Το πείραμα του Μίλγκραμ – υπακοή στην εξουσία

Το πείραμα του Μίλγκραμ - υπακοή στην εξουσία

Ένα από τα πιο διάσημα πειράματα στην ιστορία της ψυχολογία διεξήχθη από τον Στάνλεϊ Μίλγκραμ (Stanley Milgram). Το πείραμα του Μίλγκραμ έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Ουσιαστικά, μελέτησε την προθυμία των ανθρώπων να υπακούνε σε ένα πρόσωπο εξουσίας, ακόμη και όταν αυτή η υπακοή προκαλούσε κακό στους άλλους. Ποια είναι όμως η σημασία και η επίδραση αυτού του πειράματος στην ψυχολογία;

Το πείραμα του Μίλγκραμ σχεδιάστηκε έτσι ώστε να μελετήσει την υπακοή των ανθρώπων στην εξουσία. Οι συμμετέχοντες ήταν ο πειραματιστής , ο "μαθητής" και ο "δάσκαλος". Ο μαθητής ήταν πάντα συνεργάτης του πειραματιστή και ο δάσκαλος ήταν πάντα ο εθελοντής.

Ο "δάσκαλος"  έπρεπε να κάνει ηλεκτρικό σοκ στο μαθητή κάθε φορά που ο μαθητής έδινε μια λάθος απάντηση. Το ηλεκτρικό σοκ ήταν αρχικά μικρό και η έντασή του ήταν μεγαλύτερη μετά από κάθε λάθος απάντηση.

Ο "μαθητής" στην πραγματικότητα δεν πάθαινε ηλεκτροσόκ, αλλά παρίστανε ότι πονάει και παρακαλούσε το δάσκαλο να σταματήσει. Παρόλα αυτά, ο πειραματιστής έδινε εντολή στον δάσκαλο να συνεχίσει να κάνει ηλεκτρικό σοκ στον μαθητή.

Ποια ήταν τα αποτελέσματα από το πείραμα του Μίλγκραμ

Τα αποτελέσματα από το πείραμα του Μίλγκραμ ήταν σοκαριστικά. Παρά τις διαμαρτυρίες του μαθητή, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων συνέχισε να κάνει ηλεκτρικά σοκ μέγιστης έντασης, ακόμη και όταν πίστευε ότι τα σοκ θα προκαλούσαν σοβαρή βλάβη.

Το πείραμα του Μίλγκραμ είναι ίσως το πιο γνωστό πείραμα υπακοής στην ψυχολογία. Η αρχική μελέτη περιελάμβανε 40 συμμετέχοντες που έλαβαν εντολή να κάνουν ηλεκτρικό σοκ σε ομοσπονδιακούς πράκτορες, που υποκρίνονταν ότι δέχονταν το σοκ.

Τα σοκ γίνονταν μέσω μιας συσκευής και κυμαινόταν σε σοβαρότητα από ελαφρά σοκ έως σοβαρά σοκ. Παρά τις κραυγές πόνου και διαμαρτυρίας, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων συνέχιζαν να κάνουν ηλεκτρικά σοκ, πράγμα που επιδεικνύει τα υψηλά ποσοστά υπακοής σε πρόσωπα εξουσίας.

Οι κατηγορίες των συμμετεχόντων 

Ο Μίλγκραμ χώρισε τους συμμετέχοντες σε τρεις κατηγορίες:

1. Αυτούς που υπάκουσαν αλλά δικαιώθηκαν. Μερικοί συμμετέχοντες εγκατέλειψαν τις ευθύνες τους για τις πράξεις τους, και κατηγόρησαν τον πειραματιστή. Αν κάτι συνέβαινε στο μαθητή, πίστευαν ότι αυτό είναι λάθος του πειραματιστή. Άλλοι μεταβίβαζαν το λάθος στον μαθητή, "Ήταν ανόητος και άκαμπτος και άξιζε το σοκ."
2. Αυτούς που υπάκουσαν αλλά κατηγόρησαν τον εαυτό τους. Κάποιοι ένιωθαν άσχημα για όσα έκαναν και κατηγορούσαν τον εαυτό τους. Οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας, ίσως να ήταν πιο πιθανό να αμφισβητήσουν την εξουσία αν αντιμετώπιζαν μια παρόμοια κατάσταση στο μέλλον.
3. Τους επαναστάτες. Τελικά, οι επαναστάτες αναρωτιόντουσαν για την εξουσία του πειραματιστή και υποστήριζαν ότι υπήρχε μια μεγαλύτερη ηθική επιταγή που ζητούσε την προστασία του μαθητή παρά τις ανάγκες του πειραματιστή. Κάποια από αυτά τα άτομα θεώρησαν ότι ήταν υπόλογα στην εξουσία.

Το ερώτημα που προκύπτει από όλα αυτά είναι, γιατί αυτοί που αμφισβήτησαν την εξουσία ήταν μειοψηφία; Επειδή η υπακοή είναι τόσο βαθιά που μπορεί να ακυρώσει τους προσωπικούς κώδικες συμπεριφοράς.

Γιατί σχεδιάστηκε το πείραμα του Μίλγκραμ;

Το πείραμα του Μίλγκραμ είχε ως σκοπό να δείξει αν συνηθισμένοι άνθρωποι θα υπάκουαν σε ανήθικες εντολές. Στην ερμηνεία των επιπτώσεων της έρευνας του Μίλγκραμ, πολλοί έδωσαν σημασία στην επίδραση που είχε η σωματική εγγύτητα ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα , στην προθυμία του να βλάψει ένας άνθρωπος κάποιον άλλο.

Είναι δύσκολο να βλάψουμε ένα άτομο που αγγίζουμε. Είναι κατά κάποιο τρόπο πιο εύκολο να προκαλούμε πόνο μόνο σε ένα άτομο που βλέπουμε από απόσταση. Επίσης, είναι πιο εύκολο αν ακούμε μονάχα έναν άνθρωπο. Είναι ακόμη πιο εύκολο να προκαλούμε κακό σε έναν άνθρωπο που ούτε ακούμε ούτε βλέπουμε. Ωστόσο, η εστίαση στην σωματική εγγύτητα άφησε έξω άλλους σημαντικούς παράγοντες όπως η συναισθηματική απόσταση.

Ο Μίλγκραμ ήθελε να μάθει πως οι άνθρωποι μπορούν να υπακούνε στην εξουσία και να καταπατούν τους ηθικούς τους κανόνες για να ακολουθήσουν κάποιον που πιστεύει ότι έχει τον έλεγχο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της πραγματικής ζωής από το πείραμα του Μίλγκραμ, είναι η περίοδος του Χίτλερ και των Ναζί στη Γερμανία, οι γενοκτονίες, η αστυνομική βία.

Το ενδιαφέρον για το πείραμα του Μίλγκραμ

Το πείραμα του Μίλγκραμ για την υπακοή προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον και διαμάχη στην επιστημονική κοινότητα. Τα αποτελέσματα της μελέτης αμφισβήτησαν τις κοινώς διαδεδομένες πεποιθήσεις για την ανθρώπινη συμπεριφορά και τα όρια της ατομικής αυτονομίας. Η μελέτη επίσης δημιούργησε πολλές ηθικές ανησυχίες και ώθησε τις έρευνες στη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Σε άλλες παραλλαγές του πειράματος, ο Μίλγκραμ προσπάθησε να διερευνήσει τους παράγοντες που επηρέασαν τα ποσοστά υπακοής, όπως η παρουσία συνομηλίκων και η εγγύτητα με τις φιγούρες εξουσίας. Αυτές οι παραλλαγές δίνουν επιπλέον πληροφορίες για την πολύπλοκη φύση της υπακοής και της κοινωνικής επιρροής.

Το πείραμα του Μίλγκραμ παραμένει μια σημαντική ανακάλυψη στο πεδίο της κοινωνικής ψυχολογίας, δίνοντας πολύτιμες πληροφορίες για την δύναμη της εξουσίας και τα όρια της ατομικής αυτονομίας. Παρά της ηθικές ανησυχίες, η μελέτη του Μίλγκραμ αποτελεί πεδίο συζήτησης σε πολλά σχολεία και πανεπιστήμια.

Η κληρονομιά και η επιρροή του Μίλγκραμ στη σύγχρονη ψυχολογία

Το πείραμα του ήταν σημαντικό για πολλούς λόγους. Αρχικά, ανέδειξε τη δύναμη της υπακοής στην εξουσία, ακόμη και σε καταστάσεις στις οποίες η υπακοή μπορούσε να προκαλέσει βλάβη στους άλλους. Αυτό έχει σημαντικές συνέπειες για την κατανόηση πραγματικών καταστάσεων, όπως το Ολοκαύτωμα. Στο οποίο συνηθισμένοι άνθρωποι μπόρεσαν να διαπράξουν θηριωδίες υπό την εξουσία ενός φασιστικού καθεστώτος.

Δεύτερον, το πείραμα πυροδότησε μια συζήτηση σχετικά με την ηθική της ψυχολογικής έρευνας. Κάποιοι συμφώνησαν ότι η μελέτη δεν ήταν ηθική επειδή προκαλούσε ψυχολογικό στρες στους συμμετέχοντες. Άλλοι πίστευαν ότι τα ευρήματα της έρευνας ήταν πολύ σημαντικά για να τα αγνοήσουν, και ότι τα οφέλη αντιστάθμιζαν τη βλάβη που προκλήθηκε.

Παρόλη τη σφοδρή κριτική για την μελέτη του Μίλγκραμ  , ο ίδιος γνώριζε ότι τα ευρήματα του ήταν πολύ σημαντικά.

Η κληρονομιά του Μίλγκραμ φαίνεται με διάφορους τρόπους στο πεδίο της προσωπικότητας και της κοινωνικής ψυχολογίας. Για παράδειγμα, η έρευνά του έδωσε έμπνευση για πολλές άλλες μελέτες για τις επιπτώσεις των κοινωνικών κανόνων και της συμμόρφωσης στη συμπεριφορά, όπως επίσης και τη σημασία της ατομικής αυτονομίας και της ελεύθερης βούλησης στη λήψη αποφάσεων.

Η επιρροή του Μίλγκραμ είναι εμφανής στις σύγχρονες ψυχολογικές μελέτες που χρησιμοποίησαν διάφορες παραλλαγές της μελέτης του.

Η δουλειά του Μίλγκραμ είχε επίσης σημαντική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο οι ερευνητές προσέγγιζαν τους συμμετέχοντες σε ψυχολογικά πειράματα. Οι ηθικές ανησυχίες που προκάλεσε η μελέτη του  Μίλγκραμ, οδήγησαν στην εστίαση στις διαδικασίες συναίνεσης. Όπως επίσης, στην ενημέρωση των συμμετεχόντων για τους πιθανούς κινδύνους και τα οφέλη από την ανάμιξή τους στις μελέτες.