Θεραπεία σχημάτων: πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα

Θεραπεία Σχημάτων

Η θεραπεία σχημάτων είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που εστιάζεται στα αρνητικά μοτίβα πεποιθήσεων και συμπεριφοράς ("σχήματα"). Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν ψυχικά προβλήματα εμφανίζουν πολλά αρνητικά μοτίβα σκέψης ή "σχήματα". Αυτοί οι καταστροφικοί τρόποι σκέψης αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία μέσα από τις εμπειρίες της ζωής, ειδικά με τα μέλη της οικογένειας. Οι άνθρωποι με αρνητικό τρόπο σκέψης έχουν αρνητικές πεποιθήσεις και χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως ,"Δεν αξίζω", "Δεν είμαι αρκετά καλός", "Κανείς δεν με αγαπά". Για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά αυτά τα μοτίβα σκέψης χρειάζονται τρία στάδια:

1. Ο ψυχοθεραπευτής αναγνωρίζει τα σχήματα του θεραπευόμενου ή τις παγίδες στη ζωή του μέσα από τη συζήτηση ή τα ερωτηματολόγια.
2. Ο ψυχοθεραπευτής βοηθά τον θεραπευόμενο να κατανοήσει αυτά τα σχήματα και να μάθει να τα αναγνωρίζει όταν εμφανίζονται στη καθημερινότητά του.
3. Ο θεραπευόμενος αρχίζει να βελτιώνει τον τρόπο σκέψης του εκτός ψυχοθεραπείας και τον αντικαθιστά με πιο θετικές σκέψεις.

Βασικές θεωρίες θεραπείας σχημάτων

Η θεραπεία σχημάτων παλιότερα εφαρμόζονταν για την θεραπεία της οριακής διαταραχής προσωπικότητας όμως μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες διαταραχές όπως οι δυσκολίες στην παιδική ηλικία. Η θεραπεία σχημάτων βασίζεται σε τρεις βασικές ιδέες:

• Τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα
• Τις δυσπροσαρμοστικές στρατηγικές αντιμετώπισης του σχήματος
• Τους τρόπους λειτουργίας του σχήματος

Τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα είναι μοτίβα ή συμπεριφορές που τείνουμε να επαναλαμβάνουμε στη διάρκεια της ζωής μας.

Κάθε παιδί έχει κάποιες συναισθηματικές ανάγκες. Αν αυτές οι ανάγκες δεν ικανοποιούνται στην παιδική ηλικία, αναπτύσσονται ανθυγιεινά σχήματα, τα οποία οδηγούν σε δυσλειτουργικά μοτίβα συμπεριφοράς.

Οι δυσπροσαρμοστικές στρατηγικές αντιμετώπισης του σχήματος είναι οι τρόποι προσαρμογής στα σχήματα και στις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Αυτοί είναι συχνά προβληματικοί και έχουν την τάση να διατηρούν ή να επιδεινώνουν το πρόβλημα.

Ο τρόπος λειτουργίας του σχήματος είναι η συναισθηματική κατάσταση που χρησιμοποιούμε κάποιες φορές. Μπορεί να παραμένει ανενεργή για μεγάλο χρονικό διάστημα και να ενεργοποιείται όταν εμφανιστεί ένα συγκεκριμένο ερέθισμα. Ενώ μπορούμε να είμαστε σε σταθερή κατάσταση για αρκετό καιρό, μπορεί να αλλάζουμε καταστάσεις.

Πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα

Έχουν παρατηρηθεί 18 σχήματα που περιλαμβάνουν:

• Τιμωρητικότητα: η ιδέα ότι τα άτομα είναι ανάγκη να τιμωρούνται όταν κάνουν λάθη.
• Καχυποψία: την αντίληψη ότι θα πληγωθείτε από τους άλλους ή θα σας χειραγωγήσουν.
• Αποτυχία: η πεποίθηση ότι θα αποτύχετε σε ότι και αν κάνετε.
• Αυτονόητο δικαίωμα: η πεποίθηση ότι έχετε ειδικά προνόμια.
• Ανεπαρκής αυτοέλεγχος: δεν έχετε αυτοέλεγχο και καταφεύγετε σε καθυστερήσεις και αναβλητικότητα.
• Αναζήτηση επιδοκιμασίας: πάντα προσπαθείτε να κερδίσετε την επιβεβαίωση ή την προσοχή των άλλων.
• Υποτακτικότητα: προσπαθείτε να ελέγχετε τους άλλους ώστε να αποφύγετε τις διαφωνίες.
• Αυτοθυσία: θυσιάζετε τις δικές σας ανάγκες ώστε να ικανοποιήσετε τις ανάγκες των άλλων.
• Ευαλωτότητα σε ασθένειες: αδικαιολόγητος φόβος ότι μπορεί να αρρωστήσετε οποιαδήποτε στιγμή.
• Ντροπή: η ιδέα ότι δεν είστε επιθυμητοί ή σημαντικοί για τους άλλους.
• Υπερεμπλοκή/ανεκπλήρωτος εαυτός: υπερβολική και ανθυγιεινής συναισθηματική ανάμιξη με άλλα άτομα.
• Εξάρτηση: η ιδέα ότι δεν μπορείτε να ικανοποιήσετε τις καθημερινές υποχρεώσεις και τις ανάγκες χωρίς την βοήθεια άλλων.
• Κοινωνική απομόνωση: έλλειψη της αίσθησης ότι ανήκετε σε μια ομάδα ανθρώπων.
• Εγκατάλειψη: έλλειψη συναισθηματικής υποστήριξης και σύνδεσης με τους ανθρώπους γύρω σας.
• Συναισθηματική στέρηση: το επιθυμητό επίπεδο συναισθηματικής υποστήριξης δεν μπορεί να επιτευχθεί από τους άλλους.
• Αρνητικότητα και απαισιοδοξία: υπερβολική ενασχόληση με τις αρνητικές πτυχές της ζωής.
• Συναισθηματική αναστολή: η αδυναμία να δείξετε τα συναισθήματά σας και να επικοινωνήσετε με ήρεμο και φυσιολογικό τρόπο.
• Ανελαστικά πρότυπα: η ιδέα ότι πρέπει να έχετε υψηλούς στόχους για να αποφύγετε την κριτική των άλλων.

Τρόποι λειτουργίας των σχημάτων

Παιδικοί τρόποι λειτουργίας

1. Ευάλωτο παιδί: νιώθει μοναξιά , απομόνωση, θλίψη, έλλειψη υποστήριξης και κατανόησης. Είναι αμυντικό, στερημένο, ανίκανο, έχει αμφιβολίες για τον εαυτό του, αισθάνεται αβοήθητο, απελπισμένο, τρομαγμένο, αγχωμένο, ανήσυχο, ότι δεν αξίζει την αγάπη, χαμένο, εύθραυστο, αδύναμο, χωρίς σκοπό, απαισιόδοξο.
2. Θυμωμένο παιδί: νιώθει έντονο θυμό, είναι εξοργισμένο, αναστατωμένο, ανυπόμονο επειδή οι συναισθηματικές ή οι σωματικές του ανάγκες ως παιδί δεν ικανοποιούνταν.
3. Παρορμητικό/απείθαρχο παιδί: δρα παρορμητικά με εγωιστικό ή ανεξέλεγκτο τρόπο, δυσκολεύεται να καθυστερήσει την βραχεία ικανοποίηση. Νιώθει θυμωμένο, εξοργισμένο, αναστατωμένο, ανυπόμονο όταν οι επιθυμίες ή οι παρορμήσεις του δεν ικανοποιούνται.
4. Ευτυχισμένο παιδί: νιώθει ότι το αγαπούν, ικανοποίηση, προστασία, αποδοχή, νιώθει ότι αξίζει, έχει πάρει στοργή, καθοδήγηση, κατανόηση, έχει αυτοπεποίθηση, ανεξαρτησία, ασφάλεια, αντοχή, δύναμη, έχει τον έλεγχο, είναι προσαρμοστικό και αισιόδοξο.

Δυσλειτουργικοί τρόποι αντιμετώπισης  

5. Συμμόρφωση με την παράδοση: δρα με παθητικό και υποτακτικό τρόπο, ζητά την επιβεβαίωση, ή συμπεριφέρεται με αυτοκαταστροφικό τρόπο προς τους άλλους επειδή φοβάται τις διαφωνίες ή την απόρριψη. Ανέχεται την κακοποίηση ή την άσχημη συμπεριφορά, δεν εκφράζει με υγιή τρόπο τις ανάγκες ή τις επιθυμίες του στους άλλους. Επιλέγει ανθρώπους ή δεσμεύεται σε συμπεριφορές που διατηρούν αυτό το αυτοκαταστροφικό σχήμα.
6. Αποκομμένη προστασία: υποβιβάζει τις ανάγκες και τα συναισθήματά του. Είναι αποκομμένο συναισθηματικά από τους ανθρώπους και απορρίπτει την βοήθειά τους. Νιώθει απομονωμένο, αποκομμένο, άδειο ή βαρετό. Μπορεί να είναι κυνικό ή απαισιόδοξο για να αποφύγει την επένδυση σε ανθρώπους ή δραστηριότητες.
7. Αντισταθμιστής: νιώθει και συμπεριφέρεται με επιθετικό, ανταγωνιστικό, υπεροπτικό, υποτιμητικό, ελεγκτικό τρόπο. Χειραγωγεί τους άλλους, ζητά την προσοχή ή την κοινωνική καταξίωση. Αυτά τα συναισθήματα ή οι συμπεριφορές αναπτύσσονται για να υπάρχει ισορροπία στην έλλειψη της κάλυψης των βασικών αναγκών.

Γονεϊκοί τρόποι λειτουργίας

8. Τιμωρητικός γονέας: νιώθει ότι αυτός ή οι άλλοι αξίζουν την τιμωρία και συχνά δρα με βάση αυτά τα συναισθήματα και είναι τιμωρητικοί ή κακοποιητικοί προς τον εαυτό τους και τους άλλους. Αυτοί οι γονείς έχουν πολλούς κανόνες.
9. Απαιτητικός γονέας: θεωρεί ότι το σωστό είναι κάποιος να είναι τέλειος ή να έχει επιτεύγματα, να έχει τα πάντα υπό έλεγχο, να έχει υψηλό κοινωνικό επίπεδο, να είναι ταπεινός, να βάζει τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές του, να είναι αποτελεσματικός, να μην χάνει χρόνο. Αυτό το άτομο νιώθει ότι είναι λάθος να εκφράζει τα συναισθήματά του. Αυτή η λειτουργία αναφέρεται στην εσωτερίκευση υψηλών προτύπων και αυστηρών κανόνων.

Λειτουργία υγιούς ενήλικα

10. Υγιής ενήλικας: κατανοεί την ευαλωτότητα της κατάστασης του παιδιού, θέτει όρια στο θυμό και στις παρορμήσεις του παιδιού, υποστηρίζει την υγιή κατάσταση του παιδιού, καταπολεμά και τελικά αντικαθιστά τις δυσλειτουργικές στρατηγικές. Εξουδετερώνει ή ρυθμίζει την δυσλειτουργική κατάσταση του γονέα. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε ενήλικες λειτουργίες όπως η δουλειά, η απόκτηση παιδιών, οι ευθύνες και η δέσμευση. Δεσμεύεται σε ευχάριστες δραστηριότητες για τους ενήλικες όπως το σεξ, έχει καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, φροντίζει την υγεία και την φυσική του κατάσταση.