Υπνοβασία

Υπνοβασία

Εκτός από περιβάλλον που παίζει σημαντικό ρόλο στον ύπνο, είναι εξίσου σημαντικό να γνωρίζετε αν έχετε κάποιο θέμα υγείας που επηρεάζει την ικανότητα σας να ξεκουραστείτε. Ένα από αυτά τα θέματα είναι η υπνοβασία.

Η υπνοβασία μπορεί να αποτελεί μια εξήγηση αν ξυπνάτε εξουθενωμένοι ενώ έχετε κοιμηθεί για 7-9 ώρες. Εκτός από τις σοβαρές περιπτώσεις, που μπορεί να οδηγούν σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, ίσως να μην συνειδητοποιείτε ότι υποφέρετε από αυτή τη διαταραχή του ύπνου.

Τι είναι η υπνοβασία;

Η υπνοβασία δεν είναι μια νόσος αλλά μια κατάσταση που ανήκει στην οικογένεια της παραϋπνίας. Αυτή αντιπροσωπεύει μια κατηγορία διαταραχών ύπνου, μαζί με την υπερϋπνία.

Στην υπερϋπνία οι άνθρωποι κοιμούνται περισσότερο ή λιγότερο από ό,τι χρειάζεται για να εκτελούν βέλτιστα τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Η παραϋπνία περιλαμβάνει πολύπλοκες συμπεριφορές, με συγκεκριμένο σκοπό, που οδηγούν σε ανεπιθύμητες καταστάσεις.

Η υπνοβασία μπορεί να προκαλεί έναν αριθμό συμπτωμάτων που συμβαίνουν συνήθως στη διάρκεια των αργών κυμάτων του βαθύ ύπνου. Στη διάρκεια των επεισοδίων στη διάρκεια του ύπνου, ο εγκέφαλος συνδέει το περιεχόμενο ενός ονείρου με την αντίληψη των γύρω αντικειμένων (εμπόδια, σκάλες). Εκτός από την υπνοβασία, οι διαταραχές συμπεριφοράς που έχουν σχέση με την παραϋπνία συνήθως συμβαίνουν σε ανθρώπους άνω των 50 ετών. Σε αυτή την περίπτωση, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν θορυβώδεις και μερικές φορές βίαιες συμπεριφορές που μπορεί να υποδηλώνουν τη νόσο του Πάρκινσον.

Υπάρχουν τρεις τύποι αυτής της κατάστασης:

1. Απλή υπνοβασία
2. Πολύπλοκη υπνοβασία
3. Αποσυνδετική υπνοβασία

1. Απλή υπνοβασία

Σε αυτή την περίπτωση ο ενήλικας ή το παιδί, κάθεται στην άκρη του κρεβατιού, κάνοντας χειρονομίες λίγο πολύ παρόμοιες με αυτές που κάνει όταν είναι ξύπνιος. Μερικές φορές, μπορεί να μιλά, στην περίπτωση αυτή συμβαίνει συχνά ένα άτομο που περπατά στον ύπνο να σηκωθεί και να περπατήσει στο σπίτι, και μετά επιστρέφει αυθόρμητα στο κρεβάτι του.

Στη διάρκεια των επεισοδίων υπνοβασίας, τα μάτια είναι ανοιχτά και το βλέμμα είναι ανέκφραστο. Αν κάποιος μιλήσει στο άτομο που υπνοβατεί, μπορεί να ανταποκριθεί ή ακόμη και να εκτελέσει εντολές, αλλά όχι πάντα. Στην διάρκεια της υπνοβασίας, το άτομο μπορεί να κάνει πολύπλοκα πράγματα:

• να παρακάμπτει έπιπλα
• να κατεβαίνει σκάλες
• να περιμένει
• να παίρνει φαγητό από το ψυγείο και να το καταναλώνει
• να πλένει τα πιάτα
• να οδηγεί αυτοκίνητο

Εκτός από κάποιες περιπτώσεις, η απλή υπνοβασία δεν είναι επικίνδυνη και τα επεισόδια δεν διαρκούν πάνω από 10 λεπτά. Στην περίπτωση των παιδιών , υποχωρεί τελείως σε λίγους μήνες, ή στη διάρκεια της εφηβείας.

2. Πολύπλοκη υπνοβασία

Αν ένα άτομο που υπνοβατεί εμφανίζει βίαιες συμπεριφορές, τότε έχει πολύπλοκη υπνοβασία, μια διαφορετική μορφή από την απλή υπνοβασία. Μερικές φορές περιλαμβάνει εγκληματικές πράξεις ή σεξουαλικές πράξεις που αποτελούν εγκλήματα από νομικής άποψης.

Η διάρκεια των επεισοδίων είναι 10 λεπτά, η συχνότητα φτάνει τα 2-3 επεισόδια την εβδομάδα και περιλαμβάνουν επικίνδυνες πράξεις για τον υπνοβάτη και τους άλλους. Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιεί μαχαίρι, να κάνει βίαιες χειρονομίες που οδηγούν σε αυτοτραυματισμό ή τραυματισμό των άλλων, ή μπορεί να πέφτει από τις σκάλες. Είναι επίσης σύνηθες οι υπνοβάτες να πέφτουν από το παράθυρο ή να πετούν άλλους από το παράθυρο.

3. Αποσυνδετική υπνοβασία

Ο τρίτος τύπος περιλαμβάνει τον μεγαλύτερο κίνδυνο για ένα άτομο και τους ανθρώπους γύρω του. Μπορεί να εμφανιστεί πριν από την ηλικία των 6 ετών ή μετά τα 10 έτη, αλλά οι περισσότερες περιπτώσεις εμφανίζονται στην ενήλικη ζωή.

Η αποσυνδετική υπνοβασία είναι σπάνια, και αποτελεί το 10% των περιπτώσεων υπνοβασίας.

Οι κρίσεις ξεκινούν στην αρχή του ύπνου. Ο υπνοβάτης μπορεί να γίνει πιο επιθετικός αν κάποιος προσπαθεί να τον ηρεμήσει ή να τον ξυπνήσει. Στην περίπτωση που τα παιδιά εμφανίζουν αυτή τη μορφή υπνοβασίας , ο κίνδυνος να πηδήξουν από το παράθυρο είναι πολύ μεγαλύτερος από ότι στους ενήλικες. Επιπλέον, αν ένα άτομο βρίσκεται σε κατάσταση λιποθυμίας ή τρόμου, επινοεί το δικό του σύμπαν από τα γεγονότα της ζωής του.

Οι δραστηριότητες που συνοδεύουν αυτή τη μορφή υπνοβασίας είναι πιο πολύπλοκες από ότι στους άλλους δύο τύπους υπνοβασίας. Για παράδειγμα, ο υπνοβάτης μπορεί να κάνει απόπειρα αυτοκτονίας στη διάρκεια του βαθύ ύπνου. Σε τέτοιες στιγμές, μια αντίδραση που μοιάζει με αυτή των ενθεογόνων φαρμάκων (LSD, μαγικά μανιτάρια) συμβαίνει στον εγκέφαλο.

Σε αυτή την περίπτωση ο υπνοβάτης μιλά περισσότερο συγκριτικά με άλλες μορφές υπνοβασίας. Αυτός ο διάλογος είναι αποσυνδετικός. Οι λέξεις που χρησιμοποιεί μπορεί να μην έχουν νόημα, επειδή αντικατοπτρίζουν τις συνδέσεις που κάνει ο υπνοβάτης ανάμεσα στον εξωτερικό κόσμο και στη φαντασία του.

Ποιες είναι οι αιτίες της υπνοβασίας;

Η υπνοβασία επηρεάζει το 17% των παιδιών και το 4% των ενηλίκων. Αυτή η κατάσταση έχει σημαντικό γενετικό υπόβαθρο, και οι υπνοβάτες μπορεί να έχουν και άλλα μέλη στην οικογένεια με την ίδια κατάσταση.

Υπολογίζεται ότι περίπου το 3% των ενηλίκων παγκοσμίως υποφέρουν από υπνοβασία. Το 70-80% αυτών των περιπτώσεων έχουν αναμνήσεις από όσα κάνουν στη διάρκεια των νυχτερινών επεισοδίων.

Σε αντίθεση με τα παιδιά, όπου η υπνοβασία δεν αποτελεί δείκτη συναισθηματικών διαταραχών, οι ενήλικες που υπνοβατούν έχουν κάποιο ψυχολογικό θέμα, ειδικά σε περιόδους έντονου στρες.

Για τον Φρόυντ, η υπνοβασία ήταν ένα από τα συμπτώματα που αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένα τραυματικά γεγονότα.

Μπορεί η υπνοβασία να έχει γενετικά αίτια;

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει ένα γονίδιο που μπορεί να υποδεικνύει γιατί μερικοί άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς στην υπνοβασία. Περίπου το 80% των ενηλίκων που υπνοβατεί έχει τουλάχιστον ένα συγγενή με την ίδια διαταραχή.

Η υπνοβασία μπορεί να έχει σχέση με ένα πολύπλοκο μεταβολικό δίκτυο, που εμπλέκεται σε ένα αυτοάνοσο νόσημα. Η υπνοβασία μπορεί να είναι αποτέλεσμα της αναποτελεσματικής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος.

Εκτός από τα γενετικά αίτια, οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τα επεισόδια υπνοβασίας:

• Χρόνιο άγχος
• Κατανάλωση αλκοόλ
• Έλλειψη ύπνου
• Χρήση ψυχοτρόπων ουσιών

Στην περίπτωση των ανθρώπων που είναι επιρρεπείς στην υπνοβασία, καταστάσεις που επηρεάζουν τον ύπνο μπορεί να αυξάνουν την συχνότητα των επεισοδίων. Σε περιόδους στρες, ειδικά αν κάποιος έχει να κάνει πολλά, μπορεί να κοιμάται λιγότερο ή να πηγαίνει για ύπνο και να ξυπνά πολύ νωρίς, ακούσια. Επίσης, η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να επηρεάζει τον ύπνο, να επιδεινώνει την αϋπνία ή την άπνοια, καταστάσεις που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του ύπνου και της ξεκούρασης.

Αιτίες της υπνοβασίας στα παιδιά

Στην περίπτωση των παιδιών, η υπνοβασία είναι κάτι σύνηθες σε νεαρή ηλικία. Όσο μεγαλώνουν, η κατάσταση υποχωρεί. Στις ηλικίες 4-8 ετών, η επίπτωση είναι 20%. Επίσης, περίπου το 25-33% των παιδιών που υπνοβατούν εμφανίζουν επίσης νυχτερινή ενούρηση ( ακούσια ούρηση κατά τη διάρκεια του ύπνου).

Υπάρχει μια συγκεκριμένη σύνδεση ανάμεσα στην υπνοβασία στα παιδιά και στη συχνότητα των νυχτερινών τρόμων, που είναι μια παροξυσμική διαταραχή που εμφανίζεται αμέσως μετά τον ύπνο και την οποία το παιδί δεν θυμάται μετά το τέλος του επεισοδίου. Ωστόσο, οι νυχτερινοί τρόμοι είναι πιο διαδεδομένοι  στους ενήλικες, και το 50% αυτών είναι υπνοβάτες.

Στην περίπτωση των παιδιών, η αμνησία είναι χαρακτηριστικό των επεισοδίων υπνοβασίας, σε αντίθεση με τους ενήλικες. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι σε ήπιες περιπτώσεις, που δεν έχουν κίνδυνο, η υπνοβασία δεν έχει συναισθηματικές ή ψυχολογικές αιτίες στα παιδιά, όπως συμβαίνει στους ενήλικες.

Αντιμετώπιση της υπνοβασίας

Δεν υπάρχουν στοιχεία ή κλινικές μελέτες που να δείχνουν ότι η ψυχοθεραπεία ή η φαρμακευτική αγωγή είναι αποτελεσματικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της υπνοβασίας. Δυστυχώς, επί του παρόντος , υπάρχουν μόνο μέθοδοι για την μείωση της έντασης και της συχνότητας των συμπτωμάτων, ειδικά επειδή γενετικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην έναρξη της κατάστασης.

Κάποιες μέθοδοι που συμβάλλουν στον έλεγχο των συμπτωμάτων περιλαμβάνουν:

• ψυχανάλυση
• υπνοθεραπεία 
• υγιεινή του ύπνου
• διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων
• τεχνικές χαλάρωσης
• κλασική εξαρτημένη μάθηση

Τα φάρμακα που μπορεί να βοηθούν περιλαμβάνουν:

• αντιχολινεργικά
• αντιεπιληπτικά
• αντιψυχωσικά
• βενζοδιαζεπίνες
• μελατονίνη
• παροξετίνη (αντικαταθλιπτικό)
• βαρβιτουρικά
• συγκεκριμένα βότανα

Τα φάρμακα, όπως συγκεκριμένα αντικαταθλιπτικά ή υπναγωγά όπως οι βενζοδιαζεπίνες , έχουν περιορισμένη και προσωρινή αποτελεσματικότητα, και μπορεί να οδηγούν στον εθισμό. Σύμφωνα με συγκεκριμένες μελέτες, η ύπνωση και οι τεχνικές χαλάρωσης έχουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Στην περίπτωση των παιδιών, αν τα επεισόδια υπνοβασίας δεν θέτουν τα ίδια και τους γύρω τους σε κίνδυνο, μπορεί να έχουν μια ήπια μορφή υπνοβασίας, η οποία υποχωρεί μόνη της.

Πότε πρέπει να ζητήσω βοήθεια για την υπνοβασία;  

Στις σοβαρές περιπτώσεις υπνοβασίας είναι αναγκαία μια επίσκεψη στον ψυχίατρο για να αναγνωριστούν συγκεκριμένα ψυχολογικά ή συναισθηματικά προβλήματα. Αν υπάρχουν τέτοια θέματα , ίσως να είναι απαραίτητη η ψυχοθεραπεία για τα παιδιά.

Αν ένα παιδί έχει νυχτερινούς τρόμους, αυτοί μπορεί να οδηγούν σε υπνοβασία, αλλά να επηρεάζουν τον ύπνο και την ανάπτυξη του.

Στην περίπτωση των ενηλίκων, υπάρχουν συγκεκριμένες ψυχικές και συναισθηματικές διαταραχές που οδηγούν σε επεισόδια υπνοβασίας, ειδικά αν υπάρχει γενετική προδιάθεση.

Για την μείωση της συχνότητας και της έντασης των επεισοδίων, ειδικά αν κάποιος έχει στρες ή έλλειψη ύπνου, είναι σημαντικό κάποιος να μιλά με τον ψυχίατρο του, και να ξεκινά ψυχοθεραπεία για τη μείωση της έντασης των συμπτωμάτων υπνοβασίας.

Υπάρχουν επίσης συγκεκριμένα πράγματα που μπορούν να κάνουν οι υπνοβάτες για να περιορίζουν τους παράγοντες που συμβάλλουν στα επεισόδια. Όταν κάποιος έχει προβλήματα στον ύπνο, εκτός από την υπνοβασία, είναι σημαντικό να μην πίνει αλκοόλ για να αποκοιμηθεί. Η δράση του αλκοόλ είναι προσωρινή και οδηγεί στην πιο γρήγορη επανεμφάνιση των συμπτωμάτων. Φυσικά, είναι σημαντική η μείωση του στρες, καθώς επηρεάζει τον ύπνο και μπορεί να οδηγεί σε συμπτώματα υπνοβασίας.

Πώς μπορείτε να αλληλεπιδράσετε με ένα άτομο που υπνοβατεί;

Οι υπάρχουσες θεραπείες δεν εξασφαλίζουν ότι η υπνοβασία θα εξαφανιστεί τελείως, για να αποτρέψετε ριψοκίνδυνα επεισόδια μπορείτε να λάβετε προφυλάξεις όπως:

• να μπλοκάρετε την πρόσβαση στις σκάλες (ειδικά για τα παιδιά)
• να κλείνετε σωστά τις πόρτες και τα παράθυρα

Όταν βλέπετε ένα άτομο να υπνοβατεί, πρώτα από όλα δεν πρέπει να προσπαθήσετε να το ξυπνήσετε, εκτός και αν είναι σε κίνδυνο. Δεν υπάρχει κίνδυνος αν απλά ξυπνήσει, αλλά μπορεί να νιώθει αποπροσανατολισμένο και σε σύγχυση. Στις ήπιες περιπτώσεις υπνοβασίας, μπορείτε να οδηγήσετε το άτομο που υπνοβατεί προσεκτικά και χωρίς απότομες κινήσεις πίσω στο κρεβάτι του.