XANAX και άνοια

Προκαλεί το Xanax άνοια Αλτσχάιμερ;

Μια από τις βασικές ερωτήσεις (και φοβίες) των ασθενών, είναι αν το Xanax προκαλεί άνοια Αλτσχάιμερ. Έχουν γίνει διάφορες μελέτες προσπαθώντας να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό και η σύντομη απάντηση είναι "όχι".  Στη συνέχεια του άρθρου εξετάζουμε πιο αναλυτικά τις επιδράσεις και τις παρενέργειες του Xanax (αλπραζολάμη) στις νοητικές λειτουργίες.

Τι είναι το Xanax και το Αλτσχάιμερ;

Το Xanax είναι ένα αγχολυτικό φάρμακο (ηρεμιστικό), το οποίο ανήκει στην κατηγορία των βενζοδιαζεπινών οι οποίες συνταγογραφούνται κυρίως για την αντιμετώπιση του άγχους και της αϋπνίας, αλλά και συμπληρωματικά της κατάθλιψης. Το Ζάναξ είναι το πιο γνωστό και συχνά συνταγογραφούμενο αγχολυτικό φάρμακο (άλλα φάρμακα της ίδιας κατηγορίας είναι το Tavor, Lexotanil, Stedon). Αν και είναι αποτελεσματικό, η μακροπρόθεσμη χρήση του εγείρει κάποιες ανησυχίες σχετικά με τη νοητική υγεία, ιδιαίτερα την πιθανή σχέση του με διαταραχές της μνήμης, την άνοια και τη νόσο του Αλτσχάιμερ πιο συγκεκριμένα.

Το Αλτσχάιμερ είναι μία μορφή άνοιας, και το 60-80% των συνολικών περιπτώσεων άνοιας φαίνεται να οφείλεται στη νόσο Alzheimer. Συνήθως εμ­φανίζεται μετά τα 60 έτη και οφείλεται σε νευροεκφυλιστικές αλλοιώσεις του εγκεφάλου, που συνοδεύονται από προοδευτικά αυξανόμενη νοητική έκπτωση και αλλαγή της προσωπικότητας. Παθογνωμονικό στοιχείο της νόσου Alzheimer αποτελεί η παρουσία νευρινιδιακών εγκλείστων και πλακών αμυλοειδούς. Στα πρώτα στάδια της νόσου παρατηρείται απώλεια νευρώνων στον ιππό­καμπο και κροταφικό λοβό. Ακολουθούν απώλειες στο σύνολο του φλοιού, όπως τις προμετωπιαίες και βρεγματικές περιοχές.

Xanax και κίνδυνος άνοιας

Η αλπραζολάμη δρα ενισχύοντας τη δραστηριότητα του γάμμα-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA), ενός ανασταλτικού νευροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ηρεμιστικά, αγχολυτικά και μυοχαλαρωτικά αποτελέσματα. Ωστόσο, ο μηχανισμός του επηρεάζει περιοχές του εγκεφάλου όπως ο ιππόκαμπος και ο εγκεφαλικός φλοιός, που είναι κρίσιμες για τη μνήμη και τις λοιπές νοητικές λειτουργίες.

Υπάρχουν μελέτες που έχουν συνδέσει τη μακροχρόνια χρήση βενζοδιαζεπινών με αυξημένο κίνδυνο για τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Οι ακριβείς μηχανισμοί παραμένουν ασαφείς, αλλά μπορεί να περιλαμβάνουν χρόνια καταστολή της νευρικής δραστηριότητας σε περιοχές όπως ο ιππόκαμπος. Μια μελέτη τόνισε ότι η παρατεταμένη χρήση αλπραζολάμης θα μπορούσε να συμβάλει σε δομικές αλλαγές του εγκεφάλου με την πάροδο του χρόνου, επιταχύνοντας πιθανώς τις νευροεκφυλιστικές διεργασίες που έρχονται με τη γήρανση.

Μελέτες για το Xanax και το Αλτσχάιμερ

Έχουν γίνει διάφορες μελέτες και μετα-αναλύσεις για το ερώτημα αυτό, και τα γενικά συμπεράσματα είναι ότι:

Δεν υπάρχει αιτιολογική σύνδεση μεταξύ συγκεκριμένα της χρήσης Xanax και της άνοιας. Καλό είναι όμως να χορηγείται με φειδώ σε ηλικιωμένους ασθενείς και γενικά σε ασθενείς μεγαλύτερους των 50 ετών.

Σε άλλες μελέτες μελέτες η χρήση βενζοδιαζεπινών (όχι συγκεκριμένα του Xanax) βρέθηκε να συνδέεται πολύ ασθενώς με τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας, χωρίς να εξαρτάται όμως από τη δοσολογία, δηλαδή όσοι έπαιρναν μικρές δόσεις είχαν τον ίδιο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας με εκείνους που έπαιρναν υψηλές δόσεις. Ενώ οι βενζοδιαζεπίνες συνδέονται με διάφορες παρενέργειες, οι υψηλότερες δόσεις δεν φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας.

Επίσης, η μεγαλύτερη σύνδεση αφορά ασθενείς που παίρναν χρόνια βενζοδιαζεπίνες, δηλαδή καθημερινά για περισσότερα από 3-4 χρόνια. Και κυρίως τα αποτελέσματα αυτά αφορούν τις μακράς δράσεως βενζοδιαζεπίνες (μεγαλύτερη των 20 ωρών δράση) και δηλαδή όχι τόσο το Xanax, το οποίο είναι βραχείας δράσεως συγκριτικά.

Αυτό σημαίνει ότι οι βραχείας δράσης βενζοδιαζεπίνες (όπως το Xanax) θα πρέπει να προτιμούνται για μακροχρόνια χορήγηση σε σχέση με τις υπόλοιπες βενζοδιαζεπίνες μακράς δράσης (όπως το Stedon). Είναι λοιπόν λάθος κλινικά να χρησιμοποιείται, για παράδειγμα, Stedon αντί του Xanax για τις κρίσεις πανικού ή για την κατάθλιψη, όπως προτείνουν ημιμαθείς.

Οξείες επιδράσεις του Xanax

Η βραχυπρόθεσμη χρήση της αλπραζολάμης μπορεί να προκαλέσει μια παροδική νοητική έκπτωση. Μελέτες έχουν δείξει σταθερά ότι οι περιστασιακές μεγάλες δόσεις (πχ 1.0 mg ή υψηλότερες) επηρεάζουν αρνητικά τη μνήμη, την προσοχή και την ψυχοκινητικότητα. Αυτά τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα εμφανή σε εργασίες που απαιτούν εγρήγορση και αντανακλαστικά.

Μακροχρόνια χρήση Xanax

Ενώ η προσοχή και η ψυχοκινητική απόδοση μπορεί να παραμένουν ανεπηρέαστες σε ορισμένες περιπτώσεις, η παρατεταμένη έκθεση σε βενζοδιαζεπίνες μπορεί να οδηγήσει σε αθροιστική γνωστική έκπτωση. Η μακροχρόνια χρήση αλπραζολάμης επιδεινώνει ήδη υπάρχοντα ελλείμματα μνήμης. Μια μελέτη που χρησιμοποιούσε το Cambridge CANTAB τεστ διαπίστωσε ότι η χρόνια χορήγηση βλάπτει την οπτική μνήμη και τις διαδικασίες μάθησης, μετά από μόλις δύο εβδομάδες συνεχόμενης χρήσης της αλπραζολάμης.

Η ηλικία είναι ένας κρίσιμος παράγοντας, που επηρεάζει σημαντικά την επίδραση της αλπραζολάμης στη μνήμη και τον κίνδυνο νευροεκφυλιστικών νοσημάτων, όπως την άνοια. Οι ηλικιωμένοι είναι γενικά πιο ευάλωτοι στις παρενέργειες που συνδέονται με το Xanax αλλά και τις υπόλοιπες βενζοδιαζεπίνες, λόγω αλλαγών που σχετίζονται με νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου και τον μεταβολισμό. Η χρόνια χρήση Xanax σε αυτόν τον πληθυσμό έχει συσχετιστεί με υψηλότερη πιθανότητα εμφάνισης άνοιας ή επιδείνωσης προϋπαρχουσών προβλημάτων. Για αυτό προτιμούνται άλλα φάρμακα, όπως το Seroquel για την αντιμετώπιση του άγχους. Καταστάσεις όπως ο διαβήτης, η υπέρταση ή τα καρδιαγγειακά προβλήματα επιδεινώνουν τη γνωσιακή έκπτωση από τις βενζοδιαζεπίνες. Ψυχιατρικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη ή μετατραυματικό στρες μπορεί να περιπλέξουν την ανάρρωση από βλάβες που προκαλούνται από τις βενζοδιαζεπίνες.

Αναστρεψιμότητα Διαταραχών Μνήμης

Ο βαθμός στον οποίο οι διαταραχές της μνήμης που προκαλούνται από την αλπραζολάμη είναι αναστρέψιμες, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες:

• Διάρκεια χρήσης: οι χρήστες που χρησιμοποιούν βραχυπρόθεσμα το Xanax συχνά ανακτούν τις γνωσιακές λειτουργίες μετά τη διακοπή του Xanax. Αντίθετα, οι (ηλικιωμένοι) ασθενείς που παίρνουν χρόνια Xanax ενδέχεται να εμφανίσουν ελλείμματα ακόμη και χρόνια αργότερα μετά τη διακοπή του.
• Δοσολογία: Οι υψηλότερες δόσεις συσχετίζονται με μεγαλύτερη γνωσιακή εξασθένηση. Μελέτες δείχνουν ότι οι μορφές παρατεταμένης αποδέσμευσης αλπραζολάμης μπορεί να έχουν λιγότερο έντονα αποτελέσματα από τις εκδόσεις άμεσης αποδέσμευσης, αλλά εξακολουθούν να ενέχουν κινδύνους όταν χρησιμοποιούνται για πολλά χρόνια.
• Ηλικία κατά την διακοπή: τα νεότερα ηλικιακά άτομα τείνουν να επανακτούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις νοητικές λειτουργίες σε σύγκριση με τους ηλικιωμένους, των οποίων ο εγκέφαλος έχει λιγότερες δυνατότητες νευροπλαστικότητας.

Μια μελέτη παρακολούθησης ασθενών που έπαιρναν 3½ χρόνια Xanax για κρίσεις πανικού αποκάλυψε ότι ενώ η μνήμη επέστρεψε στα βασικά επίπεδα μετά την διακοπή του Xanax, τα παράπονα για μειωμένη προσοχή παρέμειναν. Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι ορισμένες νοητικές επιδράσεις μπορεί να είναι ψυχολογικές ή να σχετίζονται με το υποκείμενο άγχος και όχι με την άμεση τοξικότητα των βενζοδιαζεπινών.

Άλλοι παράγοντες που έχουν σημασία

Σημειώνονται και άλλοι παράγοντες, που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι βενζοδιαζεπίνες και η αλπραζολάμη επηρεάζει τη μνήμη και την πρόγνωση των νοητικών λειτουργιών, όπως η συσσωρευτική χρήση αντιχολινεργικών φαρμάκων, το άγχος/στρες, το αλκοόλ, το κάπνισμα.

• Γενετική προδιάθεση: τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό νόσου Αλτσχάιμερ ή άλλες μορφές άνοιας, μπορεί να είναι πιο επιρρεπή στη γνωσιακή έκπτωση που προκαλείται από φάρμακα. Εδώ υπάρχει όντως νόημα προσοχής στη χρήση.
• Διατροφή και συνήθειες: η κακή διατροφή, η έλλειψη άσκησης και ο ανεπαρκής ύπνος ενισχύουν τις αρνητικές επιπτώσεις της αλπραζολάμης στις νοητικές λειτουργίες. Αντίθετα, η ενασχόληση με δραστηριότητες που προάγουν τη νευροπλαστικότητα - όπως η εκμάθηση νέων δεξιοτήτων ή η εξάσκηση της ενσυνειδητότητας- μπορεί να βελτιώσει τα αποτελέσματα.
• Εξαρτησιογόνες ουσίες: η κατάχρήση αλκοόλ και η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (όπως η κάνναβη, κοκκαίνη, κα) επιβαρύνουν την εγκεφαλική λειτουργία και αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης ψυχιατρικών προβλημάτων και γνωσιακής έκπτωσης.

Υπάρχει και η εναλλακτική υπόθεση/ερμηνεία, ότι το άγχος και η αϋπνία (διαταραχές ύπνου) μπορεί να συνδέονται με την πρώϊμη εναπόθεση/δημιουργία πλακών β-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο, και το επίμονο και χρόνιο άγχος μπορεί να συνδέεται με μεγαλύτερο κίνδυνο Αλτσχάιμερ (άνοια) σε ηλικιωμένους.

Καθώς και αν αυτά τα αποτελέσματα αφορούν συγκεκριμένα τις βενζοδιαζεπίνες ή και άλλα φάρμακα όπως τα υπνωτικά φάρμακα (υπναγωγά) ή λοιπά αγχολυτικά φάρμακα.

Μνήμη, βενζοδιαζεπίνες και Xanax

Οι βενζοδιαζεπίνες έχουν κάποια αρνητικά αποτελέσματα στη μνήμη και στην λειτουργία του εγκεφάλου τα οποία είναι τεκμηριωμένα, αλλά ωστόσο δεν είναι γνωστό εάν οι βενζοδιαζεπίνες (φάρμακα που συχνά συνταγογραφούνται για να αντιμετωπιστεί το άγχος ή η αϋπνία) μπορεί να είναι ένας από τους παράγοντες που συνδέονται με άνοια. Τα συμπτώματα αυτά για τα οποία γενικά συνταγογραφούνται οι βενζοδιαζεπίνες (αύπνία, άγχος, και συμπτώματα καταθλιπτικών διαταραχών) είναι τα ίδια με αυτά που αυξάνονται χρόνια πριν τη διάγνωση της άνοιας.

Με άλλα λόγια, οι βενζοδιαζεπίνες μπορεί να μην προκαλούν την άνοια, αλλά αντίθετα να συνταγογραφούνται από τους γιατρούς για να αντιμετωπίσουν τα πρόδρομα συμπτώματα της άνοιας.
Σε κάποιες μελέτες βρέθηκε ότι οι ασθενείς που παρουσίασαν Αλτσχάιμερ βίωναν πολύ περισσότερο άγχος στη ζωή τους. Ως εκ τούτου, μπορεί να μην συνδέεται η χρήση βενζοδιαζεπινών για την άνοια, αλλά το άγχος αυτό καθεαυτό.

Φυτικό υποκατάστατο του Xanax

Για τις πιο ήπιες περιπτώσεις άγχους και κρίσεων πανικού, υπάρχουν φυτικές λύσεις που μπορούν να αντικαταστήσουν το Xanax, όπως η βαλεριάνα (Valmane), τα ανθοϊάματα (Rescue Remedy), κα. Αυτά μπορούν να βοηθήσουν συχνά όπως ένα Xanax 0.25mg.

Επίσης υπάρχουν εναλλακτικές θεραπευτικές επιλογές που μπορούν να είναι συμπληρωματικές στη θεραπεία, όπως ο βελονισμός και κυρίως η ομοιοπαθητική, χωρίς παρενέργειες.

Βιβλιογραφία:
- Use of Benzodiazepines and Risk of Incident Dementia: A Retrospective Cohort Study, 2021
- Risk of Dementia in Long-Term Benzodiazepine Users: Evidence from a Meta-Analysis of Observational Studies, 2019
- Benzodiazepine use and risk of Alzheimer’s disease: case-control study, 2014