Βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής

Βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής

Οι μελέτες δείχνουν ότι ο τύπος της ψυχοθεραπείας δεν είναι τόσο σημαντικός για τα αποτελέσματα όσο οι συμπεριφορές του ψυχοθεραπευτή όπως ο ενθουσιασμός, η αυτοπεποίθηση και η πεποίθηση στην ικανότητα του θεραπευόμενου να αλλάξει. Αν και δεν υπάρχει τίποτε που να διασφαλίζει την αλλαγή, είναι πολύ πιο πιθανό οι θεραπευόμενοι να επιτύχουν τους στόχους τους όταν έχουν μια καλή και θετική σχέση με τον ψυχοθεραπευτή τους. Η σχέση ανάμεσα στον ψυχοθεραπευτή και στον θεραπευόμενο είναι πανίσχυρη.

Οι δεξιότητες της συμβουλευτικής μπορεί να είναι ωφέλιμες για πολλούς ανθρώπους. Ποιες είναι όμως οι βασικές δεξιότητες συμβουλευτικής;

1. Προσοχή/ακρόαση
2. Ενσυναίσθηση
3. Αυθεντικότητα
4. Άνευ όρων εκτίμηση
5. Εστίαση σε συγκεκριμένα πράγματα
6. Ερωτήσεις
7. Αποκάλυψη πληροφοριών
8. Ερμηνεία
9. Σιωπή
10. Δημιουργία μιας σχέσης

1. Ακρόαση

α. Προσοχή: ο ψυχοθεραπευτής δίνει την απόλυτη προσοχή του στον θεραπευόμενο. Τεχνικές όπως η επαφή με τα μάτια, τα νεύματα, η ενθάρρυνση της λεκτικής έκφρασης , η στάση του σώματος. Το 80% της επικοινωνίας λαμβάνει χώρα μη λεκτικά.

β. Παρατήρηση: ο ψυχοθεραπευτής παρατηρεί και κατανοεί τις λεκτικές και μη λεκτικές πληροφορίες που λαμβάνει από τον ασθενή.

Υπάρχουν δύο κύριες πηγές πληροφοριών:

• Το περιεχόμενο: όσα εκφράζει ο θεραπευόμενος. Ο ψυχοθεραπευτής είναι ανάγκη να ακούει προσεκτικά, όχι μόνο όσα λέει το άτομο, τις λέξεις. Αλλά και τις εκφράσεις και τα μοτίβα συμπεριφοράς, πράγμα που δίνει πιο βαθιές πληροφορίες. Οι σύμβουλοι πρέπει να έχουν την ικανότητα να θυμηθούν όσα άκουσαν, όσα είδαν και όσα δεν είδαν.
• Τη διαδικασία: περιλαμβάνει τη μη λεκτική επικοινωνία, τη γλώσσα του σώματος, την αλληλεπίδραση.

2. Ενσυναίσθηση

Η ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα αντίληψης της εμπειρίας του άλλου και η επικοινωνία αυτής της αντίληψης πίσω στο άτομο ώστε να ξεκαθαρίσει τις δικές του εμπειρίες. Η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει την λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, την παράφραση του περιεχομένου της επικοινωνίας με τον θεραπευόμενο και την αντανάκλαση των συναισθημάτων του θεραπευόμενου και των έμμεσων μηνυμάτων

Η προσοχή σημαίνει ότι ο ψυχοθεραπευτής δίνει την αμέριστη προσοχή του, με τρόπο υποστηρικτικό. Από την άλλη πλευρά η παράφραση είναι η επιλεκτική εστίαση στο γνωστικό κομμάτι ενός μηνύματος. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει λέξεις κλειδιά και ιδέες που επιστρέφουν πίσω στον θεραπευόμενο με μια αναδιατυπωμένη μορφή. Υπάρχουν τέσσερα βήμα για την αποτελεσματική παράφραση:

1. Ακρόαση και μνήμη. Ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να ακούσει όλο το μήνυμα του θεραπευόμενου και να βεβαιωθεί ότι θα το ανακαλέσει στο σύνολο και δεν θα παραλείψει κάποιο σημαντικό σημείο.
2. Προσδιορισμός του περιεχομένου του μηνύματος αποφασίζοντας για ποιο γεγονός, κατάσταση, ιδέα ή άτομο μιλάει ο θεραπευόμενος.
3. Αναδιατύπωση, με όσο το δυνατόν πιο συνοπτικό τρόπο, οι λέξεις κλειδιά και οι ιδέες του θεραπευόμενου πρέπει να επικοινωνηθούν με πιο φρέσκο ή διαφορετικό τρόπο.
4. Ο έλεγχος της αντίληψης συνήθως έχει τη μορφή μιας σύντομης ερώτησης, π.χ. "Μοιάζει σαν…", "Να δω αν το κατάλαβα αυτό", που επιτρέπουν στον θεραπευόμενο να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει με την ακρίβεια της παράφρασης.

Η αντανάκλαση των συναισθημάτων του θεραπευόμενου. Η αποτελεσματική αντανάκλαση με σεβασμό σε όσα έχει εκφράσει λεκτικά και μη λεκτικά ο θεραπευόμενος, είναι σημαντική ώστε να επικοινωνήσει σωστά τα συναισθήματα του θεραπευόμενου. Η ικανότητα βρίσκεται στην επιλογή λέξεων που εκφράζουν με τον ίδιο ή παρόμοιο τρόπο την κατάσταση.

3. Αυθεντικότητα

Η ικανότητα του ψυχοθεραπευτή να είναι ο εαυτός του. Περιλαμβάνει τη συνάφεια ανάμεσα στις λέξεις/συμπεριφορές και στα εσωτερικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, αν ένας ψυχοθεραπευτής ισχυρίζεται ότι νιώθει άνετα να βοηθά ανθρώπους με εθισμούς, αλλά η συμπεριφορά του (λεκτικά και μη λεκτικά) δείχνει σημάδια δυσφορίας με το θέμα, αυτό μπορεί να αποτελεί εμπόδιο για την πρόοδο και συχνά να προκαλεί σύγχυση και δυσπιστία προς τον ψυχοθεραπευτή.

4. Άνευ όρων θετική εκτίμηση

Η έκφραση φροντίδας, στοργής και αποδοχής, που περιλαμβάνει τη μεταφορά ζεστασιάς, την αποδοχή χωρίς κριτική, το σεβασμό ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να τα καταφέρει στη ζωή. Όπως επίσης,  και το γεγονός έχει το δικαίωμα να κάνει επιλογές και να παίρνει αποφάσεις.

5. Εστίαση σε συγκεκριμένα γεγονότα και συναισθήματα

Ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να μένει συγκεντρωμένος σε γεγονότα και συναισθήματα που προκαλούν ανησυχία, ενώ καλό είναι να αποφεύγει τις γενικεύσεις, τις αφηρημένες συζητήσεις. Περιλαμβάνει τα εξής:

α. Βοηθάει τον θεραπευόμενο να αναγνωρίσει και να δουλέψει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα από τα διάφορα που παρουσιάζονται.

β. Υπενθυμίζει στον θεραπευόμενο το θέμα και επαναπροσδιορίζει το στόχο και τη δομή της συνεδρίας.

γ. Χρησιμοποιεί ερωτήσεις για να βοηθήσει το θεραπευόμενο να ξεκαθαρίσει γεγονότα, συναισθήματα και στόχους. Επικεντρώνεται στο τώρα ώστε να δίνει έμφαση σε όσα συμβαίνουν στη διάρκεια της συνεδρίας.

6. Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου

Η διαδικασία των ερωτήσεων βοηθά τον θεραπευόμενο να ξεκαθαρίσει και να εξερευνήσει τις σκέψεις ή τα συναισθήματά του. Ο στόχος είναι να διευκολύνει τη διαδικασία της εξερεύνησης, να υπάρχει θεραπευτικός σκοπός για κάθε ερώτηση και ο  ψυχοθεραπευτής πρέπει να αποφεύγει τις πολλές ερωτήσεις ή να αναλαμβάνει το ρόλο του ανακριτή. Φυσικά, η καλύτερη προσέγγιση είναι οι ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που ενθαρρύνουν τον θεραπευόμενο να μοιραστεί περισσότερα πράγματα.

7. Αποκάλυψη πληροφοριών για τον ψυχοθεραπευτή

Ο ψυχοθεραπευτής μοιράζεται προσωπικά συναισθήματα, εμπειρίες ή αντιδράσεις με τον θεραπευόμενο. Κάθε πληροφορία πρέπει να έχει ως στόχο να βοηθήσει τον θεραπευόμενο. Επίσης, κάθε ψυχοθεραπευτής πρέπει να έχει στο μυαλό του ότι η ενσυναίσθηση δεν σημαίνει να μιλάει για παρόμοιες εμπειρίες αλλά να μεταφέρει με φροντίδα και κατανόηση τις σκέψεις και τα συναισθήματα του θεραπευόμενου.

8. Ερμηνεία

Η ερμηνεία περιλαμβάνει κάθε δήλωση προς τον θεραπευόμενο που είναι πέρα από όσα έχει πει ή γνωρίζει. Με την ερμηνεία ο ψυχοθεραπευτής δίνει νέο νόημα ή μια νέα εξήγηση σε μια συμπεριφορά, σκέψη ή συναίσθημα ώστε ο θεραπευόμενος να μπορεί να δει το πρόβλημα με ένα νέο τρόπο. Οι ερμηνείες μπορούν να βοηθήσουν τον θεραπευόμενο να κάνει συνδέσεις ανάμεσα σε φαινομενικά μεμονωμένα γεγονότα, μπορεί να επισημαίνουν θέματα ή μοτίβα, ή να προσφέρουν μια νέα διάσταση στα πράγματα. Η ερμηνεία μπορεί να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να μείνει συγκεντρωμένος σε μια συγκεκριμένη πτυχή του προβλήματος. Οι ερμηνείες πρέπει να είναι σύντομες και περιεκτικές.

9. Σιωπή

Η σιωπή είναι πανίσχυρη στην διάρκεια μιας συνεδρίας. Ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να έχει τον έλεγχο του διαλόγου, να έχει το χώρο του, τα συναισθήματα και οι σκέψεις να ρέουν. Έτσι, μπορεί να δημιουργηθεί μια υποστηρικτική σχέση εμπιστοσύνης. Η σιωπή είναι μια πολύ σημαντική δεξιότητα για τους ψυχοθεραπευτές, καθώς δείχνει την εκτίμηση και το σεβασμό στο θεραπευόμενο, και δίνει τη δυνατότητα στον ψυχοθεραπευτή να σκεφτεί όσα έχει ακούσει και να ανταποκριθεί με εποικοδομητικό τρόπο.

10. Δημιουργία μιας σχέσης

Η δημιουργία μιας σύνδεσης με τον θεραπευόμενο είναι μια από τις πιο σημαντικές και πολύτιμες δεξιότητες στο ψυχοθεραπευτικό ταξίδι. Όταν ο θεραπευόμενος νιώθει άνεση και ασφάλεια με τον ψυχοθεραπευτή, είναι πολύ πιο εύκολο να μιλήσει ανοιχτά για όσα τον απασχολούν.

Πώς μπορώ να βελτιώσω τις δεξιότητές συμβουλευτικής;

1. Βελτιώστε τις επικοινωνιακές σας δεξιότητες

Είναι πολύ σημαντικό ένας ψυχοθεραπευτής να έχει καλές επικοινωνιακές δεξιότητες ώστε να μπορεί με συμπόνια, να αφουγκράζεται τα συναισθήματα του θεραπευόμενου και να δίνει πολύτιμες πληροφορίες σε αυτόν.

2. Βρείτε χρόνο για την ευεξία σας 

Οι ψυχοθεραπευτές προσφέρουν βοήθεια στους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τα θέματα ψυχικής υγείας, και αυτό μπορεί να έχει συναισθηματικό κόστος. Αν και η ψυχοθεραπεία είναι μια δουλειά που προσφέρει επιβράβευση, είναι σημαντικό οι ψυχοθεραπευτές να φροντίζουν την ευεξία τους ώστε να μην καταλήξουν με burnout.