Το χάπι της χαράς

Το χάπι της χαράς - Αντικαταθλιπτικά φάρμακα

Τα αντικαταθλιπτικά είναι φάρμακα που έχουν ως κύριο στόχο την θεραπεία της κατάθλιψης. Η ανακάλυψη των αντικαταθλιπτικών έδωσε την δυνατότητα σε εκατομμύρια ανθρώπους να βγουν από το σκοτάδι της κατάθλιψης και για αυτό αρχικά αναφέροντας σε αυτά ως "το χάπι της χαράς".

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι χρήσιμα σήμερα (τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο) λόγω του αφύσικου τρόπου ζωής, και είναι δύσκολο να φανταστούμε ένα κόσμο χωρίς την πρόσβαση σε αυτά. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα υπάρχουν μόνο τα τελευταία 70 χρόνια ακόμα εξελίσσονται. Για την καλύτερη κατανόηση της δράσης των σημερινών αντικαταθλιπτικών είναι ουσιαστικό να δούμε την ιστορία των αντικαταθλιπτικών και να καταλάβουμε από που ξεκίνησαν.

Η ιστορία των αντικαταθλιπτικών

Η ιστορία των αντικαταθλιπτικών ξεκίνησε ουσιαστικά κατά λάθος. Το 1950, οι χημικοί έκαναν προσπάθεια να βρουν θεραπεία για την φυματίωση και μπορούσαν να πειραματιστούν με τα αποθέματα καυσίμων από τους πυραύλους του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Δύο χημικά, η ιπρονιαζίδη και η ισονιαζίδη, ήταν πολλά υποσχόμενα λόγω της ικανότητάς τους να καταστρέφουν τα βακτήρια. Αν και η θεραπεία δεν κατάφερε να θεραπεύσει τους ασθενείς με φυματίωση, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι είχε πολλές ωφέλιμες επιδράσεις στην ψυχική κατάσταση των ασθενών. Αυτές οι ενώσεις ενίσχυαν την δράση των μονοαμινών, των νευροδιαβιβαστών που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν την διάθεση. Αυτό ήταν ένα στοιχείο κλειδί για την ανάπτυξη των πρώτων αντικαταθλιπτικών φαρμάκων.

Το 1951, ο ψυχίατρος Ρόλαντ Κουν ανακάλυψε την ιμιπραμίνη, ένα φάρμακο που αρχικά αποτελούσε θεραπεία για την ψύχωση (στην πραγματικότητα δεν ήταν αποτελεσματική στη θεραπεία της ψύχωσης). Όμως διαπιστώθηκε τελικά ότι η ιμιπραμίνη ήταν αποτελεσματική στην βελτίωση της διάθεσης και στα συμπτώματα του άγχους. Πριν από αυτό, από το 1940 το κύριο αντιψυχωσικό ήταν ουσιαστικά ένα αντιϊσταμινικό. Όταν οι γιατροί παρατήρησαν τις ηρεμιστικές του ιδιότητες, άρχισαν να το χρησιμοποιούν για την αντιμετώπιση του προεγχειρητικού στρες. Ήταν η πρώτη φορά που οι γιατροί έδιναν κάποιο φάρμακο για την βελτίωση της διάθεσης.

Αυτό οδήγησε στην ανακάλυψη των τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών (TCA), όπως η αμιτριπτυλίνη, η νορτριπτυλίνη και η δεσιπραμίνη.

Πριν την ανακάλυψη των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, οι άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές κατέληγαν σε άσυλα ή απομονωμένα μέρη. Σε αυτά χρησιμοποιούσαν την ψυχανάλυση για την θεραπεία των ασθενών, χωρίς να υπάρχει ουσιαστικά καμία φαρμακευτική αγωγή για τις ψυχιατρικές νόσους. Κάποιες φορές μπορούσε να γίνει εφαρμογή της ηλεκτροσπασμοθεραπείας (ECT, ηλεκτροσόκ), η οποία έκανε την εμφάνιση της περίπου το 1940. Σαν αποτέλεσμα της ηλεκτροσπασμοθεραπείας, οι ασθενείς συχνά εμφάνιζαν κατάγματα στα οστά και βλάβες στους μύες. Λόγω αυτού, η ηλεκτροσπασμοθεραπεία απέκτησε μια πολύ κακή φήμη (και ιδιαίτερα μέσα από τις ταινίες του σινεμά, όπως "Στη φωλιά του κούκου"). Η θεραπεία αργότερα αναθεωρήθηκε και βελτιώθηκε, και η χρήση της αναισθησίας έκαναν την ηλεκτροσπασμοθεραπεία πιο ανθρώπινη από ότι ήταν αρχικώς. Μάλιστα, στις μέρες μας αυτή η θεραπεία παραμένει πολύ αποτελεσματική για την βαριά κατατονική ή μελαγχολική κατάθλιψη, χωρίς τις παρενέργειες των πρώτων χρόνων της εφαρμογής της.

Αντικαταθλιπτικά πρώτης γενιάς

Η πρώτη γενιά των αντικαταθλιπτικών ήταν τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCAs) και οι αναστολείς της μονοαμινικής οξειδάσης (MAOIs). Τα συγκεκριμένα φάρμακα έκαναν την εμφάνισή τους το 1950. Αυτά τα φάρμακα ήταν μια τεράστια ανακάλυψη στον τομέα της ψυχιατρικής και αποτέλεσαν την πρώτη φαρμακολογική θεραπεία για την κατάθλιψη, είχαν επίσης κάποια θέματα λόγω των φαρμακολογικών ιδιοτήτων τους και των παρενεργειών τους. Για παράδειγμα, τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά έχουν περιορισμένη δράση και μπορούν σχετικά εύκολα να οδηγούν σε τοξικότητα. Επίσης τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά είχαν έντονες και σοβαρές παρενέργειες, καθώς μπλοκάρουν την δράση του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη, πράγμα που προκαλεί ξηροστομία και ξηροφθαλμία, δυσκοιλιότητα και κατακράτηση ούρων μεταξύ των άλλων. Από την άλλη μεριά, η χρήση των MAOIs απαιτεί προσοχή σε διάφορες τροφές, διαφορετικά μπορούν να οδηγήσουν σε μια επικίνδυνη υπερτασική κρίση. Γενικά, δεν πρέπει οι ασθενείς να καταναλώνουν τροφές που περιέχουν τυραμίνη, αλλαντικά και προϊόντα ζύμωσης.

Αντικαταθλιπτικά δεύτερης γενιάς 

Η δεύτερη γενιά αντικαταθλιπτικών (νεότερα αντικαταθλιπτικά) είχε ως στόχο να μειώσει τις παρενέργειες των φαρμάκων, ενώ διατηρούταν η αποτελεσματικότητα στην θεραπεία της κατάθλιψης. Τα φάρμακα στόχευαν συγκεκριμένους νευροδιαβιβαστές (όπως τη σεροτονίνη) και η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει φάρμακα όπως οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) και οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης (SNRIs). Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα των νεότερων αντικαταθλιπτικών φαρμάκων είναι η ασφάλειά τους.

Το χάπι της χαράς

Στο παραπάνω γράφημα παρουσιάζονται τα νεότερα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, με τη σειρά κυκλοφορίας τους και την κατηγορία στην οποία ανήκουν (SSRI, SNRI, κα). Το πρώτο αντικαταθλιπτικό φάρμακο της κατηγορίας SSRI ήταν η φλουοξετίνη που κυκλοφόρησε στα τέλη του 1980. Η φλουοξετίνη έγινε γνωστή με το εμπορικό όνομα Prozac στις ΗΠΑ (Ladose στην Ευρώπη), έγινε γνωστή ως "το χάπι της χαράς" και πραγματικά έφερε μια επανάσταση στη θεραπεία της κατάθλιψης, καθώς για πρώτη φορά κυκλοφόρησε ένα αποτελεσματικό φάρμακο έναντι της κατάθλιψης, το οποίο παράλληλα είχε και λίγες παρενέργειες (συγκριτικά τουλάχιστον με τα παλαιότερα αντικαταθλιπτικά φάρμακα).

Οι SSRIs είναι πιο αποτελεσματικοί από τα παλιά αντικαταθλιπτικά στην ήπια ή στη μέτρια κατάθλιψη. Ωστόσο, ίσως δεν είναι εξίσου αποτελεσματικοί στη σοβαρή κατάθλιψη. Αυτή η άποψη οδήγησε στην ανάπτυξη άλλων και άλλων αντικαταθλιπτικών, όπως οι SNRIs, που αυξάνουν όχι μόνο έναν νευροδιαβιβαστή (την σεροτονίνη) αλλά και άλλους νευροδιαβιβαστές (όπως η νορεπινεφρίνη και η ντοπαμίνη) που επίσης παίζουν ρόλο στη ρύθμιση της διάθεσης.

SNRIs και τα νεότερα αντικαταθλιπτικά

Ο πρώτος επιλεκτικός αναστολέας της σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης που πήρε έγκριση ήταν η βενλαφαξίνη, το 1993, για την μείζων κατάθλιψη. Τα συγκεκριμένα φάρμακα έχουν ενδείξεις για την διαταραχή γενικευμένου άγχους, το κοινωνικό άγχος (κοινωνική φοβία) και τις κρίσεις πανικού. Η βενλαφαξίνη (πχ Efexor) είναι επίσης αποτελεσματική στην θεραπεία πολλών καταστάσεων πόνου. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις όπως  η διαβητική περιφερική νευροπάθεια και τα αγγειοκινητικά συμπτώματα που έχουν σχέση με την περιεμμηνόπαυση, αν και δεν υπάρχει έγκριση του FDA για αυτή τη χρήση. Η ντουλοξετίνη, γνωστή ως Cymbalta, πήρε έγκριση το 2004 για την μείζονα κατάθλιψη. Ήταν το πρώτο φάρμακο στην Αμερική που πήρε έγκριση για την περιφερική διαβητική νευροπάθεια. Η ντουλοξετίνη αργότερα πήρε έγκριση για την διαταραχή γενικευμένου άγχους, την ινομυαλγία, και τον χρόνιο μυοσκελετικό πόνο.

Η δεύτερη γενιά των αντικαταθλιπτικών είναι πιο σύνθετη και οι έρευνες είναι υπό εξέλιξη. Αν και τα αντικαταθλιπτικά δεύτερης γενιάς έχουν λιγότερες παρενέργειες από τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, μπλοκάρουν τις αμίνες και έχουν ηρεμιστικές ιδιότητες που πρέπει να λαμβάνουν υπόψη οι ασθενείς. Για παράδειγμα, η βουπροπιόνη (Wellbutrin) είναι μια ασφαλής επιλογή, αλλά κάποιες φορές αυξάνει τον κίνδυνο επιληψίας. Για αυτό δεν πρέπει να την λαμβάνουν οι ασθενείς με ιστορικό επιληψίας.

Η εξέλιξη των φαρμάκων

Το ανθρώπινο μυαλό είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που σταδιακά ανακαλύπτουν οι επιστήμονες. Η μείζονα κατάθλιψη και άλλες ψυχικές διαταραχές μπορεί να εκδηλωθούν με διαφορετικό τρόπο σε κάθε άτομο. Είναι σημαντικό να παραμένουμε σε εγρήγορση και να παρατηρούμε τα συμπτώματα ή την διάθεσή μας έτσι ώστε η θεραπεία να ξεκινήσει άμεσα (τεστ για την κατάθλιψη).

Η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι πάντα αποτελεσματική και η επιλογή του καλύτερου αντικαταθλιπτικού εξαρτάται από την γνώση, την κλινική εμπειρία του ψυχιάτρου, αλλά και την ιδιαίτερη συμπτωματολογία και ιδιοσυγκρασία του ασθενούς.