Τύποι διαταραχών προσωπικότητας

Τύποι Διαταραχών Προσωπικότητας

Η προσωπικότητά μας κάνει να διαφέρουμε. Ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε, που αντιδρούμε, που βλέπουμε τον κόσμο, οι σκέψεις, τα συναισθήματα μας και το πως αλληλεπιδρούμε στις σχέσεις μας είναι όλα κομμάτια που συνθέτουν την προσωπικότητα μας. Μια υγιής προσωπικότητα μπορεί να ανταπεξέλθει λειτουργικά στην καθημερινότητα. Όλοι μας έχουμε βιώσει στρες κάποια στιγμή στη ζωή μας, αλλά, η υγιής προσωπικότητα μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις και να προχωρήσουμε.

Για κάποιον με διαταραχή προσωπικότητας (f60 κατά ICD-10), οι σχέσεις και οι υποχρεώσεις της καθημερινότητας που για τους περισσότερους ανθρώπους είναι δεδομένες, αποτελούν τεράστια πρόκληση.

Παρακάτω αναλύουμε κάποιους τύπους διαταραχών προσωπικότητας.

Ως προσωπικότητα ορίζεται το σταθερό πρότυπο εσωτερικών βιωμάτων, το οποίο καθορίζει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται, σκέφτεται και συμπεριφέρεται ένα άτομο προς τους άλλους και σχετίζεται με τον εαυτό του. Γενετικοί, βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες διαμορφώνουν την προσωπικότητα του ατόμου.

Διαταραχή προσωπικότητας

Όταν ένα άτομο έχει διαταραχή προσωπικότητας, δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις αλλαγές και στις απαιτήσεις της ζωής και να διατηρήσει τις σχέσεις του με τους άλλους.

Η διαταραχή προσωπικότητας διαχωρίζεται από τις ποικιλίες στην έκφραση της προσωπικότητας. Διαγιγνώσκεται ως τέτοια μόνο όταν αποτελεί μια σημαντική απόκλιση από το πολιτισμικά αναμενόμενο για το άτομο, ιδιαίτερα μάλιστα όταν αυτή βρίσκεται σε  δυσαρμονία ή και σαφή αντίθεση με άλλα άτομα. Το πρότυπο αυτών των εσωτερικών βιωμάτων και των συμπεριφορών, για να οριστεί ως "διαταραχή προσωπικότητας" πρέπει να είναι μόνιμο και δύσκαμπτο, να εμποδίζει την προσαρμογή και τη λειτουργικότητα του ατόμου και να προκαλεί δυσφορία στους άλλους.

Οι διαταραχές προσωπικότητας μπορεί να οδηγούν σε έντονο στρες και κοινωνική απομόνωση και να αυξάνουν τον κίνδυνο για κατάθλιψη και άλλες ψυχικές διαταραχές.

Σύμφωνα με τα κριτήρια DSM-5 κατηγοριοποιούνται οι διαταραχές προσωπικότητας σε τρεις ομάδες Α, Β, και Γ.

Ομάδα Α, ασυνήθεις, εκκεντρικές. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει τις ακόλουθες διαταραχές προσωπικότητας με διακριτά χαρακτηριστικά :

• Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας
• Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας
• Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας

Ομάδα Β, δραματικές, συναισθηματικές, ασταθείς. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει τις ακόλουθες διαταραχές προσωπικότητας με διακριτά χαρακτηριστικά:

• Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας
• Οριακή διαταραχή προσωπικότητας (ΟΔΠ)
• Ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας
• Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

 Ομάδα Γ, ανασφαλείς, αγχοφοβικές. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει τις ακόλουθες διαταραχές προσωπικότητας με διακριτά χαρακτηριστικά:

• Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας
• Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας
• Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας (OCPD)

Για να γίνει η διάγνωση των διαταραχών της προσωπικότητας, το άτομο πρέπει να πληρεί συγκεκριμένα κριτήρια.

Παρανοειδής διαταραχή της προσωπικότητας

Τα άτομα με παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας υποφέρουν από συνεχή και γενικευμένη καχυποψία για τους άλλους και τα κίνητρά τους. Χωρίς να υπάρχουν στοιχεία , υποπτεύονται ότι οι άλλοι θα τους εκμεταλλευτούν , θα τους βλάψουν ή θα τους εξαπατήσουν.

Ένα άτομο μπορεί να νιώθει:

• Δυσπιστία και καχυποψία
• Υπερεγρήγορση
• Φόβο
• Ανησυχία ότι κάποιος θα το εκμεταλλευτεί
• Οργή που να οδηγεί στην κακοποίηση
• Ανησυχία για κρυφά μηνύματα ή κίνητρα

Η έλλειψη εμπιστοσύνης στους γύρω μπορεί να δυσκολέψει το άτομο στην διατήρηση των σχέσεων με τους γύρω του.

Περίπου το 2-4% του γενικού πληθυσμού ίσως να έχει αυτή τη διαταραχή.

Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας

Το άτομο με σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζει ένα διάχυτο πρότυπο αποσύνδεσης από κοινωνικές σχέσεις, και περιορισμένο εύρος συναισθηματικής έκφρασης. Δεν επιθυμεί στενές σχέσεις και με τα μέλη της οικογένειάς του ,και δείχνει συγκινησιακή ψυχρότητα.

Επηρεάζει λιγότερο από το 1% του πληθυσμού.

Οι γύρω του μπορεί να βλέπουν ένα άτομο αποστασιοποιημένο, αποκομμένο, ψυχρό ή μοναχικό.

Το άτομο με σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας τείνει να :

• Αποφεύγει τις στενές κοινωνικές σχέσεις με τους άλλους
• Δυσκολεύεται να διαμορφώσει τις προσωπικές του σχέσεις
• Αναζητά δουλειές με περιορισμένη κοινωνική ή προσωπική αλληλεπίδραση
• Αντιδρά σε καταστάσεις με τρόπους που οι άλλοι θεωρούν ακατάλληλους
• Αποσύρεται και απομονώνεται

Το άτομο μπορεί να αναπτύσσει σύνδεση με αντικείμενα ή ζώα, παρά με ανθρώπους.

Η σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με την σχιζοφρένεια, αλλά δεν είναι το ίδιο. Οι ψυχώσεις και οι ψευδαισθήσεις δεν αποτελούν κομμάτι αυτής της διαταραχής προσωπικότητας.

Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή προσωπικότητας ίσως να έχουν συγγενείς με σχιζοφρένεια ή σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας.

Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας

Τα άτομα με σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας έχουν ένα συνεχές και γενικευμένο πρότυπο κοινωνικών και διαπροσωπικών ελλειμμάτων. Έχουν πολύ λίγες στενές σχέσεις έξω από την οικογένεια.

Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της δυσκολίας τους να καταλάβουν πως αναπτύσσονται οι σχέσεις και επίσης το πώς η συμπεριφορά τους επηρεάζει τους άλλους. Ίσως επίσης να δυσκολεύονται να κατανοήσουν ή να εμπιστευτούν τους άλλους.

Για τη διάγνωση, το άτομο θα πρέπει να εμφανίζει ή να βιώνει πέντε ή περισσότερες από τις ακόλουθες συμπεριφορές:

• Ιδέες συσχέτισης, για παράδειγμα, όταν συμβαίνει κάτι με ελάχιστη σημασία, το άτομο πιστεύει ότι έχει ιδιαίτερη σημασία για αυτό
• Παράδοξες πεποιθήσεις ή μαγική σκέψη που επηρεάζουν την συμπεριφορά, όπως οι προκαταλήψεις, η τηλεπάθεια, ή οι παράξενες φαντασιώσεις ή οι εμμονές
• Γνωσιακές και αντιληπτικές διαστρεβλώσεις, όπως οι σωματικές παραισθήσεις
• Παράξενες σκέψεις και ομιλία, για παράδειγμα, οι μεταφορικές σκέψεις και οι υπερβολικές λεπτομέρειες
• Σημάδια καχυποψίας ή παρανοϊκών σκέψεων
• Ακατάλληλες και παράξενες εκφράσεις του προσώπου
• Συμπεριφορά ή εμφάνιση που είναι ασυνήθης, εκκεντρική ή ιδιόρρυθμη
• Έλλειψη στενών φίλων και ατόμων εμπιστοσύνης, εκτός από τους συγγενείς πρώτου βαθμού
• Υπερβολικό κοινωνικό άγχος

Οι γύρω μπορεί να θεωρούν ότι το άτομο έχει μια περίεργη συμπεριφορά. Ένα άτομο με αυτή τη διαταραχή έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει σχιζοφρένεια στο μέλλον.

Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας

Ένα άτομο με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζει αδιαφορία για τα δικαιώματα των άλλων και την παραβίασή τους. Δρα χωρίς να σκέφτεται το "λάθος" ή το "σωστό" ή χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες των πράξεων τους στους άλλους. Δεν έχει καμία ενσυναίσθηση προς τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε:

• Ανεύθυνη και παραβατική συμπεριφορά
• Δολιότητα
• Βίαιη συμπεριφορά
• Κίνδυνο για εγκληματικές πράξεις

Περίπου το 1-3% του γενικού πληθυσμού εμφανίζει αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας , αλλά το ποσοστό των ανθρώπων μέσα στη φυλακή κυμαίνεται στο 40-70%.

Όταν κάποιος έχει διαταραχή συμπεριφοράς πριν την ηλικία των 15 ετών έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας στη ζωή του. Είναι πιο πιθανό να επηρεάζει άνδρες από ότι γυναίκες.

Η διαταραχή έχει γενετική βάση, όπως τα χαμηλά επίπεδα της φαιάς ουσία στον μετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου. Γενετικοί, βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν επίσης ρόλο στη διαταραχή.

Οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Η κλινική εικόνα ενός ατόμου με οριακή διαταραχή της προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από ένα διαχρονικό/ά σταθερό πρότυπο αστάθειας που αφορά στην εικόνα του εαυτού (διαταραχή της ταυτότητας), τα συναισθήματα, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τη συμπεριφορά. Εχουν τρομακτική ευαισθησία στην απόρριψη, εξιδανικεύουν και μετά υποτιμούν ανθρώπους, και συχνά έχουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές (απόπειρες αυτοκτονίας, αυτοτραυματισμοί, χαρακιές, κα).

Ένα άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας δυσκολεύεται να ελέγξει τα συναισθήματά του.

Ίσως τα άτομα με αυτή τη διαταραχή να νιώθουν:

• Εναλλαγές στη διάθεση
• Αλλαγές στη συμπεριφορά και στην εικόνα του εαυτού
• Παρορμητικές συμπεριφορές
• Περιόδους έντονου άγχους, θυμού και κατάθλιψης, πλήξης

Αυτά τα έντονα συναισθήματα μπορεί να διαρκούν μόνο μερικές ώρες ή για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους, όπως αρκετές ημέρες. Μπορεί να οδηγήσουν σε δυσκολίες στις σχέσεις και σε άλλες προκλήσεις της καθημερινότητας.

Όλα αυτά μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα:

• Γρήγορες αλλαγές στην αλληλεπίδραση του ατόμου με τους άλλους, για παράδειγμα, μετακινούνται ξαφνικά από την εγγύτητα στο θυμό
• Επικίνδυνες συμπεριφορές ,όπως η γρήγορη οδήγηση και η σπατάλη των χρημάτων
• Αυτοβλαπτικές συμπεριφορές
• Προβλήματα στη διαχείριση του θυμού
• Αίσθηση κενού
• Δυσκολία στην εμπιστοσύνη σε άλλους
• Υποτροπιάζουσα αυτοκτονική συμπεριφορά, απόπειρες, απειλές ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά
• Συναισθήματα αποσύνδεσης

Μπορείτε να κάνετε το BPD test (τεστ οριακής διαταραχής) για μια πρώτη εκτίμηση σχετικά με την ύπαρξη συμπτωμάτων οριακής διαταραχής.

Ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας

Το άτομο με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας έχει ανάγκη να προσελκύει την προσοχή ,χρησιμοποιώντας για αυτό το σκοπό τη φυσική του εμφάνιση και τον τρόπο που συμπεριφέρεται στους άλλους. Αυτό επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο σκέφτεται και δρα.

Το άτομο ίσως να νιώθει έντονη την ανάγκη να αγαπηθεί, και να νιώθει ότι δεν είναι αρκετά ικανός να ανταπεξέλθει μόνος του στην καθημερινότητα.

Όλα αυτά οδηγούν σε συμπεριφορές που είναι :

• Εγωκεντρικές
• Σεξουαλικά προκλητικές και αποπλανητικές
• Ακατάλληλες
• Υπερβολικά συναισθηματικές ή δραματικές
• Συναισθηματικά ρηχές
• Υστερόβουλες
• Ριψοκίνδυνες, καθώς το άτομο συνεχώς αναζητά καινούργια πράγματα και ενθουσιασμό

Το άτομο ίσως να λειτουργεί καλά σε κοινωνικές εκδηλώσεις και άλλα περιβάλλοντα, αλλά ίσως να βιώνει έντονο στρες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και άγχος.

Τα χαρακτηριστικά της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας μπορεί να αλληλεπικαλύπτονται και να είναι όμοια με αυτά της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας.

Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

Το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας έχει μια μεγαλειώδη αίσθηση του εαυτού , αλλά επίσης μπορεί να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και αδυναμίες.

Το άτομο με αυτή τη διαταραχή ίσως να εμφανίζει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας:

• Μεγαλειώδη αίσθηση του εαυτού, της ελκυστικότητας, της επιτυχία και της δύναμης
• Ανάγκη θαυμασμού και προσοχής
• Αδιαφορεί για τα συναισθήματα των άλλων
• Τονίζει τα ταλέντα ή τα επιτεύγματά του
• Προσδοκά ότι θα έχει πάντα τα καλύτερα σε όλους τους τομείς
• Φθονεί τους άλλους
• Πιστεύει ότι πρέπει να έχει ιδιαίτερη μεταχείριση
• Πιστεύει ότι πρέπει να περνά χρόνο με ανθρώπους που είναι ιδιαίτεροι για αυτούς
• Φαίνεται αλαζονικός ή επιτηδευμένος
• Είναι επιρρεπής σε παρορμητικές συμπεριφορές

Ίσως να έχουν υψηλότερο κίνδυνο για:

• Διαταραχές άγχους, διάθεσης και εξάρτηση από ουσίες
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και φόβο ότι δεν είναι αρκετά καλοί
• Συναισθήματα ντροπής, απελπισίας , θυμού για τον εαυτό
• Παρορμητικές συμπεριφορές
• Απόπειρες αυτοκτονίας

Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να δυσκολεύουν τη διατήρηση υγιών σχέσεων και την λειτουργικότητα στην καθημερινή ζωή.

Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας

Το άτομο με αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζει ένα γενικευμένο πρότυπο κοινωνικής αναστολής, αισθημάτων ανεπάρκειας και υπερευαισθησίας στην αρνητική αξιολόγηση. Για τον λόγο αυτό αποφεύγει επαγγελματικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν σημαντική διαπροσωπική επαφή, καθώς και νέες διαπροσωπικές σχέσεις , εκτός αν έχει τη βεβαιότητα ότι θα γίνει αποδεκτό. Θεωρεί τον εαυτό του κοινωνικά αταίριαστο, όχι ελκυστικό και κατώτερο των άλλων.

Ίσως να νιώθει:

• Ανεπαρκής
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Δυσκολία να εμπιστευτεί τους άλλους

Ίσως να είναι υπερβολικά ντροπαλός και κοινωνικά απομονωμένος. Μπορεί να θέλει να αναπτύξει στενές σχέσεις με τους άλλους, αλλά να μην έχει την αυτοπεποίθηση και την ικανότητα να σχηματίσει δεσμούς.

Τα άτομα με αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας ίσως να έχουν υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν εξάρτηση από ουσίες, διατροφικές διαταραχές ή κατάθλιψη. Το άτομο ίσως να σκέφτεται ή να κάνει απόπειρα αυτοκτονίας.

Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας

Το άτομο με εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζει συνεχή και γενικευμένη ανάγκη να το φροντίζουν, η οποία το οδηγεί στο να υποτάσσεται και να προσκολλάται στους άλλους, ενώ βιώνει επίμονο και μη ρεαλιστικό φόβο εγκατάλειψης.

Ένα άτομο με αυτή τη διαταραχή ίσως να έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Έντονη ανάγκη να το φροντίζουν
• Να προσκολλάται σε άλλους
• Να φοβάται την εγκατάλειψη και το χωρισμό
• Να δίνει πολλή ενέργεια για να ευχαριστεί τους άλλους
• Να αποφεύγει τις διαφωνίες και τις αντιπαραθέσεις
• Να είναι ευάλωτο στην κακομεταχείριση από τους άλλους
• Να είναι πρόθυμο να υποστεί κακομεταχείριση για να διατηρήσει μια σχέση
• Δεν του αρέσει να είναι μόνο του

Οι άλλοι μπορεί να βλέπουν τη συμπεριφορά του ατόμου ως :

• Υποτακτική
• Εξαρτημένη
• Αναποφάσιστη
• Παθητική
• Υπάκουη

Το άτομο συχνά έχει έλλειψη αυτοπεποίθησης και δεν πιστεύει στις ικανότητές τους. Είναι δύσκολο να αναλαμβάνει εργασίες ανεξάρτητα, ή να παίρνει αποφάσεις χωρίς βοήθεια. Ίσως να δυσκολεύεται να αναλάβει ευθύνες.

Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή είναι πιο ευάλωτα στην κακομεταχείριση από άλλους, και πολλές φορές είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας.

Όλα αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε επιπλοκές, όπως η κατάθλιψη και το άγχος.

Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας (OCDP) δεν είναι το ίδιο με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD). Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν και τα δύο, και οι μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ τους.

Τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζουν συνεχή ενασχόληση με την μεθοδικότητα, την τελειοθηρία και τον νοητικό και διαπροσωπικό έλεγχο εις βάρος της ευελιξίας, της ευρύτητας της αντίληψης και της αποδοτικότητας. Αφοσιώνονται υπερβολικά στην εργασία και την παραγωγικότητα, παραμελώντας ή αποκλείοντας ψυχαγωγικές δραστηριότητες και φιλικές σχέσεις.

Ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας ίσως:

• Να επιδεικνύει ακαμψία
• Να αισθάνεται έντονη ανάγκη να έχει τον έλεγχο
• Να διαπιστώνει ότι οι ανησυχίες για τους κανόνες και την αποτελεσματικότητα δυσκολεύουν την χαλάρωση
• Να δυσκολεύεται να ολοκληρώσει μια εργασία, επειδή φοβάται ότι δεν θα είναι τέλεια
• Να νιώθει άβολα όταν τα πράγματα μπερδεύονται
• Να δυσκολεύεται να μεταβιβάσει καθήκοντα σε άλλους
• Να είναι φειδωλός στη διάθεση χρημάτων για τον εαυτό του και τους άλλους
• Να αδυνατεί να πετάξει φθαρμένα ή χωρίς αξία αντικείμενα
• Να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός στο χώρο εργασίας

Μια χαρακτηριστική διαφορά ανάμεσα στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας είναι ότι η πρώτη αφορά σε καθημερινά θέματα, ενώ η δεύτερη επικεντρώνεται συγκεκριμένα σε ακόλουθες διαδικασίες.

Η ιδεοψυχναγκαστική διαταραχή μπορεί να παρεμβαίνει στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου, ενώ η ιδεοψυχναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας ενισχύει την απόδοση στην εργασία, ενώ είναι πιθανό να παρεμβαίνει στη ζωή του ατόμου εκτός δουλειάς.

Επίλογος

Οι διαταραχές προσωπικότητας μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά και ίσως να είναι δύσκολο να τις διαχωρίσουμε, παρόλο τα κριτήρια του DSM-5. Μετά τη διάγνωση, η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους με διαφορετικές διαταραχές προσωπικότητας. Συχνά οι άνθρωποι δεν νιώθουν ότι υπάρχει κάτι λάθος στην συμπεριφορά τους, αλλά ζητούν βοήθεια επειδή νιώθουν κοινωνικά απομονωμένοι και φοβισμένοι.