Σύνδεση μεταξύ στρες, ψυχικού τραύματος και σωματικού πόνου

Ψυχικό τραύμα και χρόνιος πόνος

Τι είναι το ψυχικό τραύμα;

Το ψυχικό-συναισθηματικό τραύμα προκαλείται όταν το στρες κατακλύζει το νευρικό σύστημα ενός ατόμου. Ένας μικρός βαθμός στρες μπορεί να έχει και θετικά αποτελέσματα καθώς μας βοηθά να προσαρμοστούμε σε καταστάσεις, όμως πέρα από ένα βαθμό είναι βλαβερό, μένει ανεπεξέργαστο στον εγκέφαλο και προκαλεί βαθύ συναισθηματικό πόνο.

Σκεφτείτε για παράδειγμα ότι σκαρφαλώνετε στον Όλυμπο. Μερικοί άνθρωποι επιλέγουν να το κάνουν, και ας είναι μια από τις πιο αγχωτικές καταστάσεις που μπορείτε να υποβάλλετε τον εαυτό σας. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για “καλό” στρες, αν έχετε εκπαιδευτεί για χρόνια και είστε έτοιμοι για αυτό. Αν όμως κάποιος σας πιέσει να ανεβείτε τον Όλυμπο, χωρίς να το θέλετε ή χωρίς να είσαστε προετοιμασμένοι, αυτό θα καταγραφεί στον εγκέφαλο ως “τραύμα”.

Το τραύμα είναι αρκετά “μεγάλο” για την ψυχή μας, τον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα.

Ένα ψυχικό τραύμα είναι ουσιαστικά μια ανάμνηση ή εμπειρία που σας κρατά ακινητοποιημένους επειδή ήταν σοκαριστικό, νιώσατε ότι εσείς (ή κάποιος τρίτος) θα οδηγηθείτε στο θάνατο ή σε κάποια βλάβη.

Οι άνθρωποι συχνά έχουν συμπτώματα ψυχολογικού τραύματος όταν βιώνουν:

• Σεξουαλική κακοποίηση (βιασμό), παρενόχληση
• Ήταν μάρτυρες βίαιων περιστατικών
• Ψυχολογική κακοποίηση ή/και σωματική
• Παραμέληση – δεν είχαν τη φροντίδα ή τα απαραίτητα ως παιδιά
• Απειλητικές για τη ζωή εμπειρίες, όπως αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, φυσικές καταστροφές, πόλεμο, κα.

Οι άνθρωποι που έχουν PTSD (διαταραχή μετατραυματικού στρες), έχουν πληγωθεί σε ψυχικό επίπεδο, και ακόμη όταν μιλάνε για το γεγονός ή το θυμούνται μπορεί να έχουν τα ίδια συναισθήματα με την στιγμή εκείνη του παρελθόντος, όταν συνέβη. Έχουν εφιάλτες ή άλλα συμπτώματα που συνεχίζουν και μετά το γεγονός.

Τα τυπικά συμπτώματα του PTSD εναλλάσσονται μεταξύ μιας χρόνιας αποστασιοποίησης ή χρόνιου φόβου.

1. Τα συμπτώματα του φόβου είναι:

• Εφιάλτες, εφίδρωση, αναδρομές, θυμός και εκρήξεις θυμού, πανικός, υπερεγρήγορση, θυμός, μυϊκή ένταση, σφίξιμο στο στομάχι

2. Τα συμπτώματα της αποστασιοποίησης:

• Αποπροσωποποίηση, πάγωμα, συναισθηματική αποσύνδεση, τρέμουλο στη φωνή, δυσκολία στην άρθρωση λέξεων, απάθεια, φόβος, ανημποριά, ζαλάδα, κενό, ναυτία, μούδιασμα

Τραύμα, συναισθήματα και το σώμα

Ο εγκέφαλος έχει διαφορετικούς μηχανισμούς για να μείνει αγκιστρωμένος σε γεγονότα, ώστε να βοηθήσει το άτομο να αποφύγει να πληγωθεί με τον ίδιο τρόπο στο μέλλον. Πρόκειται για ένα ένστικτο επιβίωσης. Το τραύμα παραμένει στο μη-αναλυτικό τμήμα του εγκεφάλου (δεξιό ημισφαίριο) – όπου εδράζονται τα συναισθήματα, η δημιουργικότητα, οι εμπειρίες. Βασίζεται στην εικόνα, είναι σωματικό και όχι λεκτικό. Αντίθετα, τμήματα του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου ρυθμίζουν τη λογική, τους συλλογισμούς και τη γλώσσα. Για να μπορέσει να επεξεργαστεί επιτυχημένα κάποιος τις εμπειρίες του, χρειάζεται να μπορεί να έχει πρόσβαση στα συναισθήματά του, και να τα αντιμετωπίσει ώστε να βάλει λέξεις στην εμπειρία.

Τραύμα που οφείλεται στην αλληλεπίδραση με γονείς και λοιπούς φροντιστές

Η αρνητική σχέση με τους γονείς στην παιδική ηλικία δημιουργεί το έδαφος για μετέπειτα τραύματα στη ζωή, από γεγονότα που κανονικά δεν θα προκαλούσαν τραύμα, γιατί προσβάλουν το νευρικό σύστημα και την ψυχολογία του παιδιού, δημιουργώντας μια χρόνια ευαλωτότητα.Επίσης, τα παιδιά που βιώνουν ανθυγιεινές σχέσεις με τους γονείς και τους φροντιστές τους,συχνά υποφέρουν από μη-ρύθμιση του συναισθήματος και δυσκολεύονται να βάλουν όρια.

Πολλοί άνθρωποι, ως παιδιά, δεν φροντίστηκαν, δεν τους βοήθησαν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να κατανοήσουν τις εμπειρίες τους. Για παράδειγμα, όταν συζητούσαν τα προβλήματα που είχαν με τους γονείς τους, εκείνοι έδειχναν περιφρόνηση ή δεν τους άκουγαν. Αυτή η συμπεριφορά καταγράφεται στον εγκέφαλο με διάφορους τρόπους, για παράδειγμα ότι “δεν έχουν φωνή”, ή ότι “δεν αξίζουν” να ακουστούν. Το στρες εκείνων των ψυχοπιεστικών γεγονότων δεν τους βοήθησαν να το περιορίσουν, με αποτέλεσμα τα συναισθήματα να μείνουν αποθηκευμένα και ανεπεξέργαστα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα γεγονότα να παραμένουν τραυματικά για τον εγκέφαλο.

Το τραύμα διαφέρει από το στρες

Το στρες ορίζεται ως “το σύνολο των ειδικών και μη-ειδικών αντιδράσεων ενός οργανισμού, που συμβαίνουν με σκοπό να μπορέσει να διαχειριστεί γεγονότα που διαταράσσουν την ισορροπία του, και τον επιβαρύνουν ή ξεπερνούν τη δυνατότητά του να τα αντιμετωπίσει.ʺ

Με άλλα λόγια, το στρες είναι οτιδήποτε στη ζωή που μπορεί να μας ταράξει. Έτσι, μια τραυματική εμπειρία είναι πάντα στρεσογόνα, αλλά όλοι οι στρεσογόνοι παράγοντες δεν είναι πάντα τραυματικοί.

Επίσης, το στρες δεν είναι πάντα επιβλαβές, ενώ το τραύμα είναι σχεδόν πάντα. Για παράδειγμα, μερικοί άνθρωποι αποδίδουν καλύτερα στο σχολείο ή στη δουλειά κάτω από λίγο στρες, ώστε να προλαβαίνουν τις προθεσμίες ή τις προσδοκίες. Η διαδικασία της ζωής αφορά το στρες και το πώς αντιδρούμε σε αυτό.

Οι άνθρωποι επηρεάζονται αρνητικά από το στρες όταν δεν έχουν αναπτύξει μηχανισμούς με τους οποίους να το αντιμετωπίζουν. Πολλοί υποστηρίζουν ότι το στρες είναι αναπόφευκτο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Όμως όταν μαθαίνουμε να δρούμε (λογικά) απέναντι στο στρες, αντί να αντι-δρούμε (συναισθηματικά και αυτοματοποιημένα) σε αυτό, είναι λιγότερο πιθανό να ταλαιπωρούμαστε από ψυχοσωματικά συμπτώματα. Για τα άτομα με ανεπεξέργαστα ψυχολογικά τραύματα, ακόμα και το καθημερινό στρες μπορεί να προκαλέσει κατακλυσμό συναισθημάτων και λειτουργική βλάβη επειδή καταπιέζονται από τις συναισθηματικές πληγές του τραύματος.

Χρόνιος πόνος και ψυχολογικό τραύμα

Ως “χρόνιος πόνος” ορίζεται ο παρατεταμένος σωματικός πόνος που διαρκεί περισσότερο από 6 μήνες. Αυτός ο πόνος μπορεί να προέρχεται από τραύματα, φλεγμονές, νευραλγίες και νευροπάθειες, αλλά μερικοί άνθρωποι υποφέρουν παρόλο την απουσία των προηγούμενων παραγόντων. Ο χρόνιος πόνος μπορεί να μειώσει την ικανότητα κάποιου να κινηθεί, να υπονομεύει τη φυσιολογική λειτουργικότητα και την καθημερινότητα, και η αναζήτηση ανακούφισης μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση από αντιφλεγμονώδη φάρμακα, με αποτέλεσμα το πρόβλημα να περιπλέκεται. Ο χρόνιος πόνος επίσης συνοδεύεται από αισθήματα απελπισίας, κατάθλιψης και άγχους.

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι ο χρόνιος πόνος ίσως να μην προκαλείται μόνο από ιστική (σωματική) βλάβη, αλλά επίσης από το στρες και τα συναισθηματικά ζητήματα.

Πιο συγκεκριμένα, οι άνθρωποι που έχουν βιώσει κάποιο τραύμα και υποφέρουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) έχουν υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν χρόνιο πόνο.

Πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν από προσωπική εμπειρία ότι το συναισθηματικό στρες μπορεί να οδηγήσει σε στομαχικό άλγος, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και κεφαλαλγίες, αλλά ίσως δεν γνωρίζουν ότι μπορεί να προκαλέσει ακόμη και χρόνιο πόνο. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι όσο πιο ανήσυχοι και αγχωμένοι είναι οι άνθρωποι, τόσο περισσότερη ένταση συσσωρεύεται στο μυϊκό σύστημα, που με τον καιρό εξαντλεί τον άνθρωπο.

Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και τα άλλα συμπτώματα που σχετίζονται με το στρες, προκαλούνται από άλυτα συναισθηματικά ζητήματα. Συχνά σκεφτόμαστε το συναίσθημα σαν συνέπεια του στρες ή του πόνου, αλλά τα ευρήματα δείχνουν ότι από κάτω υπάρχουν αρνητικά συναισθήματα ή σύνθετα, ανάμικτα συναισθήματα που είναι στρεσογόνα από μόνα τους. Οι ειδικοί έχουν παρατηρήσει ότι το βίωμα ενός τραυματικού γεγονότος μπορεί να έχει αντίκτυπο στην εμφάνιση του πόνου.

Κατά τη διάρκεια ενός τραυματικού γεγονότος, το νευρικό σύστημα μπαίνει σε “κατάσταση επιβίωσης” (ενεργοποιείται το συμπαθητικό νευρικό σύστημα) και μερικές φορές είναι δύσκολο να επανέλθει ξανά στην προηγούμενη φυσιολογική, ήρεμη κατάσταση (όπου το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα επικρατεί). Αν το νευρικό σύστημα μείνει σε “κατάσταση επιβίωσης”, οι ορμόνες του στρες όπως η κορτιζόλη απελευθερώνονται, προκαλώντας αύξηση στην αρτηριακή πίεση και στη γλυκόζη του αίματος, πράγμα το οποίο μπορεί να μειώνει την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος για επούλωση. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα εκδηλώνονται όταν το σώμα είναι σε συνεχή πίεση.

Αν κάποιος έχει βιώσει ένα τραύμα στο παρελθόν, μια πιο πρόσφατη βλάβη ή τραύμα, επαναφέρει τις παλιές ανεπεξέργαστες αναμνήσεις, επιδεινώνοντας τις επιπτώσεις του νέου τραύματος. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι, κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, πολλοί άνθρωποι με τραύμα, περιλαμβανομένων των θυμάτων βιασμού, των κακοποιημένων γυναικών και των κακοποιημένων παιδιών, έχουν μια αρκετά καλή ψυχολογική προσαρμογή. Όμως δεν ανταποκρίνονται στο στρες όπως κάνουν οι υπόλοιποι άνθρωποι. Κάτω από πίεση, νιώθουν (ή δρουν) σαν να τραυματίζονται ξανά.

Συχνά, ο σωματικός πόνος δείχνει σε ένα άτομο ότι έχει αρκετή συναισθηματική επεξεργασία να κάνει ακόμα, και μπορεί επίσης αυτό να είναι ένδειξη κάποιου άλυτου ψυχικού τραύματος. Αν κάποιος έχει μερικώς μόνο επεξεργαστεί το συναισθηματικό αντίκτυπο ενός παλιότερου τραύματος, το νευρικό σύστημα ίσως ακόμη να είναι σε “κατάσταση επιβίωσης”.

Καθώς έχει βρεθεί ότι το τραύμα συνδέεται ισχυρά με τον χρόνιο πόνο, ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φυσικοθεραπείας (όπως trigger points therapy) είναι η πιο λογική επιλογή διαχείρισης για την ανακούφιση από το στρες, τον χρόνιο πόνο και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα.