Ζούμε σε ένα κόσμο ντοπαμίνης

Ζούμε σε ένα κόσμο ντοπαμίνης

Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία πολλές συμπεριφορές και ουσίες έχουν γίνει εύκολα προσβάσιμες και ολοένα και πιο εθιστικές. Είτε αυτά είναι τα βιντεοπαιχνίδια, τα τηλέφωνά μας, η τεχνολογία, το διαδίκτυο και οι ηλεκτρονικές συσκευές,  είναι πραγματικά δίπλα μας. Και έχουμε πρόσβαση σε κάθε είδους ουσία.

Σήμερα το πρωί αναζητήσατε στο Google τα νέα της ημέρας; Ρίξατε μια ματιά στη λίστα με τις υποχρεώσεις σας και νιώσατε συγκίνηση όταν ολοκληρώσατε κάποιες από αυτές; Μπορεί να σπαταλήσατε μερικά λεπτά για να ελέγξετε το Instagram; Όλες αυτές οι δραστηριότητες αυξάνουν τα επίπεδα της ντοπαμίνης.

Γιατί αυτό είναι τόσο σημαντικό; Επειδή η ντοπαμίνη οδηγεί τη ζωή μας. Ζούμε σε ένα κόσμο ντοπαμίνης. Είναι πίσω από κάθε like, και σκρολάρισμα στα social media. Αν δείτε προσεκτικά, σχεδόν κάθε δραστηριότητα που αναλάβατε σήμερα είχε σχέση με το ντοπαμινεργικό σύστημα. Αλλά καθώς η ντοπαμίνη είναι ουσιαστική για την υγεία και την ευτυχία μας, τα υπερβολικά υψηλά επίπεδά της ανατρέπουν την ισορροπία προς τη δυστυχία.

Τα αδιάκοπο κυνήγι της ευχαρίστησης μας έχει κάνει ευάλωτους στην υπερκατανάλωση, και τελικά μας προκαλεί πόνο. Δεν είναι ανάγκη να μένουμε στη θλίψη ή στη βαρεμάρα, και καθηλωμένοι στον καναπέ καθώς η ντοπαμίνη είναι στα χέρια μας. Αλλά η σκλαβιά μπροστά από τις οθόνες είναι μόνο ένα μέρος του προβλήματος.  Οι επεξεργασμένες τροφές έχουν σχεδιαστεί για να είναι πολύ γευστικές, το αλκοόλ και οι ουσίες είναι διαθέσιμες παντού. Ο τζόγος, το σεξ και η πορνογραφία είναι παντού γύρω μας. Και αυτή η υψηλή ανταμοιβή, τα υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης είναι διαθέσιμα 24 ώρες την ημέρα, μόνο με το πάτημα ενός κουμπιού.

Όμως, πότε μια συμπεριφορά γίνεται εθισμός;

Τι είναι αυτό που οδηγεί σε αυτή τη λαχτάρα; Το μυστικό είναι στον εγκέφαλο, και στον νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη μας κάνει να νιώθουμε καλά. Όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, τόσο πιο καλά νιώθουμε. Έτσι,  είναι πιο πιθανό να συνεχίσουμε να έχουμε την ίδια συμπεριφορά ώστε να διατηρήσουμε ή να ενισχύσουμε αυτό το υπέροχο συναίσθημα.

Ο εγκέφαλος είναι σχεδιασμένος ώστε να αναζητά την ευχαρίστηση

Ο εγκέφαλος και το σώμα κυριολεκτικά ψάχνουν την ευχαρίστηση. Με αυτό τον τρόπο οι πρόγονοι μας έβρισκαν τροφή, καταφύγιο και συντρόφους. Όλα έχουν σχέση με το μονοπάτι επιβράβευσης στον εγκέφαλο και την ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη δίνει στον εγκέφαλο ενέργεια, κίνητρο και τον ενεργοποιεί, όπως συμβαίνει με την πρώτη κούπα καφέ το πρωί.

Η ντοπαμίνη είναι πίσω από όλες τις συμπεριφορές αναζήτησης της επιβράβευσης. Καθορίζει τι είναι σημαντικό για τον εγκέφαλο. Μας ανταμείβει για τις ευεργετικές συμπεριφορές και μας παρακινεί να τις επαναλάβουμε.

Διαφορές ανάμεσα στην ντοπαμίνη και στη σεροτονίνη

Η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη είναι και οι δύο νευροδιαβιβαστές, που μεταφέρουν μηνύματα στον εγκέφαλο και στο σώμα που ελέγχουν την συναισθηματική μας κατάσταση.

Η ντοπαμίνη είναι υπεύθυνη για τα ευχάριστα συναισθήματα που νιώθουμε όταν καταναλώνουμε επεξεργασμένες τροφές και χρησιμοποιούμε τα social media, αλλά επίσης όταν επιτυγχάνουμε τους στόχους μας. Η σεροτονίνη είναι υπεύθυνη για την ευεξία μας, και την ικανοποίηση που νιώθουμε όταν κάνουμε άσκηση, διαλογισμό ή αφιερώνουμε χρόνο στους φίλους μας.

Η σεροτονίνη προάγει την ευτυχία, την οποία κάποιοι φιλόσοφοι ορίζουν ως την αίσθηση ότι δεν λείπει τίποτα.

Η ντοπαμίνη, ωστόσο πυροδοτεί την επιθυμία, ή την αίσθηση ότι αυτό που έχουμε δεν είναι αρκετό.

Η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη καταστέλλουν η μια την άλλη. Όταν τα επίπεδα της ντοπαμίνης είναι υψηλά, ο εγκέφαλος μειώνει την απελευθέρωση σεροτονίνης. Φυσικά, ισχύει και το αντίστροφο.

Χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης

Η ντοπαμίνη είναι ο νευροδιαβιβαστής που είναι υπεύθυνος για τα ευχάριστα συναισθήματα που νιώθουμε όταν καταναλώνουμε επεξεργασμένες τροφές και όταν χρησιμοποιούμε τα social media, αλλά επίσης όταν επιτυγχάνουμε ένα στόχο μας ή λαμβάνουμε μια ανταμοιβή. Η σεροτονίνη πυροδοτεί το αίσθημα της ευημερίας και της ικανοποίησης όταν κάνουμε άσκηση, διαλογισμό ή περνάμε χρόνο με τους φίλους μας.

Τα χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης μπορεί να σας κάνουν να νιώθετε χωρίς κίνητρο. Επίσης, μπορεί να προκαλούν σωματικά συμπτώματα παρόμοια με αυτά της νόσου Πάρκινσον. Οι μελέτες δείχνουν ότι τα χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης μπορεί να οδηγούν στην κατάθλιψη, στο άγχος, στην κόπωση, στην απάθεια. Επιπλέον,  στην εξασθένηση της μνήμης, στην αδυναμία να νιώσει κάποιος ενθουσιασμό για οτιδήποτε, στην έλλειψη κινήτρου, στον υπερβολικό ύπνο, στο τρέμουλο και πολλά άλλα. Έτσι, τα υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης είναι κάτι καλό; Όχι απαραίτητα.

Ουσιαστικά υπάρχει ένα κόστος για κάθε ευχαρίστηση και αυτό το κόστος είναι ο πόνος. Αν συνεχίζουμε να γεμίζουμε το μονοπάτι της ανταμοιβής με ουσίες και συμπεριφορές δεν καταλήγουμε απλώς στο μηδέν. Καταλήγουμε σε μια ισορροπία που γέρνει προς τον πόνο όπου βρισκόμαστε σε κατάσταση έλλειψη ντοπαμίνης.

Υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης 

Όταν λειτουργούμε σε ένα κόσμο που τα ερεθίσματα που αυξάνουν την ντοπαμίνη είναι άφθονα, καταλήγουμε με πλεόνασμα ντοπαμίνης και ένα αντίστοιχο έλλειμμα στην σεροτονίνη. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλός μας δέχεται συνεχώς μηνύματα που του λένε ότι η ευτυχία μπορεί να υπάρχει στο επόμενο ερέθισμα που αυξάνει την ντοπαμίνη, στο κινητό μας ή στα φρουτάκια (τζόγο). Η επιθυμία παραγκωνίζει την ικανοποίηση. Το TikTok, το Tinder, μπορεί να προσφέρουν μικρές εκρήξεις ευχαρίστησης, αλλά τελικά μας κάνουν να νιώθουμε ανικανοποίητοι και απογοητευμένοι.

Είναι μια υπεραπλούστευση, αλλά ο πιο εύκολος τρόπος για να κατανοήσουμε πως διαφέρουν είναι να σκεφτούμε ότι η ντοπαμίνη αφορά την ευχαρίστηση και η σεροτονίνη την ευτυχία. Η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη πρέπει να λειτουργούν μαζί, σε μια σχετική ισορροπία. Να υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στην ορμή για ευχαρίστηση και ανταμοιβές και στην ικανοποίηση της συναισθηματικής σταθερότητας και ευημερίας. Ο εγκέφαλός μας θέλει και τα δύο.

"Νηστεία" από τη ντοπαμίνη

Αυτού του τύπου η "νηστεία" περιλαμβάνει την αποχή από όλες τις ευχάριστες δραστηριότητες που διεγείρουν την απελευθέρωση ντοπαμίνης. Βέβαια, αυτό αφορά ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Ο στόχος είναι να δώσετε στο σώμα σας το χρόνο να ξεκουραστεί από τα υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης αποφεύγοντας τελείως όλα όσα σας προκαλούν ευχαρίστηση.

Φυσικά, δεν μπορούμε να σταματήσουμε να τρώμε ή να συνδεόμαστε στο διαδίκτυο για 30 ημέρες. Αλλά μπορούμε να αποφύγουμε την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών. Όπως επίσης, να έχουμε μέρες ελεύθερες από τις ηλεκτρονικές συσκευές (όπως για παράδειγμα το σαββατοκύριακο). Είναι πραγματικά ωφέλιμο να κλείνουμε το κινητό μας κάποιες μέρες.

Ένας μήνας είναι κατά μέσο όρο ο χρόνος που χρειάζεται επαναρρυθμιστούν τα μονοπάτια επιβράβευσης. Μπορείτε να κάνετε ένα πείραμα, να σταματήσετε οποιαδήποτε συμπεριφορά ή συνήθεια στην οποία νιώθετε εθισμένοι και να δείτε πως θα νιώθετε μετά από ένα μήνα. Μπορείτε να αφήσετε το κινητό σας κλειστό για 24 ώρες ή να μην διαβάζετε τις ειδήσεις στο διαδίκτυο ή να μην ελέγχετε τα social media. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα αφιερώνετε καθόλου χρόνο στις οθόνες , δεν θα τις αγγίζετε για κανένα λόγο. Και στη συνέχεια καλό είναι να παρατηρήσετε τον εαυτό σας, τι συμβαίνει στο μυαλό σας, τα συναισθήματα άγχους.

Και φυσικά, όταν το κάνετε αυτό, στη  διάρκεια της προσπάθειας, θα νιώθετε άσχημα στην αρχή, πριν νιώσετε καλύτερα. Βρείτε χρόνο για άσκηση , διαλογισμό και ενσυνειδητότητα που είναι υγιείς πηγές σεροτονίνης. Αγοράστε λιγότερα πράγματα και αφιερώστε χρόνο σε ανθρώπους και τα χρήματά σας σε εμπειρίες.

Το παράδοξο είναι ότι για να καταφέρετε να νιώσετε καλά μακροπρόθεσμα αυτό απαιτεί να μάθετε να σκύβετε στον πόνο και στη δυσφορία και να αντιστέκεστε στις απολαύσεις που σας περιβάλλουν. Είναι ανάγκη να γνωρίζετε ότι, "ότι αν δεν αλλάξετε συμπεριφορά, δεν μπορείτε να αλλάξετε τη ζωή σας."