσκολίες όπως όταν το τρένο πάει αργά ή κάνετε κάποιο λάθος στη δουλειά σας.
7. Ευαλωτότητα σε βλάβες ή ασθένειες
Σε αυτό το σχήμα, ίσως να νιώθετε συνεχή φόβο ότι έρχεται μια επικείμενη καταστροφή. Οι φόβοι σας επικεντρώνονται σε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα :
- ιατρικό πρόβλημα (όπως η καρδιακή προσβολή, το AIDS, κλπ),
- συναισθηματική καταστροφή (όπως το να νιώθετε ότι θα τρελαθείτε),
- εξωτερική καταστροφή (όπως ο σεισμός, η συντριβή ενός αεροπλάνου, το πρόβλημα στο ασανσέρ ή να είστε θύμα εγκληματικής ενέργειας).
8. Υπερεμπλοκή/ Ανεκπλήρωτος εαυτός
Η υπερβολική συναισθηματική εμπλοκή και η οικειότητα με ένα ή περισσότερα σημαντικά πρόσωπα (συχνά οι γονείς), σε βάρος της πλήρους ανάπτυξης της ατομικότητας ή της κανονικής κοινωνικής ανάπτυξης. Ίσως να νιώθετε ότι δεν μπορείτε να ζήσετε ή να είστε ευτυχισμένοι χωρίς την συνεχή υποστήριξη των άλλων. Από την άλλη πλευρά, ίσως να νιώθετε ότι πνίγεστε και κατακλύζεστε από τους άλλους. Εξαιτίας της έλλειψης της σταθερής αίσθησης του εαυτού, ίσως να νιώθετε κενό, να νιώθετε χωρίς κατεύθυνση ή σε ακραίες περιπτώσεις να αμφισβητείτε την ύπαρξη σας.
9. Αποτυχία
Η πεποίθηση ότι όταν κάποιος αποτυγχάνει, θα είναι πάντα αποτυχημένος ή θα είναι ανεπαρκής συγκριτικά με τους άλλους σε τομείς επιτυχίας (σχολείο, καριέρα, αθλήματα κλπ.). Συχνά περιλαμβάνει πεποιθήσεις ότι κάποιος είναι ανόητος, αδέξιος, χωρίς ταλέντα, χωρίς μόρφωση, με χαμηλό κοινωνικό επίπεδο, λιγότερο επιτυχημένος από τους άλλους κλπ.
10. Αυτονόητο δικαίωμα/Μεγαλομανία
Περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι με κάποιο τρόπο δεν δεσμεύεστε από τους κανόνες αμοιβαιότητας που καθοδηγούν την κανονική κοινωνική αλληλεπίδραση. Μερικές φορές περιλαμβάνει την υπερβολική ανταγωνιστικότητα ή την κυριαρχία σε άλλους, την επιβεβαίωση της δύναμης, τον εξαναγκασμό της άποψης ή τον έλεγχο της συμπεριφοράς των άλλων σύμφωνα με τις επιθυμίες σας, χωρίς κατανόηση ή ανησυχία για τις ανάγκες ή τα συναισθήματα των άλλων.
11. Ανεπαρκής αυτοέλεγχος/αυτοπειθαρχία
Σε αυτό το σχήμα, ίσως να αντιμετωπίζετε δυσκολίες στον τομέα του αυτοελέγχου. Ίσως να πιάνετε τον εαυτό σας να καταφεύγει σε καθυστερήσεις, εθισμούς ή καταναγκασμούς για να μπορέσετε να διαχειριστείτε τα πράγματα.
12. Υποτακτικότητα (υποχωρητικότητα)
Η υποτακτικότητα περιλαμβάνει την αντίληψη ότι οι ανάγκες σας, οι απόψεις και τα συναισθήματά σας δεν είναι σημαντικά για τους άλλους. Ίσως αυτό να οδηγεί στην συσσώρευση θυμού που εκδηλώνεται με δυσπροσαρμοστικά συμπτώματα (π.χ. με ανεξέλεγκτες εκρήξεις θυμού, ψυχοσωματικά συμπτώματα, έλλειψη στοργής, παραβατικές συμπεριφορές, κατάχρηση ουσιών).
- Υποτακτικότητα των αναγκών: καταστολή των αποφάσεων και των επιθυμιών.
- Υποτακτικότητα των συναισθημάτων: καταστολή της συναισθηματικής έκφρασης, ειδικά του θυμού.
13. Αυτοθυσία
Η υπερβολική ενασχόληση με τις ανάγκες των άλλων σε καθημερινή βάση, σε βάρος της δικής σας ικανοποίησης. Οι πιο συχνοί λόγοι είναι: να αποτρέψετε να προκαλέσετε πόνο στους άλλους, να αποφύγετε να νιώσετε ενοχές λόγω εγωισμού ή να διατηρήσετε τη σύνδεση με τους άλλους που σας έχουν ανάγκη. Συχνά προέρχεται από την υπερευαισθησία στον πόνο των άλλων. Μερικές φορές οδηγεί στην αίσθηση ότι οι ανάγκες σας δεν καλύπτονται και στην πικρία για όσους φροντίζετε.
14. Αναζήτηση επιδοκιμασίας/αναγνώρισης
Η υπερβολική αναζήτηση της επιβεβαίωσης, της αναγνώρισης ή της προσοχής των άλλων ή η προσπάθεια να ταιριάξετε, σε βάρος της ανάπτυξης μιας ασφαλούς και αληθινής αίσθησης του εαυτού. Με αυτό το σχήμα, η αίσθηση της αυτοεκτίμησης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αντιδράσεις των άλλων παρά με τις δικές μας φυσικές κλίσεις. Μερικές φορές περιλαμβάνει υπερβολική έμφαση στην κοινωνική θέση, στην εμφάνιση, την κοινωνική αποδοχή, τα χρήματα ή τα επιτεύγματα, καθώς έτσι κερδίζετε επιβεβαίωση, θαυμασμό ή προσοχή (όχι για δύναμη ή έλεγχο). Συχνά οδηγεί σε σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή σας που δεν είναι αυθεντικές ή ικανοποιητικές ή οδηγεί σε υπερευαισθησία στην απόρριψη.
15. Αρνητικότητα/απαισιοδοξία
Η επίμονη και συνεχής εστίαση στις αρνητικές πλευρές της ζωής (πόνο, θάνατο, απώλεια, απογοήτευση, συγκρούσεις, ενοχές, δυσαρέσκεια, άλυτα προβλήματα, πιθανά λάθη, προδοσία κλπ) περιορίζει ή εξαλείφει την θετική ή αισιόδοξη οπτική. Επίσης συνδέεται με την χρόνια ανησυχία, την εγρήγορση ή την αναποφασιστικότητα.
16. Συναισθηματική αναστολή
Η υπερβολική αναστολή για αυθόρμητες πράξεις, συναισθήματα, ή τρόπους επικοινωνίας συνήθως για να αποφύγετε την απόρριψη των άλλων, την αίσθηση ντροπής ή την αίσθηση ότι χάνετε τον έλεγχο. Οι πιο συχνοί τομείς συστολής περιλαμβάνουν:
- την αναστολή του θυμού και της επιθετικότητας,
- την αναστολή των θετικών παρορμήσεων (π.χ. χαρά, στοργή, σεξουαλική επιθυμία, παιχνίδι),
- τη δυσκολία στην έκφραση της ευαισθησίας ή της επικοινωνίας για τα συναισθήματα, τις ανάγκες κλπ,
- την υπερβολική ενασχόληση με τη λογική των πραγμάτων με αποτέλεσμα να παραμελείτε τα συναισθήματα.
17. Ανελαστικά πρότυπα/υπερβολική κριτική
Η υποκείμενη πεποίθηση ότι κάποιος πρέπει να προσπαθεί να έχει πολύ υψηλά εσωτερικά πρότυπα συμπεριφοράς και απόδοσης, συνήθως υποδηλώνει την αποφυγή της κριτικής. Τυπικά οδηγεί σε συναισθήματα πίεσης ή δυσκολίας στο να χαλαρώσετε, και σε υπερβολική κριτική για τον εαυτό σας και τους γύρω σας. Συνεπάγεται σημαντική μείωση στη χαρά, στην ηρεμία, στην υγεία, στην αυτοεκτίμηση, στα επιτεύγματα ή στις ικανοποιητικές σχέσεις.
Τα υψηλά πρότυπα τυπικά εμφανίζονται ως:
(α) τελειομανία, υπερβολική προσοχή στις λεπτομέρειες ή υποτίμηση της απόδοσής σας σχετικά με τον κανόνα,
(β) άκαμπτους κανόνες και ʺπρέπει ʺ σε πολλούς τομείς της ζωής, περιλαμβανομένων των ηθικών , πολιτιστικών ή θρησκευτικών κανόνων,
(γ) ανησυχία για το χρόνο και την αποτελεσματικότητα, ώστε να επιτευχθούν όσα περισσότερα γίνεται.
18. Τιμωρητικότητα
Η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι πρέπει να τιμωρούνται αυστηρά για τα λάθη που κάνουν. Περιλαμβάνει το θυμό, την τιμωρία, την ανυπομονησία προς τον εαυτό σας και τους άλλους. Δύσκολα συγχωρείτε τα λάθη τα δικά σας ή των άλλων, και έχετε πρόβλημα με την συμπόνια προς τον εαυτό σας.