Η παθολογική ζήλια δηλητηριάζει τις σχέσεις

Παθολογική ζήλια στη σχέση

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει ζήλια για τη σχέση μας, κάποια στιγμή στη ζωή μας. Μπορεί να είναι μια μικρή ενόχληση ή να σιγοκαίει μέσα σας σαν φωτιά, και να σας κάνει να νιώθετε ότι θα εκραγείτε. Αν και είναι μια συχνή συναισθηματική αντίδραση, όταν ένα άτομο νιώθει να απειλείται η σχέση του, τότε μπορεί να εμφανιστεί υπερβολική ζήλια, παθολογική ζήλια η οποία και μπορεί να γίνει αφόρητη και να καταστρέψει τη σχέση.

Τι είναι η παθολογική ζήλια;

Η ζήλια είναι μια ενστικτώδης αντίδραση που μας κάνει να θέλουμε να προστατεύσουμε ότι είναι "δικό μας". Βέβαια η παθολογική ζήλια μπορεί να οδηγήσει σε καταπιεστικές συμπεριφορές (πολλά τηλέφωνα μέσα στην ημέρα, έλεγχος Instagram και Facebook, εμμονική παρακολούθηση, κα) και να σας βγάλει εκτός ελέγχου. Επίσης μπορεί να σας κάνει να υποθέτετε πράγματα που δεν ισχύουν, όπως μια φιλική κίνηση που μπορεί να την βλέπετε ως σημάδι απιστίας. Η παθολογική ζήλια από την άλλη πλευρά είναι το συναίσθημα που νιώθει κάποιος όταν ένα άλλο άτομο προσπαθεί να του πάρει αυτό που έχει. Για παράδειγμα, ο σύζυγός σας μπορεί να κάνει στενή παρέα με μια ελκυστική συνάδελφό του, και εσείς ζηλεύετε επειδή φοβάστε ότι κινδυνεύει η σχέση σας.

Πολλές φορές η "ζήλια" μπερδεύεται με το "φθόνο". Όμως ο φθόνος και η ζήλια όμως είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Ο φθόνος είναι η δυσαρέσκεια που νιώθει κάποιος για κάτι που έχει κάποιος άλλος, είναι μια αντίδραση όταν θέλετε κάτι συγκεκριμένο που έχει κάποιος άλλος. Μπορεί να νιώθετε φθόνο για την δουλειά ή για το όμορφο σπίτι του.

Μπορείτε να κατανοήσετε τη ρίζα της συμπεριφοράς σας και να δουλέψετε ώστε να την ελέγξετε. Εκτός από τις καταστροφικές συμπεριφορές, η ζήλια μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στη ζωή σας.

Αίτιες παθολογικής ζήλιας

Τα κύρια αίτια της ζήλιας στις σχέσεις συνήθως εμπίπτουν στις παρακάτω κατηγορίες:

• Εμπειρίες από την παιδική ηλικία, είτε ο πατέρας ή η μητέρα στην πατρική οικογένεια είχαν άλλες σχέσεις (με καταστροφικά συνήθως αποτελέσματα στην οικογένεια και τα παιδιά), είτε ο πατέρας/μητέρα ζήλευαν υπερβολικά.
• Χαμηλή αυτοπεποίθηση: Ο σύντροφος νιώθει ότι δεν είναι αρκετός (αρκετά όμορφος, έξυπνος, πλούσιος, κα) οπότε νιώθει ανασφάλεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται ψυχοθεραπεία για την αύξηση της αυτοπεποίθησης/αυτοεκτίμησης.
• Απιστία από προηγούμενη σχέση: ο άνθρωπος έχει ευαισθητοποιηθεί λόγω προηγούμενων σχέσεων. Ιδίως σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται EMDR για την επεξεργασία των τραυματικών βιωμάτων.

Άλλες αιτίες παθολογικής ζήλιας περιλαμβάνουν:

• Περιορισμένες κοινωνικές επαφές: κάποιες φορές είναι περιορισμένος ο κοινωνικός κύκλος του ανθρώπου (για διάφορους λόγους, πχ είτε ενός εσωστρεφούς χαρακτήρα, είτε συνθηκών και επιλογών ζωής) και συνεπώς υπάρχει μία συναισθηματική υπερεπένδυση στον σύντροφο λόγω της μοναχικότητας.
• Υπερβολική συναισθηματική επένδυση σε ένα πρόσωπο: κάποιες φορές η προσωπικότητα μπορεί να είναι πιο συναισθηματική ή εξαρτητική.
• Λανθασμένα πρότυπα σχέσεων και υπερβολικές προσδοκίες: μεταφράζονται λανθασμένα ή υπερβολικά οι συμπεριφορές του συντρόφου
• Ψυχωσικές διαταραχές (παραληρητικές ιδέες, σύνδρομο του Οθέλλου)

Ο κίνδυνος της παθολογική ζήλιας

Η ζήλια δεν αποτελεί πρόβλημα, μέχρι να εκδηλωθεί! Οι άνθρωποι που έχουν την τάση να ζηλεύουν συχνά έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση, νιώθουν ανεπαρκείς και έχουν την τάση να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους. Η ζήλια κατά βάθος, είναι μια μορφή φόβου, ο φόβος ότι δεν είστε "αρκετά καλοί", ο φόβος της απώλειας. Όταν εμφανίζεται πιστεύετε ότι η σχέση σας είναι σε κίνδυνο, και είναι αδύνατο να διαχωρίσετε τα φυσιολογικά συναισθήματα προστασίας και τις παράλογες υποψίες.

Την πρώτη φορά που βλέπει κάποιος τη σύντροφο του να ζηλεύει το θεωρεί χαριτωμένο και σκέφτεται ότι τον αγαπά πραγματικά. Αυτή είναι θα έλεγε κανείς μια αναμενόμενη αντίδραση, μια υγιής μορφή ζήλιας και αυτά τα συναισθήματα υποχωρούν χωρίς αρνητικές επιπτώσεις στη σχέση.

Στις μη υγιείς σχέσεις συχνά η ζήλια ξεκινά με καχυποψία. Αν τελικά δεν μπορεί ο σύντροφος να αποδείξει τίποτα, αντί να νιώσει ικανοποίηση, νιώθει αναστάτωση, κατηγορεί το σύντροφό του, απειλεί πριν προχωρήσει σε ένα ξέσπασμα, μία συναισθηματική ή σωματική έκρηξη. Αυτές οι τακτικές έχουν πολλές μορφές, αλλά όσο η ζήλια φουντώνει, τόσο περισσότερο κλιμακώνονται.

Σε κάποιες περιπτώσεις η ζήλεια μπορεί να φτάσει σε σημεία υπερβολικά, με αποτέλεσμα να υπάρχουν δεκάδες τηλέφωνα μέσα στην ημέρα, εμμονική παρακολούθηση των κινήσεων του συντρόφου (ακόμα και με ντεντέκτιβ ή συσκευές GPS/Airtags). Σε αυτές τις περιπτώσεις ο/η σύντροφος μπορεί να χρειάζεται ψυχιατρική βοήθεια. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσετε τα προειδοποιητικά σημάδια νωρίς.

Θεραπεύεται η παθολογική ζήλια;

Η απάντηση είναι "εξαρτάται", από πολλούς παράγοντες. Καταρχήν ο/η σύντροφος που ζηλεύει πρέπει να αναγνωρίζει σε ένα βαθμό τουλάχιστον ότι ζηλεύει, τις συνέπειες που έχει αυτή η ζήλια στη σχέση και σε εσάς, και να θέλει να αλλάξει. Διαφορετικά δεν υπάρχει κίνητρο για αλλαγή.

Η ζήλια μπορεί να έχει ενεργοποιηθεί σε κάποιους ανθρώπους μετά από συγκεκριμένα γεγονότα, για παράδειγμα προηγούμενες κακές σχέσεις (απιστία από σύντροφο) ή εμπειρίες της παιδικής ηλικίας (υπήρχε κάποιος γονιός με παράλληλες σχέσεις). Αν η ζήλια είναι δομικό στοιχείο της προσωπικότητας τα πράγματα είναι πολύ δυσκολότερα.

Η επίδραση της παθολογική ζήλιας σε μια σχέση

Η ζήλια σίγουρα θα είναι μακροπρόθεσμα επιβλαβής για μια σχέση. Στην καλύτερη περίπτωση ο σύντροφος που ζηλεύει μπορεί να ζητά συνεχώς την επιβεβαίωση ότι κανείς δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει. Στην χειρότερη περίπτωση μπορεί να εκδηλώνεται με συνεχή έλεγχο και καχυποψία, και ακόμη σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση.

Ένας σύντροφος που ζηλεύει θα προσπαθήσει να ελέγξει τις κινήσεις του συντρόφου και θα τσεκάρει συνεχώς τα τηλέφωνα, τα μηνύματα και τα emails. Η συμπεριφορά αυτή δημιουργεί ένα μοτίβο δυσπιστίας το οποίο δεν είναι υγιές και τελικά οδηγεί την σχέση στην καταστροφή.

Οι βάσεις για οποιαδήποτε υγιή και ευτυχισμένη σχέση είναι η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός. Ένα άτομο που δυσκολεύεται να διαχειριστεί την ζήλια δεν μπορεί να εμπιστευτεί το άλλο άτομο και να σεβαστεί τα όριά του.

Με τον καιρό αυτή η συμπεριφορά καταστρέφει τα συναισθήματα της αγάπης και της στοργής. Είναι πολύ πιθανό να διαφωνείτε συνεχώς με το σύντροφό σας και να θέλετε να σας αποδεικνύει την αφοσίωσή του ξανά και ξανά. Αυτό μπορεί να είναι εξουθενωτικό και να μην αφήνει μια σχέση να εξελιχθεί.

Προειδοποιητικά σημάδια ζήλιας  

Είναι πολύ εύκολο κάποιος να μπερδέψει την παθολογική ζήλια με την αγάπη. Υπάρχουν όμως κάποια σημάδια στη αρχή της σχέσης που μπορεί να προμηνύουν προβλήματα στο μέλλον. Τα άτομα που ζηλεύουν υπερβολικά μπορεί να εμφανίζουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

1. Θέλουν να περνούν όλο το χρόνο με το σύντροφό τους

Ο σύντροφός σας δεν είναι ενθουσιασμένος να σας δει αλλά επιμένει να σας δει. Σας ζητά να αφήσετε ότι κάνετε, να βάλετε στην άκρη τους φίλους σας, τη δουλειά σας, την οικογένειά σας επειδή δεν έχουν νιώσει ποτέ ξανά έτσι και σας χρειάζονται δίπλα τους. Γκρινιάζει όταν δεν του κάνετε το χατίρι και εμφανίζεται όπου και αν είστε απρόσκλητος. Δεν θέλει να είναι μακριά σας και σας παίρνει συχνά τηλέφωνο όταν δεν είστε μαζί.

Αν και μοιάζει γλυκό όταν κάποιος θέλει να είναι συνεχώς μαζί σας, ένα άτομο που σας σέβεται θα κατανοήσει ότι χρειάζεστε χρόνο για να κάνετε άλλα πράγματα εκτός σχέσης. Θέλετε χρόνο για τον εαυτό σας και για τα ενδιαφέροντα σας. Ένας σύντροφος που νοιάζεται για εσάς ποτέ δεν θα σας πει να εγκαταλείψετε τις δραστηριότητές σας, τις σχέσεις σας, τη δουλειά σας για να είστε μαζί.

2. Έλεγχος

Ο σύντροφός σας θέλει να γνωρίζει που είστε. Θέλει να ξέρει τι κάνετε και με ποιον είστε. Όταν δεν είστε μαζί, σας παίρνει τηλέφωνο, σας στέλνει μηνύματα ή επικοινωνεί μαζί σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και περιμένει να ανταποκριθείτε άμεσα. Σας ζητά να στείλετε το στίγμα σας για να δει που ακριβώς είστε. Έχετε πάντα το κινητό στο χέρι σας γιατί ξέρετε ότι αν δεν απαντήσετε γρήγορα, θα γίνει καχύποπτος ή θα αναστατωθεί.

Όταν νοιάζεστε για κάποιον είναι φυσιολογικό να θέλετε να σας τηλεφωνεί ή να σας στέλνει μήνυμα σε καταστάσεις που θέλει να ξέρει αν είστε ασφαλείς. Αυτό όμως είναι τελείως διαφορετικό από το να θέλει να ξέρει κάθε κίνησή σας κάθε στιγμή, να παρακολουθεί το κινητό σας, τα μηνύματα, το facebook σας και όλη την κοινωνική ζωή και επαφές σας γενικότερα.

Μια υγιής σχέση δεν χρειάζεται ελέγχους. Ο σύντροφός σας δεν πρέπει να απαιτεί να είστε συνεχώς σε επικοινωνία όταν δεν είστε μαζί . Το να ξέρει ότι είστε ασφαλείς είναι αρκετό, και αν αυτό δεν συμβαίνει, τότε δεν σέβεται τα όριά σας.

3. Περιορισμοί και κανόνες

Γνωρίζετε ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι άνθρωποι με τους οποίους δεν μπορείτε να έχετε επικοινωνία διαφορετικά θα μαλώσετε με το σύντροφό σας. Η λίστα μπορεί να περιλαμβάνει πρώην συντρόφους, συναδέλφους που φλερτάρουν και πολλούς άλλους. Οι λόγοι για τους οποίους δεν επιτρέπεται να μιλάτε σε αυτά τα άτομα περιλαμβάνουν τις εξής δικαιολογίες, "Σε εμπιστεύομαι, αλλά δεν εμπιστεύομαι αυτούς", "Νιώθω άβολα όταν μιλάς με την πρώην σου", " Έχω δει τον τρόπο που σε κοιτάζει". Αυτή η λίστα δεν τελειώνει ποτέ και εσείς συμμορφώνεστε με αυτή παρόλο που δεν συμφωνείτε γιατί οι συγκρούσεις δεν αξίζουν τον κόπο.

Οι απαιτήσεις σε ποιον θα μιλήσετε μπορεί να οδηγήσουν σε μια τακτική κακοποίησης που ονομάζεται απομόνωση. Αυτό που ξεκινά με τον περιορισμό σε συγκεκριμένα άτομα καταλήγει σε απομάκρυνση από κάθε άτομο που ο σύντροφος σας  θεωρεί ανταγωνιστή για την αγάπη, τον χρόνο και την προσοχή σας. Τελικά, όταν είστε απομονωμένος με το σύντροφό σας , νιώθετε θλίψη.

Δεν είναι σωστό να ελέγχετε με ποιους ανθρώπους μιλά ο σύντροφός σας. Η αγάπη σημαίνει ότι εμπιστεύεστε το σύντροφό σας για τις αποφάσεις του. Μπορείτε να εκφράσετε τις ανησυχίες σας με ειλικρινή τρόπο αλλά πρέπει να εμπιστευτείτε την κρίση του συντρόφου σας. Αν δεν μπορείτε να εμπιστευτείτε ο ένας τον άλλο, είναι η στιγμή να προχωρήσετε.

4. Καχυποψία

Όταν βγαίνετε έξω με τους φίλους σας, ο σύντροφος σας ανησυχεί ότι όλοι θα σας φλερτάρουν. Μερικές φορές αρκεί κάποιος απλά να σας κοιτάξει για να αναστατωθεί, και μετά σας κατηγορεί. Σας κατηγορεί ότι είστε πολύ φιλικοί, ντύνεστε προκλητικά ή δίνετε λάθος εντύπωση. Δεν έχει σημασία πόσο πιστοί είστε, δεν θα σας πιστέψουν ποτέ.

Οι άνθρωποι που έχουν υγιείς σχέσεις δεν θα βάλουν ποτέ το σύντροφό τους κάτω από το μικροσκόπιο. Δεν έχουν αμφιβολίες για τις προθέσεις τους ή δεν τους κατηγορούν. Η αγάπη δεν ψάχνει για αποδεικτικά στοιχεία αυτό το κάνει η ανασφάλεια.

Αν ο σύντροφός σας είναι συνεχώς καχύποπτος, μπορεί να υπάρχει κάποιο βαθύτερο θέμα και η σχέση δεν θα λειτουργήσει αν δεν αντιμετωπίσετε αυτά τα θέματα. Η αγάπη υποφέρει κάθε φορά που η καχυποψία υπερτερεί της εμπιστοσύνης.

Τρόποι αντιμετώπισης της ζήλιας

Η ζήλια είναι μια συμπεριφορά που δύσκολα ελέγχεται. Τα υποκείμενα θέματα σπάνια υποχωρούν από μόνα τους. Αν η ζήλια είναι ένα μοτίβο συμπεριφοράς που επαναλαμβάνετε στις σχέσεις σας τότε ένας ψυχοθεραπευτής θα σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε όσα νιώθετε.

Για να αφήσετε τη ζήλια πίσω σας πρέπει να χτίσετε την εμπιστοσύνη. Ο ένας σύντροφος πρέπει να εμπιστεύεται τον άλλο, ανεξάρτητα από τις συνθήκες, η αγάπη και ο σεβασμός προφυλάσσουν τη σχέση. Αυτό μπορεί να είναι δύσκολο αν ο ένας σύντροφος είναι ανασφαλής και δεν εμπιστεύεται τους άλλους γενικά.

Αν πιστεύετε ότι η ζήλια είναι πρόβλημα για τη σχέση σας, αυτό είναι αρκετά επώδυνο. Για να την ξεπεράσετε χρειάζεται υπομονή, σωστή επικοινωνία και αμοιβαία αλλαγή στις αρνητικές πεποιθήσεις σας.

Το κλειδί για τη διατήρηση μιας υγιούς σχέσης είναι να δείτε νωρίς τα προειδοποιητικά σημάδια. Αν ο σύντροφός σας ζηλεύει παθολογικά, υπάρχουν κάντε κάποια βήματα για να προσπαθήσετε να διαχειριστείτε την κατάσταση:

• Μιλήστε στο σύντροφό σας για τις ανησυχίες σας με ευγενικό τρόπο. Ακούστε όσα έχει να σας πει και να είστε ειλικρινείς για το πως οι πράξεις του σας κάνουν να νιώθετε.
• Θέστε υγιή όρια. Επικοινωνήστε για τον τρόπο που θέλετε να σας συμπεριφέρεται, και να σκέφτεστε τι είναι σημαντικό για τον καθένα σας. Πείτε ότι θέλετε να σας παίρνει τηλέφωνο όταν φτάσει στο σπίτι του φίλου του, αλλά δεν μπορεί να τηλεφωνεί συνέχεια. Αν γνωρίζετε τις προσδοκίες μειώνετε το άγχος και για τους δυο σας.
• Από τη στιγμή που θα συζητήσετε με το σύντροφό σας , είναι η στιγμή να του δείξετε λίγη παραπάνω αγάπη. Μπορεί να νιώθει ευάλωτος για αυτό δείξτε του στοργή. Πείτε του ότι εκτιμάτε την ειλικρίνεια και τις ανησυχίες του.
• Αν και μπορεί να κάνετε την ίδια συζήτηση πολλές φορές πριν κάνετε το οτιδήποτε, δείξτε υπομονή και τηρήστε τα όριά σας. Αν δεν μπορείτε να βρείτε μια συμβιβαστική λύση είναι η στιγμή να προχωρήσετε.

Αν νιώθετε έντονη ζήλια, καλό είναι να θυμάστε τα εξής:

• Η ζήλια είναι ένα συναίσθημα, όχι μια προειδοποίηση για δράση. Όταν κλιμακώνεται, πάρτε μια βαθιά ανάσα και υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι ένα συναίσθημα δεν είναι το ίδιο με την πραγματικότητα. Η ανησυχία ότι ο σύντροφός σας μπορεί να σας απατά δεν σημαίνει ότι είναι αλήθεια.

Όταν επικεντρώνεστε σε μια σκέψη (όπως το ότι ο σύντροφος σας απατά) μπορεί να θα βλέπετε πράγματα που δεν υπάρχουν. Αντί λοιπόν να παθαίνετε εμμονή, αναγνωρίστε το συναίσθημα. Αν δεν του δώσετε επιπλέον προσοχή, θα περάσει.